Omar Jälel: 16 jeltoqsan – Wlttıq Täubä küni boluı kerek!

16 jeltoqsan qazaqqa Keñestik bodan kezdegi (Jeltoqsan oqiğası, 1986 j. Almatı q.) jäne täuelsizdiktiñ beybit tañındağı (Jañaözen oqiğası, 2011 j. Mañğıstau oblısı, Jañaözen q.)  naqaq tögilgen qan men auır qayğını eske saladı. Wzıq jıldar boyı qoğam belsendileri ataulı künniñ tarihi mänin ayqındau mäselesin köterip keledi.

Ädette, 16 jeltoqsan, Täuelsizdik küni qaladağı studentterdi üyine qaytarıp, jataqhanadağısın tizimdep, kirip-şıqqanın tirkep otıratın, anau jerde koncert, eskertkiş tübinde «ölini razı qılmaqqa» qwran bağıştap jatadı. Osı düdämal ala-qwlalıqtan arıludı tilep jürgen jwrttıñ qarası qalıñ. Ne şattanarın, ne aqtañdaq ötkenin eske aların bilmey jarmaq küyge tüsken köpşilik ataulı datanı Jalpıwlttıq aza twtu küni bolsa deydi.

Al on jılğa tarta Respublika küni retinde merekelenip, keyin belgisiz sebeptermen küntizbeden tüsip qalğan «25 qazandı – Qazaqstannıñ Täuelsizdik küni dep belgilegen lazım» degen bastamanıñ aytılıp jürgenine köp boldı.

Bwl jaylı belgili abaytanuşı, «Tolıq adam» iliminiñ bügingi bwqaralıq interpretatorı Omar Jälelwlı «qan tögilgen küni börikti aspanğa atıp toylau qisınsız» dep sanaydı. Ol:

– El bolu. Bizde basqa maqsat, arman-mwrat bolmau kerek. Öytkeni El boludan basqa maqsat-mwrattardıñ bäri qoraş, küyki, tükke twrmaytın bäkene närseler. Eger biz El bola almasaq, işken-jegenimiz, kigen kiimimiz, mingen köligimiz, qwşqan qatınımız, ösirgen wrpağımız, salğan üyimiz – bäri jelge wşadı. El boludan ülken, auqımdı, keñ, şetsiz-şeksiz, masştabtı maqsat-mwrat boluı mümkin emes. El bolu – bwl ölşem. El bolu jolında öziniñ jeke ambiciyasın Eldikten joğarı qoyğan kez kelgen adam – qazaqtıñ dwşpanı. Ondaylardıñ jolın kesu kerek, tayrañdatpau kerek. Ornına qoyu kerek. Ädil jazasın beru kerek. Ondaylar Wlttıñ wlı denesine şıqqan jara, sızdauıq ne şiqan tärizdi. Olardan emdelmese, saqtanbasa – wlt qwridı, qwrdımğa ketedi. Sondıqtan ne olardı ayausız sılıp tastau kerek, ne baqırtıp jaranıñ betine qwrım kiizdi küydirip basu qajet. Ökinişke qaray, biz El bola almay otırmız. Aşı bolsa da şındıq. Ötimiz jarılıp ketse de osını moyındauımız kerek. El bola almay otırğanımızdıñ bastı sebebi – otarşıldıq=qwldıq. Otarşıldıq=qwldıq – Wlttıñ wlı denesindegi eñ ülken jara – osı, – deydi.

Osılayşa, qoğamdıq ağartuşı el bolğandıq bügingi atalıp jürgen täuelsizdik künin täu etu küni retinde tanu dep biledi. Onıñ oyın belgili sayasattanuşı, qoğam belsendisi Dos Köşim de quattaydı. Wltşıl sarapşınıñ oyınşa, azattıq tañınıñ aqjoltay habarı tarağan kündi jeltoqsan tolquımen twspa-tws keluiniñ astarı bar.

– Meniñşe, äñgime qay kündi resmi türde Azattıq küni dep toylauımız kerek degen swraqta siyaqtı. Ärine, Deklaraciya jariyalanğan kün – memlekettik meyram bolıp tabıladı. Onıñ bastı sebebi – Täuelsizdik jariyalağan 16 jeltoqsannıñ, totalitarizmniñ negizin şayqaltqan, qazaq wltşıldığınıñ naqtı körinisi bolıp tabılatın 16-17 jeltoqsanmen qatar kelui. Bwrın bizder bwl eki kündi de toylaytınbız. Biraq keyin memlekettik bilik Jeltoqsan köterilisin täuelsizdik toyınıñ köleñkesinde qaldıru üşin 16 jeltoqsandı ğana resmi meyram etip belgiledi. Demek bizde tañdau boldı, al bilik «Jeltoqsan köterilisiniñ» atın öşiru jolın tañdadı..., – deydi sayasattanuşı.

Al Omar Jälelwlı öz oyın sabaqtay kele, «arlı wlttardıñ» täuelsizdik jolındağı küresin, qandı oqiğa datasın aza twtıp, küñirene eske alatının alğa tartadı. Ol mwnday küni «arlı qlttar… täubesine keledi, «öli riza bolmay, tiri bayımaydı». Qan tögilgen küni börkimizdi aspanğa atıp toylau – qay qisınğa siyadı? Aruaqtı küñirentip qalay El bolamız?» dep alañduşılıq tanıtadı. Omar Jälelwlı:

– Meniñşe, 16 jeltoqsan – Eldik jolında şäyit bolğan barşa aruaqtarğa qwran oqıtıp, dwğa bağıştaytın Wlttıq Täubä küni boluı kerek. Alla Tağala Täubemizdi qabıl qılsa ğana, El bolamız. «Qolıñmen istegendi, moynıñmen köter» deydi ata qazaq. Täube sol – qwl bolğanımızdı=otar bolğanımızdı moyındap, endi qwl bolmaymız dep jılap twrıp Alladan keşirim swrau! Qwldıq kezeñde=otarşıldıq kezeñde – aştan qırılğan, atılğan, aydalğan, swrausız ketken, türmege toğıtılğan, bizden dwğa dämetken mıñdağan, milliondağan aruaqtardı eske alu küni bolsın! Alla Täubemizdi qabıl qılsın! Täuelsizdigimiz bayandı bolsın! – dep tüyindedi.

Täuelsiz eldiñ otar sanağa qarsı zañ qabıldauına tolıq haqı bar dep esepteydi köp belsendiler. Bwğan deyin Dos Köşim «Parlament bwl mäseleni bes minuttıñ işinde şeşip, Jeltoqsan köterilisimen qosarlanğan Täuelsizdik künin 25 qazanğa köşire aladı. Eger... bilikte osı mäseleni şeşemiz degen niet, ınta, tüsinik bolsa...» degen bolatın.

"The Qazaq Times"