دينا ەلگەزەك: ...ءدال وسى جۇيە قازاق قوعامىن باقىتتى ەتە الدى ما؟

دينا ەلگەزەكتىڭ ەرلان قارينگە جازعان رەپليكالىق كومەنتاريى.

ەكسپرومت...
ەرلان قاريننىڭ "جاس الاشتاعى" ساياسي مونولوگىن وقىپ شىقتىم.
وقىپ شىقتىم دا، ەرلانعا مىنا ساۋالدى قويعىم كەلدى:

– تاۋەلسىزدىكتىڭ قالىپتاسۋ تاريحىندا قازاق حالقى وزىنە جۇكتەلگەن جاۋاپكەرشىلىكتى قالاي اتقاردى؟ 30 جىلدا قازاق دەگەن حالىق مەملەكەتتىڭ قابىرعاسىنىڭ قاقىراۋىنا جول بەرىپ كوردى مە؟ كسرو-نىڭ شەكپەنىنەن شىققان كەيبىر ەلدەردە ازاماتتىق سوعىستار بولىپ جاتتى. تاعى ءبىر ەلدەردە بىرنەشە دۇركىن توڭكەرىس بولدى. ال بىزدە ەڭ قۇرىعاندا ءبىر رەت مەملەكەتتىك توڭكەرىس بولىپ كوردى مە؟ جووق! 30 جىلدا قازاق بارىنە كوندىكتى. ساياسي ەليتانىڭ ەسەپسىز بايلىق جيۋىنا، قازبا-بايلىقتىڭ قىزىعىن وزگەنىڭ كورۋىنە، ساپالى ومىرگە بەتتەي الماۋىنا، "وتباسىنىڭ" تورەلىك ەتۋىنە، اتىلىپ كەتكەن ارىستاردىڭ ارتىن قازبالاماي قويا تۇرۋىنا، ادىلەتسىز سايلاۋلار مەن ادام قۇقىعىنىڭ جانشىلۋى سەكىلدى ادام توزبەس وقيعالاردىڭ بارىنە، بارىنە كوندى. مەملەكەتتىڭ ىرگەسىنىڭ بەرىك قالانۋىن ەرتەڭ ەشكىم وتپەلى بيلىكتەن سۇرامايدى، حالىقتان سۇرايدى. سونى تەرەڭ ۇعىنعاندىقتان جانە تابيعي ينستينكتى كۇشتى بولعاندىقتان حالىق ءوزى كەمدىك كورىپ جۇرسە دە، ەلدىكتى بارىنەن بيىك قويدى. اينالىپ كەتەيىن، "نادان ءارى گەوساياساتتى بىلمەيتىن" حالىق وسىلاي ىستەي مە؟
اقسەلەۋ اعانىڭ مىنا تسيتاتاسىن قولدانىپسىڭ: «ۇلتتىق يدەيا دەگەن – ۇلتتىڭ، مەملەكەتتىڭ تەك بۇگىن عانا ەمەس، ۇزاق مەرزىم اياسىندا باقىتتى دا كەمەل ءومىر ءسۇرۋىن قاپىسىز قامتاماسىز ەتەتىن تەتىك جانە حالىقتىڭ ىنتا-جىگەرىن وياتاتىن بەلسەندى ءومىر سالتى",– دەپ، ال ەندى مىنا ساۋالعا جاۋاپ بەرشى، ءدال وسى جۇيە قازاق قوعامىن باقىتتى ەتە الدى ما؟ قىتايعا قارىزى بار، تابيعي رەسۋرستاردىڭ دەنىن قىتايدىڭ قولىنا ۇستاتقان قازاق بولاشاقتا باقىتتى بولا ما؟ نەگە قازىرگى جۇيە كۇللى حالىقتى اشىندىرىپ الدى؟ ومىرىنە رازى، ادىلدىك سالتانات قۇرعان قوعامدا انالار اشىنىپ الاڭعا شىعا ما؟ قۋاتتى مەملەكەت قۇرۋ ءۇشىن قۋاتتى حالىق بولۋ كەرەك. قۇرعاق ۋادەمەن قارنى تويعان ەلدىڭ دەنى وڭتۇستىك كورەيادا تاشكى تاسىپ، باتىستا كەمپىر مەن شالدى باعىپ، ازاماتتىق بەلسەندىلىك تانىتقان جاستارىڭ شري-لانكانىڭ پلانتاتسيالارىندا قاشىپ ءجۇر. باقىتتى قوعام وسىلاي جۇرە مە؟
"ۇلتشىلدىق ءوزىنىڭ تاريحي ميسسياسىن ورىندادى" دەپسىڭ. كەشىرىپ قويعىن، ۇلتتىڭ الدىندا وتەلمەگەن ۇلى پارىزىمىز بار. انا ءتىلىمىز ورىس ءتىلىن بيلىكتىڭ تورىنە وتىرعىزىپ قويىپ، ءوزى ەسىكتەن سىعالاپ ءالى ءجۇر. تۋعان ءتىلىن بىلمەيتىن ءارى مەنسىنبەيتىن ۇرپاق ءالى بار. قازاق بيلىگىنىڭ جيىندارى ءالى كۇنگە ەكى تىلدە ءوتىپ، جاڭا جىل مەرەكەسىندە قازاق پرەزيدەنتى ءالى كۇنگە ەلدى ەكى تىلدە قۇتتىقتايدى. اركىم مانسۇقتاعان تاريحىمىزدى تۇگەندەپ بىتكەن جوقپىز. شوۆينيستىك پيعىلداعى قاۋىم قاسىمىزدا مىسىقتىلەۋلەنىپ ءجۇر. گەورگي لەنتاسىن 9 مامىردا كەۋدەلەرىنە تاعىپ الىپ، كوشەلەردە كولىكتەر شەرۋىن وتكىزگەنى كەشە ەمەس پا؟ ءدىننىڭ ءتۇرلى تارماعىنا ءبولىنىپ الىپ، وزگەنىڭ ءداستۇرىن قازاقتىڭ ساناسىنا تىقپالاعان قاۋىم شە؟ ەندەشە، قايداعى وتەلگەن ۇلتتىق ميسسيانى ايتىپ وتىرسىڭ؟ مەملەكەتشىلدىك دەگەن ساتىعا ءوتۋىمىز ءۇشىن ەڭ ءبىرىنشى، ۇلت مۇددەسىن بارىنەن بيىك قويۋمىز كەرەك. ۇلتتىق بورىشى وتەلمەگەن ۇلت ەشقاشان مەملەكەتشىلدىكتىڭ دەڭگەيىنە كوتەرىلە المايدى! ۇلتشىلدىق رۋحى جانشىلعان ۇلتتا مەملەكەتشىلدىك يدەياسى يدەولوگيانىڭ ءتۇپ قازىعى بولا المايدى! زامانا ۆيرۋستارىنا توتەپ بەرۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ۇلتشىلدىق يممۋنيتەتىمىز السىرەپ قالماۋى كەرەك!!!
جانە مەملەكەتشىلدىك دەگەنىمىز بيلىكتى قولداۋ عانا ەمەس، ەل تاعدىرىنا الاڭداۋ. وپپوزيتسيالىق باعىتتاعى حالىقتى مەملەكەتشىل ەمەس دەپ ايىپ تاعۋعا بولمايدى! ولار دا ءوز ەلىن سۇيگەندىكتەن، مەملەكەتشىل بولعاندىقتان ەل تاعدىرىنا پوفيگيزممەن قاراي المايدى. مەملەكەتشىلدىكتىڭ كريتەريى مانسابى بار نە جوق دەگەن ولشەممەن ولشەنبەيدى!
قىرعىزستان بيلىگىن مەملەكەتشىلدىكتەن ادا دەپ سوگىپسىڭ، ۋكراينانى جۇرتقا جەم بولدى دەپ پايىم جاساپسىڭ. ءبىر ەلدىڭ پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى رەتىندە سەنىڭ وزگە ەلدەردىڭ ساياسي ۇدەرىستەرىنە بىرجاقتى باعا بەرۋىنە قۇقىڭ جوق! رەۆوليۋتسيالار لەگى ءوتىپ، مەملەكەتتىگىنەن ايىرىلماعان جانە گۇلدەنىپ جاتقان
مەملەكەتتەر بار ەكەنىن تاريحتان بىلەسىڭ، سوندىقتان بىرجاقتى قالىپتاسقان پىكىرىڭدى قوعامعا تىقپالاۋدىڭ قاجەت شامالى...
ەرلان، ازاماتتىق ۋايىم دەگەن بولادى. سوندا، سەنىڭشە، ەلدىڭ بۇگىنگى تاعدىرىنا الاڭداپ پوست جازعانداردىڭ ءبارى حالىقتىڭ كوڭىلىمەن ويناپ جۇرگەن پوپۋليست پە؟
بۇل نە مىسقىل؟
تەك قانا بيلىكتەگىلەر ساياساتپەن اينالىسىپ، حالىق ء"لاپباي، تاقسىرلاتىپ" وتىرا بەرۋى كەرەك پە؟
اۋ، پىكىرلەر ءپليۋراليزمى قايدا قالدى سوندا؟
سەنىڭشە ەلدىڭ ىرگەسىنىڭ سوگىلمەۋىنە بيلىك قانا مۇددەلى مە؟ "قىزمەتى ورلەپ مانساپتى بولۋ ءۇشىن،بيلىك ارقىلى بايلىققا جەتۋ ءۇشىن ءبىر كۇندىك ساياساتپەن اينالىساتىندار كوبەيدى" دەپسىڭ. وسى جەردە بيلىكتى سىناپ، مانساپتى بولعاندار مەن بيلىك ارقىلى بايلىق جيعاندار ناقتى كىم؟ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ جازساڭشى. قوعام دا بىلە ءجۇرسىن! بيلىكتى سىناپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ تالايىن بىلەم، بىراق سولاردىڭ مانسابى بيىكتەپ، نە ميلليونەر بولىپ كەتكەنىن كوزىم شالماپتى. قايتا ولاردىڭ ءبىرازى جۇمىسسىز قالىپ، شەتەل قاشىپ، بيلىكتىڭ "قارا تىزىمىنە" ەنگەندىكتەن جۇمىستارىنان تەپەرشىك كورىپ جۇرگەندەرىنەن حاباردارمىن. بەيبىت شەرۋگە شىققانداردىڭ ازاماتتىق قۇقى جانشىلىپ، بەلسەندىلەر تۇرمەگە قامالىپ، ءتىپتى كەيبىرىنە "ەكسترەميست" دەگەن ايىپ تاعىلىپ جاتىر. انىق ءادىل مەملەكەتشىل تۇلعا بولساڭ، سونى نەگە اشىق جازبايسىڭ؟ نەگە قوعامنىڭ ۋايىمىنا ءبىر ءسات قۇلاق تۇرمەيسىڭ؟ وبەكتيۆتى نەگە سارالامايسىڭ؟ ءيا، ء"بىز تاريحتا تالاي تەپەرىش كورىپ، سامايداعى تەر، تامىرداعى قان تۇگەسىلگەنشە كۇرەسە ءجۇرىپ، دەربەس مەملەكەت بولۋعا قول جەتكىزدىك". ءيا، "ەندىگى السىزدىكتى تاريح كەشىرمەيدى؟"
بىراق شىنىڭدى ايتشى، تۋعان بيلىگىنەن ادىلەتسىزدىك كورىپ، تۋعان بيلىگىنەن وگەيلىك كورىپ، ازاماتتىق رۋحى اياۋسىز جانشىلىپ، ساپالى ومىرگە بەتتەي الماعان قازاق قوعامىنىڭ جاڭاشىلدىققا دەگەن ۇمتىلىسىن، بەتبۇرىس جاساۋعا دەگەن تالپىنىسىن كەلەشەك ۇرپاق اقتاپ المايدى دەپ نىق ايتا الاسىڭ با؟ ال، ءوزىنىڭ حالقىن وسى كۇيگە جەتكىزىپ، دارمەنسىز ەتكەن بۇگىنگى جۇيەنى تاريح كەشىرە الا ما ەكەن؟

"The Qazaq Times"