«جارىمجان» جازبا مەن «مەشەۋ» ماڭدايشا: ەلەۋسىز اس ءمازىرى (الماتى، فوتوبايان)

الماتىداعى كوفەحانانىڭ اس ءمازىرى. 28 تامىز 2019 جىل. فوتو: QT

مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسى ۇيقىلى-وياۋ مەملەكەتتىك قۇرىلىم مەن سامارقاۋ كاسىپكەرلەردىڭ «ورتاق تابىسىنا» اينالعالى قاشان. ولاي دەۋىمىزگە سەبەپ – اكسيوما، فاكت – مىڭ سان. قازاق ءتىلىنىڭ زاڭنامادا بەكىتىلگەن ستاندارتتار كەڭىستىگىندە قانات جايا الماۋىنىڭ نەگىزگى سەبەبى – قوعامنىڭ كەلبەتىنە اينالعان كوپشىلىك قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارىنىڭ، تۇتاس بيزنەس سەكتورىنىڭ مەملەكەتتىك تىلگە نەمعۇرايلى قاراۋى.

كاسىپكەرلەردەن قازاق ءتىلى نەلىكتەن قاعاجۋ كورەدى دەپ سۇراساڭ، ايتار ءۋاجى «بىزگە ەشكىم ايتقان جوق»، «بيلىك ەسكەرتكەن جوق». بيلىك ەسكەرتپەسە دە بارلىق اقپاراتىن ورىس، ءتىپتى اعىلشىن، قىتاي تىلىندە ۇسىنۋعا دايار كاسىپكەرلەر مەملەكەتتىك تىلگە كەلگەندە شابىتى سارقىلا قالاتىنىنا تاڭداناسىڭ.

الدىڭعى شىعارىلىمداردا 3,5 شاقىرىمدىق شاعىن عانا اۋەزوۆ كوشەسىنىڭ وزىنەن ەلۋ شاقتى، Forum Almaty ساۋدا ويىن-ساۋىق ورتالىعىنىڭ (سوسو) كورنەكىلىك ماتەريالدارىنان قىرىققا جۋىق ورەسكەل قاتەلىكتەردىڭ فوتوبايانىن ۇسىنعان ەدىك. «شاھار شاحى شايعا قۇمار» دەگەن بار، بۇ جولى نازارىمىزعا ورتالىقتاعى قوعامدىق تاماقتانۋ ورىندارىنىڭ «اس ءمازىرى» ءتۇسىپ ەدى. «مەنيۋگە» قۇلاعىمىز ۇيرەنىسكەنىمەن، ىشىندەگى ءىشىپ-جەر تاعام-سۋسىندار تىزىمىندە قۇرامى ءھام دايىندالۋى مەملەكەتتىك تىلدە بەرىلۋى ءتيىس. بۇل – زاڭ! ول بارىنە ورتاق. ءاسىلى ول تۇگەنشەنىڭ رەستورانى، بالەنشەنىڭ مەيرامحاناسى دەگەنگە كونبەيدى، ەگەر شىنىمەن زايىرلى-دەموكراتيالىق ەل بولساق. زاڭنىڭ الالاۋشىلىققا جانى قاس. دەمەك زاڭدى تابانىنا جانشىپ وتىرعان اتقارۋشى مامانداردىڭ موينىندا بۇل قاجات ءىس.

20-عا جۋىق كافە-مەيرامحانالار مەن كوفەحانالاردىڭ قوناعى بولىپ كوردىك.

كوزتارتار «مەنمۇندالاعان» مەيرامحانالار مەملەكەتتىك تىلدەگى تالاپتى «بۇلىكشىلىك» رەتىندە قابىلدايتىنىن قازاقشا ءمازىر سۇراعانداعى ادىرايا قاراپ، قايدان كەلدىڭىز دەپ كۋالىك سۇراۋىنان اڭعارۋعا بولادى. قۇددى ءبىر ايدان تۇسكەن «كرينيمالدى كليەنت» سياقتى، جو-جوق، امازونكا ورماندارىنان اتىپ شىققان ابوريگەن تايپانىڭ جالاڭەت وكىلىندەي كورىنەمىز-اۋ شاماسى قازاقتىلدىلەر.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى ءتىل ساياساتى كوميتەتى، ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى، ش.شاياحمەتوۆ اتىنداعى «ءتىل-قازىنا» ۇلتتىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعى، مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ ينستيتۋتى، «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى، ايماق-قالالاردىڭ تىلدەردى دامىتۋ باسقارمالارى ەلدەگى مەملەكەتتىك ءتىل قولدانىلىسىن ءوز دەڭگەيىندە قامتاماسىز ەتە الماۋدا. ولاردىڭ ارەكەت-ناتيجەسى قۇمعا توگىلگەن شالاپ نە بۇلدىراعان ابىلحاياتتىق ساعىم ءتارىزدى، بەينەلەپ ايتقاندا. تىلدىك نورمالاردىڭ ساقتالۋىن قاتاڭ قاداعالايتىن، باقىلاۋدى بوساڭسىتپاي، كۇزەتىپ-كۇزەپ، تۇزەپ وتىرعان كىم بار؟ ەشكىم! تەك جەكەلەگەن تۇلعالار. ءتىل جاناشىرى، قوعام بەلسەندىسى رۋزا بەيسەنبايتەگى كوپ جىلدار بويى كەرەكۋ وڭىرىندە مەملەكەتتىك ءتىل جولىندا كۇرەسىپ جۇرگەن جان. تالاي سوتقا قاتىسىپ، قازاق ءتىلىنىڭ زاڭدى مۇددەسىن قورعاپ كەلە جاتقان ول ءوز تاجىريبەسىمەن ءبولىستى: ەسكەرتۋدەن ەشتەڭە ونبەيتىندىگىن، سوتقا جۇگىنبەي بيلىك «تۇك ىستەمەيتىنىن» ايتادى. وسىعان دەيىن قازاق فيلولوگياسى مامانى، تۇرىك ازاماتى وعىز دوعان مەملەكەتتىك تىلدە اقساڭداعان «ەير استانا» اۋەكومپانياسىن سوتقا بەرىپ، سيمۆوليكالىق ماندەگى 1 تەڭگە تولەماقى تالابى قاناعاتتاندىرىلىپ، جەڭگەن ەدى.

اتىشۋلى ءتىل جاناشىرلارى كەرەكۋلىك رۋزا بەيسەنبايتەگى مەن تۇرىك ازاماتى وعىز دوعان. فوتو: اشىق دەرەككوز

مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ، ونىڭ قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق الەۋمەتتىك سالاسىندا ءوزىنىڭ مارتەبەسىن الۋ – مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى ەڭ باستى ماسەلە. بۇگىنگى كورىنىستەن كورگەندەي ءوز بيلىگىنەن وگەيلىك كورگەن قازاق ءتىلىنىڭ ءسول-قانسىز كەيپى كەز كەلگەن ازاماتتى الاڭداتارى ءسوزسىز. اتالمىش جايتقا بايلانىستى قوعام قايراتكەرى، بەلگىلى ساياساتكەر دوس كوشىم:

– ءبىز دە بۇل ماسەلەمەن اينالىسقانبىز. ەگەر سول كافە، رەستوراندارعا كەلگەن قازاقتىلدىلەردىڭ بارلىعى تالاپ ەتىپ، ايقاي شىعارماسا، ءبىردى-ەكىلى ادامداردىڭ ايتقاندارىن قۇلاقتارىنا قىستىرمايدى. بۇل ەكى جاقتىڭ دا رۋحىنىڭ جوعالۋىنىڭ بەلگىسى. كافە يەسى اس ءمازىرىنىڭ قازاق تىلىندە جازىلماۋىنىڭ وزىنە، قازاقتىعىنا سىن ەكەنىن بىلمەيدى. ال تاماق ىشۋگە كەلگەن قازاق اس ءمازىرىنىڭ قازاق تىلىندە جازىلماۋىن نامىسقا تيەتىن جاعداي دەپ قابىلدامايدى... بۇل جەردە تەك قانا تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىعىن العا تارتىپ جەڭۋگە بولادى، – دەيدى.

"ۇلت تاعدىرى" ۇيىمىنىڭ توراعاسى، ۇلت جاناشىرى، ساياساتكەر دوس كوشىم. فوتو: اشىق دەرەككوز

ءتىل، قالا بەردى ەل تاعدىرىن بەلگىلەيتىن مەملەكەتتىك شارالار جۇيەسى. بىراق مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىنىڭ بۇگىنگى بەتالىسى بۇلىڭعىر، دارمەنى ءالسىز. جك، جشس، اق-نى اشۋ، قۇجاتتاندىرۋ پروتسەسى كەزىندە سالىق باسقارماسى، يا ەلەكتروندى ۇكىمەت كورپۋسى كاسىپكەرگە «مەملەكەتتىك ءتىل زاڭناماسىن تيىسىنشە ىسكە اسىرۋ مىندەتتىمەسىن جۇكتەۋ» شارتىن قويا الماۋىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ كاسىپكەرلەر مەن ءتىل جاناشىرلارى مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىن ناسيحاتتاۋدا تۇسىندىرمە جۇمىستارى مۇلدەم جۇرگىزىلمەيتىنىن ايتادى.

ءبىز زەردەلەگەن اس مازىرلەرىنىڭ ىشىنەن قازاق جانە ورىس تىلدەرىندەگى اقپاراتتىڭ دۇرىس بەرىلۋى، ەستەتيكالىق بەزەندەندىرۋى، سەرۆيس ساپاسى بويىنشا Rumi, KFC, Coffe Boom, مادلەن برەندتەرى عانا زاڭ ۇدەسىنەن شىعا الدى. ال، قالعان قوعامدىق تاماقتانۋ ورىندارىنىڭ اكىمگەرلەرىنىڭ ايتۋىنشا، ولارعا ەشكىم ەسكەرتپەگەن، شەتەلدىك كومپانيا فيليالى بولعاندىعى سەبەپتى «مەملەكەتتىك ءتىل تالاپتارىن» قانعاتتاندىرا المايدى نەمەسە تۇتىنۋشىلاردىڭ تۇگەلدەرلىگى قازاق-باسقاسىنا قاراماي تەك ورىسشا تىلدەسەدى، قىسقا قايىرعاندا – مەملەكەتتىك تىلگە سۇرانىس جوق ەكەن-مىس. كاسىپكەرلەر سوزىنە سەنسەك، بيلىكتىڭ باعدارلاما ازىرلەۋشىلەرى راتسيونالدى ويلاۋدان قالعان، رەالدى جاعدايات پەن دىتتەگەن مەجە اراسى جارىق پەن تۇنەكتەي تىم الىس، قابىسپايدى. سوندا دەيمىن-اۋ، ۇكىمەت بەكىتكەن «قر-دا تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋدىڭ 2011 – 2019 ج. ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ» ماقسات-ناتيجەسىندە كوزدەلگەن قازاقشانى مەڭگەرگەندەر ۇلەسى 90%-دى قۇرايدى دەگەنى قايدا؟ جوسپار بويىنشا باعدارلاما بيىل مارەسىنە جەتۋى ءتيىس. ءبىر قاراعانعا ناتيجە كەرىسىنشە كورىنەدى. مەملەكەتتىك تىلگە قاتىستى زاڭ بۇزۋشىلىق نورماعا اينالعان قازاقستان قوعامىندا ءبىز كوكسەگەن كورسەتكىش ۋاقىتتى ۇرتوقپاقپەن ساباساڭ دا جۇزەگە اسپايتىن ميف.

مەملەكەتتىك تىلدە قىزمەت تالاپ ەتۋ قۇقىعى – ءار ازاماتتىڭ تۋا ءبىتتى حاقى. «مەملەكەتتiڭ بۇكiل اۋماعىندا قوعامدىق قاتىناستاردىڭ بارلىق سالاسىندا قولدانىلاتىن» (4-باپ) «مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى» (كونستيتۋتسيانىڭ 7-بابى), ونى «مەڭگەرۋ – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءاربiر ازاماتىنىڭ پارىزى». ءبىزدىڭ تىلەك – 6 تاراۋ، 27 باپتان تۇراتىن، 1997 جىلعى 11 شiلدەدە قابىلدانعان «قر-سىنداعى تiل تۋرالى» №151 زاڭىن تەك كاسىپكەرلەر ەمەس، بارشا ەل تۇرعىندارى ءوز دارگايىندە قادىرلەسە، قۇرمەت تانىتسا.

P.S. «بلانكiلەر، ماڭدايشالار، حابارلاندىرۋلار، جارنامالار، پرەيسكۋرانتتار، باعا كورسەتكiشتەرi, باسقا دا كورنەكi اقپارات مەملەكەتتiك تiلدە جانە ورىس تiلiندە، ال قاجەت بولعان جاعدايدا باسقا دا تiلدەردە جازىلادى» («تىلدەر تۋرالى» زاڭ، 21-باپ).

28 تامىز 2019 جىل. فوتو: QT

28 تامىز 2019 جىل. فوتو: QT

BonBon كوفەحاناسىنىڭ اكىمگەرى اسەل ورىس-اعىلشىن تىلدەرىندە 5 جىلداي قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقاندىعىن، قازاق تىلىندەگى سۇرانىستىڭ جوقتىعىنا شاعىنىپ، الداعى ۋاقىتتا مەملەكەتتىك تىلدەگى نۇسقاسىنىڭ دايىندالاتىنىن ايتتى.

28 تامىز 2019 جىل. فوتو: QT

نارىقتا جۇرگەنىنە 10 جىلداي بولعان مادلەن تاماقتانۋ ورنىندا زاڭعا سايكەس ەكى تىلدە دە اس ءمازىرى ۇسىنىلعان. كافە اكىمگەرى گۇلناز قازاقتىلدىلەردىڭ ءوزى ورىسشا مەنيۋ سۇرايتىنىن العا تارتادى.

28 تامىز 2019 جىل. فوتو: QT

28 تامىز 2019 جىل. فوتو: QT

The coffee point كوفەحاناسىنىڭ اكىمگەرى ليۋدميلا تەك ورىس تىلىندە بەرىلگەن ەسكى اس ءمازىرىنىڭ جاقىن ارادا قازاق جانە اعىلشىن تىلدەرىمەن تولىعاتىنىن حابارلادى. داياشى مەن اكىمگەردىڭ سوزىنشە مۇندا دا قازاق تىلىندە قىزمەت سۇرايتىندار قاتارى قات.

28 تامىز 2019 جىل. فوتو: QT

28 تامىز 2019 جىل. فوتو: QT

RUMI پالاۋ ورتالىعىنىڭ سەرۆيسى مەن اس ءمازىرى مەملەكەتتىك ءتىل نورمالارىنا تولىق ساي كەلەدى.

28 تامىز 2019 جىل. فوتو: QT

ابىلاي حان داڭعىلى بويىنداعى AROMA كافەسىنىڭ اكىمگەرى ديدار اس ءمازىرىنىڭ تەك ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىندە عانا ۇلگىسى بارىن ايتادى. سونجاي-اق ول 10 جىل كولەمىندە مەملەكەتتىك تىلدە بىردە-ءبىر تاپسىرىس بولماعاندىعىن مالىمدەدى. زاڭناما بويىنشا تۇسىندىرمە جۇمىستارىنان سوڭ، ءبىر اپتا ىشىندە قازاقشاسىن دايىنداۋعا ۋادە بەردى.

28 تامىز 2019 جىل. فوتو: QT

ءوزىن La TAVERNA رەستورانىنىڭ قىزمەتكەرىمەن تانىستىرعان نۇرلان مەنيۋدىڭ مەملەكەتتىك تىلدەگى نۇسقاسىن جوقتىعىن ايتىپ، «ادام سياقتى تاماق ىشۋگە كەلدى مە دەسەم» دەپ شامداندى. مەيرامحانا اكىمگەرى ميحايل ەكى اپتا ىشىندە قازاق تىلىندەگى اس ءمازىرىن دايىنداۋعا ءسوز بەردى. ءبىزدى «مەنيۋدى تۇسىرمە» دەپ جۇلقىنعان ەگدە جاستاعى نۇرلان مىرزانىڭ «ماعان زاڭ ءبارىبىر، ماعان اقشانى وسىلار تولەپ جاتىر» دەگەنى تاڭىرقاتتى.

28 تامىز 2019 جىل. فوتو: QT

«دۆە پالوچكي» سۋشي مەن پيتستسا رەستورانىنىڭ اس ءمازىرى دە قازاق تىلىنەن جۇرداي. قىزمەتكەر شولپان «ءۇشتىلدى مەملەكەتپىز عوي، ...قاي تىلدە بولسا دا اس ءمازىرى قازىر ەشكىمدى قىزىقتىرمايتىن سياقتى» دەگەن ءۋاج كەلتىرىپ، ءبىزدىڭ رەداكتسيامىز بەن جۇمىسىمىز تۋرالى تەرگەپ سۇراق جاۋدىردى. ونىڭ ايتۋىنشا، رەستوراننىڭ اشىلعانىنا جارتى-اق جىل بولعان. زاڭ تالابىن باسشىلىققا جەتكىزەتىنىن ايتتى.

28 تامىز 2019 جىل. فوتو: QT

GLORIA JEAN`S كوفەحاناسىنىڭ اكىمگەرى نۇرجان تەك اعىلشىن جانە ورىس تىلدەرىندەگى اس ءمازىرىن جاقىندا عانا جاساتقانىن، مۇنداي تالاپتى بۇرىن-سوڭدى ەستىمەگەنىن ايتتى. ونىڭ ايتۋىنشا 5 جىل بويى قازاق تىلىندە مۇنداي تالاپتىڭ بارىن ەشكىم ەسكەرپەگەن ءارى بىر ايدا مەملەكەتتىك تىلدەگى نۇسقاسىن ازىرلەۋگە قابىلەتتى.

28 تامىز 2019 جىل. فوتو: QT

جۇمىسىن باستاعانىنا 1 اي عانا بولعان Fresco كافەسىنىڭ اكىمگەرى اجار قازاق تىلىندەگى اس ءمازىرىنىڭ 2-3 كۇندە دايىن بولاتىنىن ايتتى.

28 تامىز 2019 جىل. فوتو: QT

تولە بي-جەلتوقسان كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا ورنالاسقان StreEAT بار-كافەسىندە دە مەملەكەتتىك تىلدەگى اس ءمازىرى جوق ەكەن. بار اكىمگەرى سەمنىڭ ايتۋىنشا، قازاق-اعىلشىن تىلدەرىندە اس ءمازىرى جاسالادى، كليەنتتەردىڭ تەك 5%-ى عانا مەملەكەتتىك تىلدە تاپسىرىس بەرەدى.

28 تامىز 2019 جىل. فوتو: QT

28 تامىز 2019 جىل. فوتو: QT

Mamma mia & Ciao Pizza پيتستسا ورتالىعىنىڭ اكىمگەرى اننا قازاق تىلىندەگى اس ءمازىرىنىڭ جاڭارتىلماعانىن، قازىر تەك ورىس تىلىندەگى نۇسقاسى بارىنع وزدەرىنىڭ «مەملەكەتتىك مەكەمە ەمەسپىز» دەپ ايتتى. زاڭدى كورسەتكەن سوڭ عانا ءبىراز ءجىبىسىپ، كەلەسى اپتاعا دايىنداي الاتىنىن مالىمدەدى. داياشىنىڭ سوزىنە قاراعاندا مەملەكەتتىك ءتىلدى 100/1-ءى عانا قاجەتسىنەدى.

28 تامىز 2019 جىل. فوتو: QT

28 تامىز 2019 جىل. فوتو: QT

الماتىلىقتار اراسىندا تانىمال Paradise اسحانالار جەلىسىنىڭ سەيفۋللين-گوگول كوشەلەرىندەگى فيليالىنىڭ قالىڭ اس ءمازىرى تەك ورىس تىلىندە. مەملەكەتتىك تىلدە ەشبىر مالىمەت بەرىلمەگەن. قازاق ءتىلدى اۋديتورياسى باسىم اسحانالار جەلىسىنىڭ بارلىق فيليالىندا احۋال وسى دەڭگەيدە. اسحانا اكىمگەرى ەرمەك لەسبەكۇلى ايتۋى بويىنشا ول بۇل جونىندە باسشىلىققا «ۇسىنىپ كورەدى».

28 تامىز 2019 جىل. فوتو: QT

LAJIA GOURMET قىتايلىق تاعامدارىنىڭ رەستورانى اكىمگەرى جەڭىستىڭ ايتۋىنشا قازاق تىلىندە اس ءمازىرى جوق. جاڭادان اشىلعاندىقتان قىتاي جانە ورىس تىلدەرىنەن باسقا نۇسقاسىن دايىنداپ ۇلگەرمەگەن. تۇزەتۋ جۇمىستارۋ شامامەن «ەكى-ءۇش ايدا» ىسكە اسۋى مۇمكىن.

28 تامىز 2019 جىل. فوتو: QT

Cafe Central كافەسىندە تەك ورىس جانە اعىلشىن تىلىندەگى اس ءمازىرىن ۇسىندى. اس ءمازىرى اسا باي كافە اكىمگەرى قازاق تىلىندەگى نۇسقاسىن قاشان دايىن بولاتىنىن جوبالاپ تا ايتا المادى. ءتىپتى مەملەكەتتىك تىلدە اس ءمازىرىن سۇراتقان العاشقى كليەنتسىز دەپ ءتۇڭىلتىپ جىبەردى.