بريتانيا ءباسپاسوزى: كيم چەن ىن الەمنىڭ ۇرەيى

بريتانيا ءباسپاسوزى: كحدر الەمدەگى «جيىركەنىشتى» ءتارتىپ رەتىندە

"i" گازەتى ساراپشى يەن بيررەللدىڭ «سولتۇستىك كورەيانىڭ فاشيستىك باسشىسىنىڭ ءوزىن ساقتاۋىنا دەگەن دارىنى وراسان زور جانە ول بۇكىل الەمگە كوپ قاتەر ۇسىنىپ وتىر» اتتى ماقالاسىن جاريالادى. بۇل تۋرالى bbc.com جازدى.

ونىڭ مالايزياداعى اعاسى كيم چەن نام قاتىگەزدىكپەن ءولتىرىلدى. بۇل ءولىمنىڭ سەبەبى بەلگىسىز، بىراق ولار سولتۇستىك كورەيانىڭ بەينەسىن وتە قاتەرلى، ءوز ەرەجەلەرىمەن ءومىر سۇرەتىن، ادامداردى ولتىرەتىن، سونىمەن قاتار يادرولىق قارۋ جاسايتىن ەل رەتىندە كورسەتەدى.

سولتۇستىككورەيالىق باسشى كيم چەن ىن سايقىمازاققا ۇقساۋى مۇمكىن، ۇقسايدى دا، ول قورىققان ادامدارمەن قورشالعان ەركە ءابسوليۋتتى مونارح، ونداعى ادامدار ءاربىر كىشىگىرىم كەلىسپەۋشىلىك ولىمگە اكەپ سوعۋى مۇمكىن ەكەنىن بىلەدى.

شەكسىز قاتىگەزدىك، قارۋمەن قورقىتۋ جانە جاۋعا قارسى جۇرەك مۇزداتاتىن قاتەرلەر يەن بيررەللدىڭ ءوزىن-ءوزى قورعاۋىنا باعىتتالعان.

بۇل مەملەكەتتى ناسىلشىلدىك سىبايلاسقان ەليتا باسقارادى، ول 25 ميلليون حالىقتى ءاردايىم قورقىنىشتا ۇستاپ وتىر دەپ جازادى باسىلىم.

باسشىلىق ۇرەي تۋدىراتىن جانە بولجاپ-بولمايتىن ارەكەتتەرگە بارۋى مۇمكىن، بىراق ولاردا قاتال لوگيكا بار- شەكسىز قاتىگەزدىك، قارۋمەن قورقىتۋ جانە جاۋعا قارسى جۇرەك مۇزداتاتىن قاتەرلەر ءوزىن-ءوزى قورعاۋىنا باعىتتالعان.

دەرەكتەرگە قاراڭىزدار. بۇل ەل وتە قارقىن دامىپ كەلە جاتقان دەرجاۆا –قىتاي مەن تابىستى جانە سەرپىندى وڭتۇستىك كورەيانىڭ ورتاسىنداعى كىشكەنتاي مەملەكەت.

سولتۇستىك كورەيانىڭ ەكونوميكاسى لاتۆيا ەكونوميكاسىمەن تەپە-تەڭ.

ەل ميلليونداعان ادامنىڭ ءومىرىن العان اشتىقتى دا باستان وتكىزدى. بىراق بۇل ەلدى باسشىلىقتا قانداي دا بولماسىن باعامەن قالۋدى كوزدەيتىن اۋلەت باسقارىپ وتىر. بۇل ءتارتىپ 70 جىلدان بەرى باسقارىپ كەلەدى، ەليتا ءوزىن جاقسى سەزىنەدى، ال ەلدىڭ ءوسىپ كەلە جاتقان يادرولىق كۇش-قۋاتى ءتىپتى ءىرى مەملەكەتتەردىڭ سولتۇستىك كورەيامەن ابايلاپ قاتىناسۋ كەرەكتىگىن بىلدىرەدى.

اقىرىنداپ، بىرتە-بىرتە بۇل مۇرالىق ديكتاتۋرا ءوز اياسىن كەڭەيتۋدە. جاقىندا ول ءىرى امەريكالىق قالالاردى «وت تەڭىزىنە» اينالدىرۋى مۇمكىن، ول بىرنەشە رەت سەس كورسەتكەن بولاتىن.

دونالد ترامپ كيم چەن ىندى يادرولىق قارۋدان باس تارتۋعا كوندىرەمىن دەپ ويلايدى. «بۇل جىگىت ويىن وينامايتىنىن مويىنداۋ كەرەك»،-دەدى ول جاقىندا.

دەموكراتيانىڭ كۇتپەگەن قاتەرى

Guardian ءوزىنىڭ رەداكتسيالىق ماقالاسىندا بەيرەسميلىك شەكاراسىن قىسقارتۋ دەموكراتيانىڭ جويىلۋىنا اكەپ سوعۋى مۇمكىن دەيدى.

ءسىزدىڭ سمارتفونىڭىز بىلەتىن اقپاراتتى ءتىپتى حح عاسىردىڭ قۇپيا قىزمەتىنىڭ ءورشىل وفيتسەرى قۇپيا باقىلاۋ كومەگىمەن دە الا الماس ەدى.

بىزگە بەلگىلى مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك،  Cambridge Analytica فيرماسى دونالد ترامپتىڭ سايلاۋ الدىنداعى ناۋقانىنا كومەكتەستى دەپ ەسەپتەيدى، بىراق كوپتەگەن ساراپشىلار مۇنى جوققا شىعارىپ وتىر.

ءوز كەزىندە امەريكاندىق ۇرلىقشى ۋيللي ساتتون: «مەن بانكتەردى تونايمىن، ويتكەنى اقشا ءدال سول جەردە» دەگەن. ءدال سولاي سايلاۋ الدىنداعى ناۋقان "فەيسبۋك", قولدانادى، ويتكەنى سايلاۋشىلار سول جەردە. "فەيسبۋك" ادامداردى سەندىرۋگە نەمەسە سەندىرمەۋگە قولايلى ورىن. ءبىز مۇنى «جالعان جاڭالىقتار» مىسالىندا كوردىك. بىراق بۇل كوپشىلىكپەن تالقىلانادى.

"فەيسبۋك"-تاعى حابارلامالار مەن جارنامالار ءبىر ادامعا نەمەسە ادامدار توبىنا باعىتتالعان. ولاردى توپ شەڭبەرىنەن باسقا ەشكىم كورە المايدى.

ءبىزدىڭ دەموكراتيالىق ۇلگى كوپشىلىك ناۋقانعا جانە جاسىرىن داۋىس بەرۋگە نەگىزدەلگەن. بىراق بۇل تەحنولوگيانىڭ دامۋى ادامداردىڭ كىم ءۇشىن جانە نە ءۇشىن داۋىس بەرەتىنى كوپشىلىككە بەلگىلى بولىپ قالسا،   بارلىعىن باسىنان اياعىنا دەيىن وزگەرتۋى مۇمكىن، دەگەنمەن، ايعاقتاردى ول جاسىرىن تۇردە الاتىن بولادى جانە ونى كوپشىلىك الاڭدا تالقىلاي المايدى.

كەي ماعىنادا بۇل دەماگوگتارعا، ادىلەتسىز قورعاۋشىلارعا ۇقسايدى، جانە جارنامالىق اگەنتىكتەر ادامداردى اينالدىردى، بىراق مۇنى قولدانۋ بۇل ءۇردىستى جەڭىلدەتەدى جانە ءتيىمدى ەتەدى.

بۇل اقپاراتتى قولدانۋ مۇمكىندىگىن ءبىزدىڭ ارنايى قىزمەتتىڭ ىسكەرلىگىن باقىلاعانداي قاداعالاۋىمىز كەرەك. دەموكراتيا وسىنى تالاپ ەتەدى، دەپ سانايدى Guardian.

فاريزا مۇقانوۆا

"The Qazaq Times"