قاسىموۆ قازاقستان پوليتسياسىنا وزگەرىس اكەلە الا ما؟

ەلىمىزدە ءجيى سىنعا ىلىگەتىن ەكى سالانىڭ ءبىرى – فۋتبول بولسا، ەكىنشىسى – پوليتسيا. ارينە، بۇل ەكەۋىنەن باسقا دا تۇيتكىلدى پروبلەمالارى كوپ سالالار جەتەرلىك. ءبىز سالىستىرمالى تۇردە الىپ وتىرمىز. جاز ورتاسىندا بەلگىلى مانەرلەپ سىرعاناۋشى دەنيس تەننىڭ ولىمىنەن كەيىن ىشكى ىستەر ءمينيسترى قالمۇحانبەت قاسىموۆقا قارسى سىن جەبەسى قارشا بورادى. قوعام بولىپ ونىڭ وتستاۆكاعا كەتۋىن تالاپ ەتتى. الايدا 5 قازان كۇنى ەلباسىنىڭ ماقتاۋىنان كەيىن، باس پوليتسەيدىڭ ءىس-ارەكەتىن سىناۋ ءبىرشاما سايابىرسىعان سەكىلدى.

جولداۋ جاساۋ بارىسىندا پرەزيدەنت مينيسترگە تەز ارادا وتاندىق پوليتسياعا رەفورما جاساۋ كەرەگىن شەگەلەپ تاپسىرعان. جەتى جىلدان بەرى وسى لاۋازىمدا تاپجىلماي وتىرىپ، ءبىر قىزمەتتى وسىنشا جىل اتقارعان ەلىمىزدەگى بىرەگەي شەنەۋنىككە اينالعان قاسىموۆ سول جيىننان كەيىن از ۋاقىت وتكەن سوڭ پوليتسيانىڭ جاڭا كيىم ۇلگىسىن تانىستىردى. الايدا مينيستر وزگەرىستىڭ كيىمنەن ەمەس، سانادان باستالۋ كەرەكتىگىن ءالى دە تولىق تۇسىنبەيتىن سەكىلدى. ايتپەسە، «پوليتسەيلەر جازالاۋشى ەمەس، حالىققا قىزمەت كورسەتۋشى قىزمەتكە كوشۋى قاجەت» دەگەن ويدى پرەزيدەنتتىڭ ءوزى ايتپاپ پا ەدى؟ بىراق مينيستر قىلمىستىڭ الدىن الۋ، ازاماتتاردى ادالدىققا شاقىرۋدىڭ جاڭا ۇلگىسىن ويلاپ تابۋعا ەمەس، قىلمىسقا قولىن بىلعاعانداردى جازالاۋدى جالعاستىرا تۇسەتىن سىڭايلى.

– ەگەر بىرەۋ بىرەۋدىڭ قالتاسىنان 10 ميلليون الىپ كەتسە، ءبىز ونى ۇستايمىز، سوسىن بوساتا سالامىز. بۇل رەتتە قىلمىستىق قۇقىقتىق پرينتسيپتەرى ورەسكەل بۇزىلىپ جاتىر. سوندىقتان وسى جاعدايلاردى ەسەپكە الا وتىرىپ، قىلمىستىق ارەكەت جاعدايىندا ۇرلىق، شابۋىل جاساعانى ءۇشىن قاجەتتى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك ەنگىزۋدى كوزدەپ وتىرمىز، – دەيدى مينيستر.

قازاقستان پوليتسياسىنىڭ جاڭا فورماسى قوعام قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرا قويعان جوق. بىزگە راسىندا، «سىرتى ءبۇتىن، ءىشى ءتۇتىن» ساقشىنىڭ قاجەتى شامالى.

«پوليتسەيلەرگە جاڭا فورما اپەرگەننەن، ولاردىڭ جۇمىسى جاقسارىپ پارا الۋدى توقتادى دەپ وتىرسىزدار ما؟ ولاردىڭ فورماسىن اۋىستىرعانشا، ولاردىڭ ايلىعىن كوتەرىڭدەر! ءبىزدىڭ ۇكىمەت پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىن پارا الۋعا وزدەرى يتەرمەلەپ وتىر! ناقتى فاكتىمەن جازايىن. ايلىقتارى 100 مىڭمەن 75 مىڭ تەڭگەنىڭ اراسى. ال ەسەپتەڭىزدەر 50 مىڭ تەڭگەدەن جوعارى پاتەراقى، 15-20 مىڭ تەڭگە كوممۋنالدىق قىزمەت اقى، ەگەر ۇيلەنگەن بولسا ازىق-تۇلىكتىڭ وزىنە ءبىر ايعا ءجاي وتباسىعا 50 مىڭ تەڭگە كەتەدى. بالا باقشا اقىسى تاعى بار. قوسىمشا جول پۇل، مايدا شۇيدە شىعىنعا ءبىر ايعا 20 مىڭ تەڭگە دەپ الايىق. ايىنا ءبىر پوليتسيا قىزمەتكەرىنە 250 مىڭ تەڭگەدەي شىعىن كەتەدى. ۇكىمەت ولارعا ءۇي بەرمەيدى، زەينەتاقى قورىن جۇرگىزبەي تاستادى. سوندا ماردىمسىز ايلىق الاتىن پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى پارا الماعاندا نە ىستەيدى؟» دەپ جازادى ايگۇل ورىنبەك الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا.

جۋرناليست اراي ەسەنبەك بۇل تۇرعىدا شەت مەملەكەتتىڭ جاعدايىن مىسالعا كەلتىرەدى.

«كورەيا ەلىندە كوشى-قون ينسپەكتورلارى ايىنا 5-6 مىڭ دوللار جالاقى الادى. سوندىقتان ولار مايدا-شۇيدە پاراعا پىسقىرىپ تا قارامايدى. قولىن بىلعاپ، باسى مەن قىزمەتىن تاۋەكەلگە تىكپەيدى. سول سەبەپتى ول ەلگە زاڭسىز جۇمىسقا بارعان قانداستارىمىز رەپورت بولىپ ەلگە كەپ جاتىر. ال بىزدە شە؟ جۋىردا پوليتسەيلەر ءوز ەلىندە كىسى ءولتىرىپ حالىقارالىق ىزدەۋدە جۇرگەن وزبەكستاندىق قىلمىسكەردى ەلىنە قايتارماي، ينتەرپولعا تاپسىرماس ءۇشىن 1000 دوللار تالاپ ەتكەن دەگەن اقپار شىقتى» دەيدى ول.

ءمينيستردىڭ بۇدان كەيىن قولعا العالى وتىرعان شارۋاسى – پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىن جاپپاي قىسقارتۋ. ايتۋىنشا، ءىىم شتاتتىق قىزمەتكەرلەرىنىڭ 10 پايىزى، ياعني، 450 باسشى قىسقارتۋعا ۇشىرايدى. بۇل قىسقارتۋدان تەرگەۋشىلەر، ۋچاسكەلىك جانە پوليتسيا مەكەمەسىندەگى وپەراتيۆتى قىزمەتكەرلەر امان قالادى ەكەن. دۇرىس-اق. الايدا ءارتۇرلى شارۋامەن قالالىق ىشكە ىستەر بولىمىنە بارا قالساق، دەنە ءبىتىمىن ەركىنە جىبەرگەن ءتارتىپ ساقشىلارىن ءجيى بايقايمىز. سول كەزدە مىنا تۇرقىمەن قىلمىسكەر ۇستاي الا ما، توتەنشە جاعدايدا بەلسەندى قيمىلداي الا ما ءوزى دەگەن جىمىسقى ساۋال ەرىكسىز ويعا ورالا كەتەدى. مۇنى مينيستر قاپەرگە الا ما، جوق پا، ول جاعى بەلگىسىز. جالپى، باسشىلىق قىسقارتۋ ارقىلى 16 ملرد تەڭگەنى ۇنەمدەگىسى كەلەدى. بۇل قاراجات پوليتسەيلەردىڭ جالاقىسىن كوتەرۋگە جۇمسالادى دەيدى قاسىموۆ.

ارينە، بۇل وزگەرىستەردىڭ اياسىندا ءتارتىپ ساقشىلارىنىڭ ساناسىن جاڭعىرتۋ جۇرگىزىلە مە، جوق پا، بۇل جاعى بەيمالىم. وسى ورايدا گرۋزيا، ۋكراينا ەلدەرىنەن ۇلگى الۋدىڭ ماڭىزى جوعارى بولماق. ماسەلەن، گرۋزيا جۇرگىزگەن رەفورما – تمد ەلدەرى اراسىنداعى ەڭ تابىستى رەفورما سانالادى. اتالعان ەل كۇردەلى وزگەرىستەر لەگىن 2004 جىلدان باستادى. ەكى جىل ىشىندە ىشكى ىستەر سالاسىنداعى 85 مىڭ قىزمەتكەردىڭ 75 مىڭى جۇمىستان بوساتىلدى. قوساق اراسىندا باسشىلىق قۇرام دا تولىعىمەن جۇمىستان بوسادى. وڭىرلەردەگى اۆتو ينسپەكتورلاردى دا تۇگەلدەي قىزمەتتەن قۋدى. ءۇش ايدان استام ۋاقىت بويى مەملەكەت جولدارىنداعى قاۋىپسىزدىكتى ەشكىم قاداعالاماعان. رەفورما اۆتورلارى قىزمەتكەرلەر جيناۋ كەزىندە ۇمىتكەرلەردىڭ بۇرىن ىشكى ىستەر سالاسىندا تاجىريبەسى بار-جوعىنا مۇلدە نازار اۋدارماعان. كەرىسىنشە، بۇرىن پوليتسيا قاتارىندا ىستەپ كورمەگەن ادامداردى مەيلىنشە تارتۋعا تىرىسقان. ءسويتىپ، ىشكى ىستەر سالاسىندا ادالدىق پەن ادىلدىكتىڭ سالتانات قۇرۋىن كوزدەدى. ناتيجەسىندە، 2003 جىلى حالىقتىڭ پوليتسياعا دەگەن سەنىمى نەبارى 5 پايىزدىق دەڭگەيدە بولسا، 2010 جىلى 90 پايىزعا دەيىن كوتەرىلگەن. بۇل تۇرعىدان بىرقاتار ەۋروپا ەلدەرىمەن يىق تىرەستىرەدى، ءتىپتى العا وزادى. پوليتسەيلەر قانداي جاعدايدا دا پارا الۋدان باس تارتقان. ولارعا سەنىپ، حابارلاساتىن ازاماتتار سانى كۇرت وسكەن. اۋىر قىلمىستار ازايعان. قازىر بۇل ەلدە ادام ۇرلاۋ، كولىك ۇرلاۋ، ۇيالى تەلەفون ۇرلاۋ قىلمىستارى كەزدەسپەيدى. رەفورما جاساۋشىلار پوليتسيانى ادامداردى جازالاۋشى ەمەس، ولارعا قىزمەت كورسەتۋشى، كومەكتەسۋشى فۋنكتسياعا ءساتتى اينالدىرا ءبىلدى.

شىنى كەرەك، ءبىز پوليتسيانى قوعامنان ءبولىپ قارايمىز عوي. ولاردى كورسەك، قارامىزدى باتىرعىمىز كەلىپ تۇرادى. ولارمەن بەتپە-بەت سويلەسۋدەن قاشقاقتايمىز. ىلىنىسسەك، ءبىر كىنانى بىزگە جابا سالاتىنداي كورىنەدى. الدەبىر قۇقىق بۇزۋشىلىقتى زەرتتەۋ ءۇشىن دە بولىمشەگە اياق باسقىمىز كەلمەيدى. سەبەبى، قۇقىق قورعاۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءوتىنىشىمىزدى قاناعاتتاندىرىپ، تولىق شەشىپ بەرەرىنە سەنبەيمىز. ءبىزدىڭ پوليتسيانىڭ جۇمىسى ارىز جازدىرىپ الىپ قالىپ، ونى پاپكاعا تىركەۋمەن عانا شەكتەلەتىنىن جۇرت جاقسى بىلەدى. اۋىر قىلمىستى بىلاي قويعاندا، ساقشىلار ۇيالى تەلەفون، اقشا ۇرلىعى سەكىلدى جەڭىل-جەلپى قۇقىق بۇزۋشىلىقتارعا پىسقىرىپ تا قارامايدى. مۇنىڭ ءبارى سەنىمنىڭ تومەندەۋىنە اكەلىپ سوعادى.

ءبارى اينالىپ كەلىپ قاراجاتقا تىرەلەرىن دە باعامدايمىز. گرۋزيا پوليتسيا رەفورماسى كەزىندە اقش بيۋدجەتى ەسەبىنەن قارجىلاندىرىلعان دەگەن دەرەك بار. ارينە، قارجى ءبولۋ – ۇكىمەت ماسەلەسى. مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى شارالاردى، حالىقارالىق باسقوسۋلاردى وتكىزۋ ءۇشىن، شەت ەلدەن كەلەتىن فۋتبولشىلارعا تولەۋ ءۇشىن تابىلا كەتەتىن ميللياردتاعان قارجىنىڭ مۇعالىم، دارىگەر، پوليتسيا كەزىندە قات بولىپ قالاتىنىنا كەيدە تاڭ قالاسىڭ؟ كۇردەلەنگەن تۇيتكىلدەردى مينيستر قاسىموۆ تارقاتا الا ما، جوق پا، ونى ۋاقىت كورسەتەر.

"The Qazaq Times"