Qasımov Qazaqstan policiyasına özgeris äkele ala ma?

Elimizde jii sınğa iligetin eki salanıñ biri – futbol bolsa, ekinşisi – policiya. Ärine, bwl ekeuinen basqa da tüytkildi problemaları köp salalar jeterlik. Biz salıstırmalı türde alıp otırmız. Jaz ortasında belgili mänerlep sırğanauşı Denis Tenniñ öliminen keyin İşki ister ministri Qalmwhanbet Qasımovqa qarsı sın jebesi qarşa boradı. Qoğam bolıp onıñ otstavkağa ketuin talap etti. Alayda 5 qazan küni Elbasınıñ maqtauınan keyin, bas policeydiñ is-äreketin sınau birşama sayabırsığan sekildi.

Joldau jasau barısında Prezident ministrge tez arada otandıq policiyağa reforma jasau keregin şegelep tapsırğan. Jeti jıldan beri osı lauazımda tapjılmay otırıp, bir qızmetti osınşa jıl atqarğan elimizdegi biregey şeneunikke aynalğan Qasımov sol jiınnan keyin az uaqıt ötken soñ policiyanıñ jaña kiim ülgisin tanıstırdı. Alayda ministr özgeristiñ kiimnen emes, sanadan bastalu kerektigin äli de tolıq tüsinbeytin sekildi. Äytpese, «policeyler jazalauşı emes, halıqqa qızmet körsetuşi qızmetke köşui qajet» degen oydı Prezidenttiñ özi aytpap pa edi? Biraq ministr qılmıstıñ aldın alu, azamattardı adaldıqqa şaqırudıñ jaña ülgisin oylap tabuğa emes, qılmısqa qolın bılğağandardı jazalaudı jalğastıra tüsetin sıñaylı.

– Eger bireu bireudiñ qaltasınan 10 million alıp ketse, biz onı wstaymız, sosın bosata salamız. Bwl rette qılmıstıq qwqıqtıq principteri öreskel bwzılıp jatır. Sondıqtan osı jağdaylardı esepke ala otırıp, qılmıstıq äreket jağdayında wrlıq, şabuıl jasağanı üşin qajetti qılmıstıq jauapkerşilik engizudi közdep otırmız, – deydi ministr.

Qazaqstan policiyasınıñ jaña forması qoğam qızığuşılığın tudıra qoyğan joq. Bizge rasında, «sırtı bütin, işi tütin» saqşınıñ qajeti şamalı.

«Policeylerge jaña forma äpergennen, olardıñ jwmısı jaqsarıp para aludı toqtadı dep otırsızdar ma? Olardıñ formasın auıstırğanşa, olardıñ aylığın köteriñder! Bizdiñ ükimet policiya qızmetkerlerin para aluğa özderi itermelep otır! Naqtı faktimen jazayın. Aylıqtarı 100 mıñmen 75 mıñ teñgeniñ arası. Al esepteñizder 50 mıñ teñgeden joğarı päteraqı, 15-20 mıñ teñge kommunaldıq qızmet aqı, eger üylengen bolsa azıq-tüliktiñ özine bir ayğa jäy otbasığa 50 mıñ teñge ketedi. Bala baqşa aqısı tağı bar. Qosımşa jol pwl, mayda şüyde şığınğa bir ayğa 20 mıñ teñge dep alayıq. Ayına bir policiya qızmetkerine 250 mıñ teñgedey şığın ketedi. Ükimet olarğa üy bermeydi, zeynetaqı qorın jürgizbey tastadı. Sonda mardımsız aylıq alatın policiya qızmetkerleri para almağanda ne isteydi?» dep jazadı Aygül Orınbek äleumettik jelidegi paraqşasında.

Jurnalist Aray Esenbek bwl twrğıda şet memlekettiñ jağdayın mısalğa keltiredi.

«Koreya elinde köşi-qon inspektorları ayına 5-6 mıñ dollar jalaqı aladı. Sondıqtan olar mayda-şüyde parağa pısqırıp ta qaramaydı. Qolın bılğap, bası men qızmetin täuekelge tikpeydi. Sol sebepti ol elge zañsız jwmısqa barğan qandastarımız report bolıp elge kep jatır. Al bizde şe? Juırda policeyler öz elinde kisi öltirip halıqaralıq izdeude jürgen özbekstandıq qılmıskerdi eline qaytarmay, interpolğa tapsırmas üşin 1000 dollar talap etken degen aqpar şıqtı» deydi ol.

Ministrdiñ bwdan keyin qolğa alğalı otırğan şaruası – policiya qızmetkerlerin jappay qısqartu. Aytuınşa, İİM ştattıq qızmetkerleriniñ 10 payızı, yağni, 450 basşı qısqartuğa wşıraydı. Bwl qısqartudan tergeuşiler, uçaskelik jäne policiya mekemesindegi operativti qızmetkerler aman qaladı eken. Dwrıs-aq. Alayda ärtürli şaruamen qalalıq işke ister bölimine bara qalsaq, dene bitimin erkine jibergen tärtip saqşıların jii bayqaymız. Sol kezde mına twrqımen qılmısker wstay ala ma, tötenşe jağdayda belsendi qimılday ala ma özi degen jımısqı saual eriksiz oyğa orala ketedi. Mwnı ministr qaperge ala ma, joq pa, ol jağı belgisiz. Jalpı, basşılıq qısqartu arqılı 16 mlrd teñgeni ünemdegisi keledi. Bwl qarajat policeylerdiñ jalaqısın köteruge jwmsaladı deydi Qasımov.

Ärine, bwl özgeristerdiñ ayasında tärtip saqşılarınıñ sanasın jañğırtu jürgizile me, joq pa, bwl jağı beymälim. Osı orayda Gruziya, Ukraina elderinen ülgi aludıñ mañızı joğarı bolmaq. Mäselen, Gruziya jürgizgen reforma – TMD elderi arasındağı eñ tabıstı reforma sanaladı. Atalğan el kürdeli özgerister legin 2004 jıldan bastadı. Eki jıl işinde işki ister salasındağı 85 mıñ qızmetkerdiñ 75 mıñı jwmıstan bosatıldı. Qosaq arasında basşılıq qwram da tolığımen jwmıstan bosadı. Öñirlerdegi avto inspektorlardı da tügeldey qızmetten qudı. Üş aydan astam uaqıt boyı memleket joldarındağı qauipsizdikti eşkim qadağalamağan. Reforma avtorları qızmetkerler jinau kezinde ümitkerlerdiñ bwrın işki ister salasında täjiribesi bar-joğına mülde nazar audarmağan. Kerisinşe, bwrın policiya qatarında istep körmegen adamdardı meylinşe tartuğa tırısqan. Söytip, işki ister salasında adaldıq pen ädildiktiñ saltanat qwruın közdedi. Nätijesinde, 2003 jılı halıqtıñ policiyağa degen senimi nebäri 5 payızdıq deñgeyde bolsa, 2010 jılı 90 payızğa deyin köterilgen. Bwl twrğıdan birqatar Europa elderimen iıq tirestiredi, tipti alğa ozadı. Policeyler qanday jağdayda da para aludan bas tartqan. Olarğa senip, habarlasatın azamattar sanı kürt ösken. Auır qılmıstar azayğan. Qazir bwl elde adam wrlau, kölik wrlau, wyalı telefon wrlau qılmıstarı kezdespeydi. Reforma jasauşılar policiyanı adamdardı jazalauşı emes, olarğa qızmet körsetuşi, kömektesuşi funkciyağa sätti aynaldıra bildi.

Şını kerek, biz policiyanı qoğamnan bölip qaraymız ğoy. Olardı körsek, qaramızdı batırğımız kelip twradı. Olarmen betpe-bet söylesuden qaşqaqtaymız. İlinissek, bir kinäni bizge jaba salatınday körinedi. Äldebir qwqıq bwzuşılıqtı zertteu üşin de bölimşege ayaq basqımız kelmeydi. Sebebi, qwqıq qorğau qızmetkerleriniñ ötinişimizdi qanağattandırıp, tolıq şeşip bererine senbeymiz. Bizdiñ policiyanıñ jwmısı arız jazdırıp alıp qalıp, onı papkağa tirkeumen ğana şekteletinin jwrt jaqsı biledi. Auır qılmıstı bılay qoyğanda, saqşılar wyalı telefon, aqşa wrlığı sekildi jeñil-jelpi qwqıq bwzuşılıqtarğa pısqırıp ta qaramaydı. Mwnıñ bäri senimniñ tömendeuine äkelip soğadı.

Bäri aynalıp kelip qarajatqa tirelerin de bağamdaymız. Gruziya policiya reforması kezinde AQŞ byudjeti esebinen qarjılandırılğan degen derek bar. Ärine, qarjı bölu – Ükimet mäselesi. Memlekettik deñgeydegi şaralardı, halıqaralıq basqosulardı ötkizu üşin, şet elden keletin futbolşılarğa töleu üşin tabıla ketetin milliardtağan qarjınıñ mwğalim, däriger, policiya kezinde qat bolıp qalatınına keyde tañ qalasıñ? Kürdelengen tüytkilderdi ministr Qasımov tarqata ala ma, joq pa, onı uaqıt körseter.

"The Qazaq Times"