وزبەكستان مەملەكەتىنە شاۆكات ميرزيەەۆ باسشى بولىپ كەلگەلى بەرى بىرقاتار وزگەرىستەردى قولعا العان. ول ەلدىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋىن قۇپ كورگەندەي نيەت تانىتىپ، ساياسي جانە قوعامدىق ومىردە ءبىراز ەركىندىك بەرگەندەي بولدى. بىرەۋلەر ونىڭ بۇل ارەكەتى – كوزبوياۋشىلىق دەسە، ەندى ءبىرى – ميرزيەەۆ بۇعان دەيىنگى قالىپتاسقان ساياسي كەدەرگىلەردى جويادى دەيدى. سوڭعى ۋاقىتتا كورشى ەلدە بۇرىنعى پرەزيدەنت يسلام كاريموۆتىڭ اتىن تەلەارنالاردا اتاماۋ تۋرالى اڭگىمە تاراپ، ءتىپتى بۇل – جوعارىدان كەلگەن رەسمي بۇيرىق دەگەن پىكىرلەر دە پايدا بولدى. وسى رەتتە ءدىنتانۋشى، ساراپشى اسىلبەك سنادينمەن وي بولىسكەن ەدىك.

– اسىلبەك مىرزا، وزبەكستاندا بۇرىنعى پرەزيدەنت كاريموۆتىڭ اتى-ءجونىن تەلەارنالاردان ايتۋعا تىيىم سالىپتى. سىزدىڭشە بۇل نەنى بىلدىرەدى؟ جالپى، كورشى ەلدەگى ساياسي احۋالدى قالاي باعامداۋعا بولادى؟

– بىرىنشىدەن، كورشى ەلدە ورىن الىپ جاتقان ساياسي احۋالعا كەلسەك، ءيا وزبەكستان «يسلام كاريموۆكە دەيىن» جانە «كەيىن» بولىپ ەكى تاريحي كەزەڭگە ءبولىنىپ قالعانىنا بارلىعىمىز كۋاگەر بولىپ جاتىرمىز. 27 جىل وقشاۋلانۋ مەن اۆتوريتارلى ساياسات ۇستانىپ كەلگەن كورشىمىز بۇگىندەرى ساياسي رەنەسسانس داۋىرىنە قادام جاساپ جاتىر. ياعني، پرەزيدەنت كاريموۆ سانالى تۇردە باس تارتىپ كەلگەن ساياسي–الەۋمەتتىك قۇندىلىقتاردى بۇگىنگى بيلىك قايتا قاراستىرىپ، جاڭادان باعامداپ جاتىر. مىسالى، سول ادام قۇقىقتارى مەن اشىق، زايىرلى قوعامنىڭ العىشارتتارىن قابىلداۋ، ساياسي كوزقاراستارى مەن ۇستانىمدارىنا بايلانىستى قاماۋداعى ازاماتتاردى بوساتۋ، سىرتقى ساياسات بويىنشا قالىس قالىپ كەلگەن، ايماقتاعى بارلىق ينتەگراتسيالىق ۇردىستەرگە قايتا اتسالىسىپ، بەلسەندى تۇردە كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋگە كىرىسكەنى وسىعان دالەل. مۇنىڭ بارلىعى جاڭا وزبەكستان مەملەكەتىنىڭ، ءوز ساياسي ساعاتىن زاماننىڭ تالابىنا ساي قايتا تۇزەپ جاتقانىن كورسەتەدى. پرەزيدەنت ميرزيەەۆ بيلىككە كەلگەلى بەرى ەلدەگى ساياسي بيلىك قۇرىلىمىنداعى جانە كەيبىر زاڭنامالاردا ورىن العان وزگەرىستەر مەن تۇزەتۋلەر دە ساياسي احۋالدىڭ جاڭا كەيىپ پەن فورماعا يە بولىپ، بۇل ساياسي رەجيمنىڭ الدىنا قويعان ماقساتتارى مەن مۇددەلەرىنىڭ باعىتى وزگەرگەندىگىن بىلدىرسە كەرەك.

ماسەلەن:

  • بىرەر اي بۇرىن بىشكەكتە وتكەن تۇركى كەڭەسى ۇيىمىنىڭ سامميتىنە وزبەكستاننىڭ قاتىسۋىنىڭ ءوزى ايماقتاعى ۇلكەن وقيعالاردىڭ بىرىنە بالاندى. پرەزيدەنت ميرزيەەۆ جيىن بارىسىندا كەڭەسكە قايتا مۇشە بولۋ مەن قاتار حيۋا قالاسىن – تۇركى كەڭەسىنىڭ استاناسى ەتۋ ۇسىنىسىن دا ءبىلدىردى;
  • وسى كۇزدە وزبەكستان باسشىسىنىڭ فرانتسيا مەملەكەتىنە ساپارى;
  • وتكەن ايداعى ەۋروپارلامەنت دەلەگاتسياسىنىڭ كەلۋى;
  • شاۆكات ميرزيەەۆتىڭ اقش-قا ساپارى;
  • رەسەيمەن اراداعى كەلىسسوزدەر;
  • قىتاي، تۇركىمەنستان، قازاقستانمەن ۋاعدالاسقان كەلىسىمدەر دە رەسمي تاشكەنتتىڭ كوپ ۆەكتورلى ساياسات ۇستانا باستاعانىن اڭعارتادى.

قازاقستاننىڭ وزىمەن عانا 5 ميلليارد اقش دوللارىنا كەلىسىم جاساۋ جوسپارلانىپ وتىر. جالپى، مۇنداي ءاربىر باعىت بويىنشا كۇشتەرى تەڭەستىرىلگەن، ياعني بارلىعىمەن تەڭدەي قارىم-قاتىناس قۇرۋعا نەگىزدەلگەن مودەلدى ورتا ازيادا قازاقستاندىق مودەل دەپ ايتىپ ءجۇرمىز. بۇگىنگى جاڭارعان وزبەك بيلىگى بۇل ۇلگىنىڭ تيىمدىلىگىن جانە قىسقا ۋاقىتتا ءوز جەمىسىن كورسەتەتىنىن ءتۇسىنىپ، قازاقستاننان ۇلگى الىپ وتىرعانداي.

ال ەندى، يسلام كاريموۆتىڭ ەسىمىن قوعام ساناسىنان ءوشىرۋ نەمەسە الىپ تاستاۋ، بەدەلىن ءتۇسىرۋ جاعدايلارىنا كەلەر بولساق. بىرىنشىدەن، ءبىر اقيقاتقا كەلىسىپ الۋ كەرەك سياقتى: ەلدى شيرەك عاسىر باسقارعان، جاقسى بولسىن، جامان بولسىن يسلام كاريموۆتىڭ وزبەكستان مەملەكەتىنىڭ قۇرىلۋىنا جانە ونىڭ بۇگىنگى قالىپتاسىپ وتىرعان جاعدايعا جەتۋىنە سىڭىرگەن ەڭبەگى مەن ساياسي بەت-بەينەسىن جويۋ مۇمكىن ەمەس دەپ ويلايمىن. ونىڭ ەسىمى بەرىلىپ جاتقان مادەني ورىندار مەن قالالار، اەروپورتتار، كوشەلەر مەن مەشىتتەردى سانايتىن بولساق ساۋساق جەتپەيدى. بىرەۋدە ونىڭ بيلىك ەتكەن كەزەڭىنە سيمپاتيا، ال بىرەۋدە انتيپاتيا بولۋى مۇمكىن. الايدا كاريموۆتىڭ وزبەكستانى ەشكىمدى بەي-جاي قالدىرمايتىنى انىق. ەكىنشىدەن، بۇل ءىس-ارەكەتتەردى بۇگىنگى رەسمي ميرزيەەۆ بيلىگىنىڭ ءوزىن-ءوزى ساقتاۋ، قورعاۋ ارەكەتى دەپ تۇسىنۋگە دە بولاتىن سياقتى. ياعني، وزبەك حالقىنىڭ الدىنداعى يسلام كاريموۆتىڭ ساياسي پورترەتىنىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ قالماۋ. بۇگىنگى تاڭدا ساياسي قۇندىلىقتار وتە تەز وزگەرىستەرگە ۇشىراپ جاتىر. ول ۆەكتورلى، گيبريدتى ءبىر ورىندا تۇرىپ قالساڭىز تەك باقىلاۋشى عانا بولىپ قالۋىڭىز مۇمكىن. ال بۇل ويىندارعا ارالاسۋ ءۇشىن باتىل شەشىمدەر مەن تەپە-تەڭدىك ۇستانۋ شارتتى. سوندىقتان پرەزيدەنت ميرزيەەۆتىڭ بۇل شەشىمىن قالىپتى، قازىرگى بيلىككە قاجەت ءبىر ەلەمەنتتەردىڭ ءبىرى دەپ قاراعان دۇرىس شىعار. دەگەنمەن ىشكى ساياسي قوزعالىستا كاريموۆتىڭ ينەرتسياسى الداعى بىرنەشە جىل ساقتالاتىنى دا ايقىن.

– كوپشىلىك ورتا ازيادا كەلەشەكتە وزبەكستاننىڭ بيلىگى ورنايدى دەگەندى ايتادى. بۇل ويمەن كەلىسۋگە بولا ما؟

– ءيا، بۇگىندەرى وزبەكستان مەملەكەتى بەلسەندى تۇردە ينۆەستيتسيا تارتىپ، ىشكى ينفراقۇرىلىمدى دامىتىپ جانە سىرتقى ساياساتتا وتە قارقىندى جۇمىستار جۇرگىزۋدە. الايدا ورتا ازيا كوشباسشىسى بولىپ وتىرعان قازاقستانمەن بىرلەسە، تىزە قوسىپ عانا ناتيجيەلەرگە قول جەتكىزۋگە بولادى دەپ ويلايمىن. بۇل جەردە جاساندى باسەكەلەستىكتى قوزدىرۋدىڭ قاجەتى جوق، قايتا سينەرگيالىق جوسپار قاجەت شىعار. ورتا ازيامەن باسقا الەم ساناساتىنداي جاعدايعا جەتۋ ءۇشىن، ايماقتاعى كوشباسشىلىق نەمەسە اۋتسايدەرلەردى انىقتاۋعا جۇمىس جاساۋ، ول كىمگە بولماسىن ءتيىمسىز شارت. بىراق مۇنداي جاساندى باسەكەلەستىكتى جاساۋعا، اقپاراتتىق شابۋىلدار ۇيىمداستىرۋعا مۇددەلى كۇشتەردىڭ بولاتىنى انىق. سول سەبەپتەن اقپارات سالاسىنداعى قاۋىپسىزدىككە مۇقيات بولعان ابزال.

 – ميرزيەەۆ بيلىككە كەلگەلى تاشكەنت پەن بەيجىڭ اراسىندا قاتىناس كۇشەيىپ، ەكونوميكالىق كەلىسسوزدەر ارتقان تۇستا قازاق بيلىگى دە شىمكەنتتى جەكە مەگاپوليسكە اينالدىرىپ، وعان بولەك مارتەبە بەرىپ تە ۇلگەردى. ەندىگى رەتتە شىمكەنت پەن تاشكەنت اراسىندا باسەكەلەستىك ورناۋى مۇمكىن بە؟

– رەسمي تاشكەنت ساۋدا-ساتتىق پەن ينۆەستيتسيا تارتۋ ماقساتىندا سىرتقى ساياساتتا وتە اگرەسسيۆتى ساياسات جۇرگىزۋدە. سوندىقتان تەك قانا پەكينمەن بايلانىس كۇشەيىپ جاتىر دەۋگە ەرتە شىعار. ال قىتاي ءۇشىن بۇگىنگى وزبەكستان – تاۋار تاسىمالداۋدىڭ جاڭا باعىتى. وزبەكستانمەن شەكارالاساتىن بارلىق مەملەكەتتەر ولار ءۇشىن پوتەنتسيالدى كەلىسىم-شارتتار مەن تاپسىرىستار. مىسالى، وسى جىلدىڭ وزىندە قىتاي مەن وزبەكستان بىرلەسىپ تاشكەنت – ءاندىجان – وش – ىرگەشتام – قاشعار باعىتى بويىنشا اۋعانستانعا تاۋار تاسىمالداۋدى باستاپ تا كەتتى.

ال مەگاپوليستەر اراسىنداعى باسەكەلەستىكتىڭ ورناۋى زاڭدى قۇبىلىس.  سەبەبى، بۇگىندە مەملەكەتتەر اراسىنداعى شەكارا ادامداردىڭ ساناسىندا عانا. ۇلكەن قالالاردى ءبولىپ تۇراتىن شەكارا – اەروپورتتار مەن ۆوكزالدار عانا بولىپ قالدى. مەن بۇل جەردە ءبىر ميلليوندىق شىمكەنت پەن ەكى جارىم ميلليوندىق تاشكەنت اراسىنداعى باسەكەلەستىكتەن گورى، جاڭادان پايدا بولعان تۇركىستان وبلىسى مەن وزبەكستاننىڭ مادەني-رۋحاني ورتالىق قالالارىنىڭ اراسىندا باسەكەلىستىك تۋىندايتىن شىعار دەپ ويلايمىن. سەبەبى، شەت ەلدەن ورتا ازيا ەلدەرىنە كەلەتىن تۋريستەر تاريحي ورىندار مەن قالالارعا قىزىعادى. وزبەكستان ءوز كەزەگىندە تۋريستىك سالانى كلاستەرگە اينالدىرۋعا ءۇمىتتى. ال ءبىزدىڭ ۇكىمەت تۇركىستان قالاسى مەن وبلىستاعى تاريحي ورىندارعا نازار اۋدارۋ كەرەك.

"The Qazaq Times"