Özbekstan memleketine Şavkat Mirzieev basşı bolıp kelgeli beri birqatar özgeristerdi qolğa alğan. Ol eldiñ demokratiyalıq tañdauın qwp körgendey niet tanıtıp, sayasi jäne qoğamdıq ömirde biraz erkindik bergendey boldı. Bireuler onıñ bwl äreketi – közboyauşılıq dese, endi biri – Mirzieev bwğan deyingi qalıptasqan sayasi kedergilerdi joyadı deydi. Soñğı uaqıtta körşi elde bwrınğı prezident Islam Karimovtıñ atın telearnalarda atamau turalı äñgime tarap, tipti bwl – joğarıdan kelgen resmi bwyrıq degen pikirler de payda boldı. Osı rette dintanuşı, sarapşı Asılbek Snadinmen oy bölisken edik.

– Asılbek mırza, Özbekstanda bwrınğı prezident Karimovtiñ atı-jönin telearnalardan aytuğa tıyım salıptı. Sizdiñşe bwl neni bildiredi? Jalpı, körşi eldegi sayasi ahualdı qalay bağamdauğa boladı?

– Birinşiden, körşi elde orın alıp jatqan sayasi ahualğa kelsek, iä Özbekstan «Islam Karimovke deyin» jäne «keyin» bolıp eki tarihi kezeñge bölinip qalğanına barlığımız kuäger bolıp jatırmız. 27 jıl oqşaulanu men avtoritarlı sayasat wstanıp kelgen körşimiz büginderi sayasi renessans däuirine qadam jasap jatır. YAğni, prezident Karimov sanalı türde bas tartıp kelgen sayasi–äleumettik qwndılıqtardı bügingi bilik qayta qarastırıp, jañadan bağamdap jatır. Mısalı, sol adam qwqıqtarı men aşıq, zayırlı qoğamnıñ alğışarttarın qabıldau, sayasi közqarastarı men wstanımdarına baylanıstı qamaudağı azamattardı bosatu, sırtqı sayasat boyınşa qalıs qalıp kelgen, aymaqtağı barlıq integraciyalıq ürdisterge qayta atsalısıp, belsendi türde kelissözder jürgizuge kiriskeni osığan dälel. Mwnıñ barlığı jaña Özbekstan memleketiniñ, öz sayasi sağatın zamannıñ talabına say qayta tüzep jatqanın körsetedi. Prezident Mirzieev bilikke kelgeli beri eldegi sayasi bilik qwrılımındağı jäne keybir zañnamalarda orın alğan özgerister men tüzetuler de sayasi ahualdıñ jaña keyip pen formağa ie bolıp, bwl sayasi rejimniñ aldına qoyğan maqsattarı men müddeleriniñ bağıtı özgergendigin bildirse kerek.

Mäselen:

  • Birer ay bwrın Bişkekte ötken Türki Keñesi Wyımınıñ sammitine Özbekstannıñ qatısuınıñ özi aymaqtağı ülken oqiğalardıñ birine balandı. Prezident Mirzieev jiın barısında keñeske qayta müşe bolu men qatar Hiua qalasın – Türki Keñesiniñ astanası etu wsınısın da bildirdi;
  • Osı küzde Özbekstan basşısınıñ Franciya memleketine saparı;
  • Ötken aydağı Europarlament delegaciyasınıñ kelui;
  • Şavkat Mirzieevtiñ AQŞ-qa saparı;
  • Reseymen aradağı kelissözder;
  • Qıtay, Türkimenstan, Qazaqstanmen uağdalasqan kelisimder de resmi Taşkenttiñ köp vektorlı sayasat wstana bastağanın añğartadı.

Qazaqstannıñ özimen ğana 5 milliard AQŞ dollarına kelisim jasau josparlanıp otır. Jalpı, mwnday ärbir bağıt boyınşa küşteri teñestirilgen, yağni barlığımen teñdey qarım-qatınas qwruğa negizdelgen modeldi Orta Aziyada Qazaqstandıq model' dep aytıp jürmiz. Bügingi jañarğan Özbek biligi bwl ülginiñ tiimdiligin jäne qısqa uaqıtta öz jemisin körsetetinin tüsinip, Qazaqstannan ülgi alıp otırğanday.

Al endi, Islam Karimovtıñ esimin qoğam sanasınan öşiru nemese alıp tastau, bedelin tüsiru jağdaylarına keler bolsaq. Birinşiden, bir aqiqatqa kelisip alu kerek siyaqtı: eldi şirek ğasır basqarğan, jaqsı bolsın, jaman bolsın Islam Karimovtıñ Özbekstan memleketiniñ qwrıluına jäne onıñ bügingi qalıptasıp otırğan jağdayğa jetuine siñirgen eñbegi men sayasi bet-beynesin joyu mümkin emes dep oylaymın. Onıñ esimi berilip jatqan mädeni orındar men qalalar, aeroporttar, köşeler men meşitterdi sanaytın bolsaq sausaq jetpeydi. Bireude onıñ bilik etken kezeñine simpatiya, al bireude antipatiya boluı mümkin. Alayda Karimovtıñ Özbekstanı eşkimdi bey-jay qaldırmaytını anıq. Ekinşiden, bwl is-äreketterdi bügingi resmi Mirzieev biliginiñ özin-özi saqtau, qorğau äreketi dep tüsinuge de bolatın siyaqtı. YAğni, özbek halqınıñ aldındağı Islam Karimovtıñ sayasi portretiniñ köleñkesinde qalıp qalmau. Bügingi tañda sayasi qwndılıqtar öte tez özgeristerge wşırap jatır. Ol vektorlı, gibridti bir orında twrıp qalsañız tek baqılauşı ğana bolıp qaluıñız mümkin. Al bwl oyındarğa aralasu üşin batıl şeşimder men tepe-teñdik wstanu şarttı. Sondıqtan prezident Mirzieevtiñ bwl şeşimin qalıptı, qazirgi bilikke qajet bir elementterdiñ biri dep qarağan dwrıs şığar. Degenmen işki sayasi qozğalısta Karimovtıñ inerciyası aldağı birneşe jıl saqtalatını da ayqın.

– Köpşilik Orta Aziyada keleşekte Özbekstannıñ biligi ornaydı degendi aytadı. Bwl oymen kelisuge bola ma?

– Iä, büginderi Özbekstan memleketi belsendi türde investiciya tartıp, işki infraqwrılımdı damıtıp jäne sırtqı sayasatta öte qarqındı jwmıstar jürgizude. Alayda Orta Aziya köşbasşısı bolıp otırğan Qazaqstanmen birlese, tize qosıp ğana nätijielerge qol jetkizuge boladı dep oylaymın. Bwl jerde jasandı bäsekelestikti qozdırudıñ qajeti joq, qayta sinergiyalıq jospar qajet şığar. Orta Aziyamen basqa älem sanasatınday jağdayğa jetu üşin, aymaqtağı köşbasşılıq nemese autsayderlerdi anıqtauğa jwmıs jasau, ol kimge bolmasın tiimsiz şart. Biraq mwnday jasandı bäsekelestikti jasauğa, aqparattıq şabuıldar wyımdastıruğa müddeli küşterdiñ bolatını anıq. Sol sebepten aqparat salasındağı qauipsizdikke mwqiyat bolğan abzal.

 – Mirzieev bilikke kelgeli Taşkent pen Beyjiñ arasında qatınas küşeyip, ekonomikalıq kelissözder artqan twsta qazaq biligi de Şımkentti jeke megapoliske aynaldırıp, oğan bölek märtebe berip te ülgerdi. Endigi rette Şımkent pen Taşkent arasında bäsekelestik ornauı mümkin be?

– Resmi Taşkent sauda-sattıq pen investiciya tartu maqsatında sırtqı sayasatta öte agressivti sayasat jürgizude. Sondıqtan tek qana Pekinmen baylanıs küşeyip jatır deuge erte şığar. Al Qıtay üşin bügingi Özbekstan – tauar tasımaldaudıñ jaña bağıtı. Özbekstanmen şekaralasatın barlıq memleketter olar üşin potencialdı kelisim-şarttar men tapsırıstar. Mısalı, osı jıldıñ özinde Qıtay men Özbekstan birlesip Taşkent – Ändijan – Oş – İrgeştam – Qaşğar bağıtı boyınşa Auğanstanğa tauar tasımaldaudı bastap ta ketti.

Al megapolister arasındağı bäsekelestiktiñ ornauı zañdı qwbılıs.  Sebebi, büginde memleketter arasındağı şekara adamdardıñ sanasında ğana. Ülken qalalardı bölip twratın şekara – aeroporttar men vokzaldar ğana bolıp qaldı. Men bwl jerde bir milliondıq Şımkent pen eki jarım milliondıq Taşkent arasındağı bäsekelestikten göri, jañadan payda bolğan Türkistan oblısı men Özbekstannıñ mädeni-ruhani ortalıq qalalarınıñ arasında bäsekelistik tuındaytın şığar dep oylaymın. Sebebi, şet elden Orta Aziya elderine keletin turister tarihi orındar men qalalarğa qızığadı. Özbekstan öz kezeginde turistik salanı klasterge aynaldıruğa ümitti. Al bizdiñ ükimet Türkistan qalası men oblıstağı tarihi orındarğa nazar audaru kerek.

"The Qazaq Times"