ترامپ پەن رۋحانيدىڭ «ايتىسى» نەمەسە يرانعا قارسى سوعىس اشۋعا نە كەدەرگى؟

جەكسەنبى كۇنى اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ تۆيتتەر پاراقشاسىندا يرانعا قاراتا قاتاڭ ەسكەرتۋ مەن سىن-پىكىرىن جاريالاعان بولاتىن. باس ارىپتەرمەن جازىلعان بۇل ەسكەرتۋدە ترامپ يران پرەزيدەنتى حاسان رۋحانيگە: «ەشقاشان دا قۇراما شتاتقا قانداي دا ءبىر قاۋىپ توندىرمەيتىن بولسىن، ەگەر بۇل ەسكەرتۋدى تىڭداماعان جاعدايدا يراننىڭ جاۋاپكەرشىلىگى اۋىرلاي تۇسەدى»، – دەدى. ال كەشە اق ءۇيدىڭ الدىنعى اۋلاسىنداعى كوگالدا جۋرناليستەردى قابىلداعان كەزدە ترامپ بۇل سوزدەرى ءۇشىن ەش وكىنبەيتىنىن دە ايتىپ سالدى.

ترامپتىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى كەڭەسشىسى بولتوننىڭ ايتۋىنشا، ول سوڭعى بىرنەشە جىلدان بەرى ترامپپەن ءجيى قارىم-قاتىناستا بولىپ كەلگەن. ءبىر رەت ەكەۋ ارا اڭگىمەدە ترامپ: «ەگەر يران قانداي دا ءبىر تەرىس قادامعا باراتىن بولسا، وندا بۇرىن سوڭدى ەش ءبىر ەلدىڭ باسىنا تۇسپەگەن اۋىر وتەمدى قابىل الاتىن بولادى»، – دەگەن.

ترامپتىڭ جەكسەنبى كۇنگى جاساعان ەسكەرتۋىنە بايلانىستى اتلانت كەڭەسىنىڭ بولاشاق يران باستاماسى جوباسىنىڭ ديرەكتورى باربارا سلاۆين ءوز ويىن ايتتى. ول سوزىندە: «بۇل ترامپتىڭ قولىندا ادامدى الاڭداتاتىن كوپتەگەن مالىمەتتەردىڭ بار ەكەنىن بىلدىرەدى. ونىڭ ەسكەرتۋى ءسال ارتىق كەتكەندەي كورىنگەنىمەن، مەن بۇعان تاڭ قالمايمىن»، – دەدى.

شىن مانىسىندە ترامپتىڭ ءسوزى رۋحانيدىڭ ودان بۇرىنعى مالىمدەمەسىنە جاۋاپ رەتىندە ايتىلدى دەۋگە بولادى. رۋحاني قۇراما شتات ۇكىمەتىنە قاراتقان سوزىندە: «ارىستاننىڭ قۇيرىعىمەن ويناۋعا بولمايدى. ونىڭ سوڭى ۇلكەن وكىنىشكە الىپ كەلەدى. قۇراما شتات يرانمەن بەيبىت قاتىناستا بولۋ بارلىق تىنىشتىقتىڭ كەپىلى ەكەن، ال يرانمەن جاۋلاسۋ بارلىق سوعىستىڭ بىلتەسى ەكەنىن ءتۇسىنۋى كەرەك»، – دەگەن بولاتىن.

دەگەنمەن قازىرگى جاعدايدان الىپ قاراعاندا، ترامپ پەن رۋحانيدىڭ بىرقاتار ورتاقتىقتارى دا بار. ەكەۋىدە وزدەرىنىڭ سىرتقى ساياساتتارىنا بايلانىستى ىشكى ساياسي كۇشتەردىڭ قارسىلىعىنا ۇشىراپ وتىرعان ليدەرلەر. رۋحاني بولسا يراندىقتاردىڭ ەكونوميكالىق جاعدايعا قاناعاتتانباۋىنان تۋىنداعان قارسىلىقتارعا تاپ بولىپ وتىر. وسىعان بايلانىستى كەيبىر ساراپشىلار جاعىنان، ەكى پرەزيدەنتتىڭ قاتاڭ ەموتسياعا يە سوزدەرى شىن مانىسىندە ىشكى قايشىلىقتاردا ۇپاي جيناۋ ءۇشىن دەگەن كوزقاراستار دا ايتىلىپ جاتىر. سونىمەن بىرگە ترامپ ءوزىنىڭ سولتۇستىك كورەياعا قاراتقان ءادىسىن تاعى دا پايدالانعىسى كەلەدى. ايتالىق، ەكونوميكالىق جانە ساياسي قىسىمداردى قاتار ارتتىرىپ، كەلىسسوز ۇستەلىنە كەلۋگە ماجبۇرلەۋ.

يرانعا باعىتتالعان داعدارىستى جوبالاۋ توبىنىڭ جەتەكشىسى الي ەۆانتس VOA News-كە بەرگەن سۇحباتىندا: «قوس تاراپ تا داعدارىستى جەڭىلدەتۋدىڭ العاشقى قادامدارىن جاساۋعا قۇلىقسىز. بۇنىڭ جاقسى جاعىن ايتار بولساق، ەكى تاراپ قارسىلاستىقتا قالا بەرەدى، ال جامان جاعىن ايتار بولساق، تىكەلەي قاقتىعىسقا ءوتۋى دە بەك مۇمكىن»، – دەگەن.

كوپتەگەن ساياسي تۇلعالار يران قاۋىپ-قاتەرىن جويۋ ءۇشىن ترامپتىڭ كۇش قولدانۋ تۋرالى شەشىم جاساۋىنان الاڭدايدى.  

 باربارا ءسلاۆيننىڭ ويىنشا، ترامپ ەڭ الدىمەن قاقتىعىستى باستاۋى ەكىتالاي. «الايدا، اقش قازىر يرانعا ەكونوميكالىق سوعىستى باستاپ كەتكەن. شىنىن ايتار بولسام، بۇل يراندىقتار ءۇشىن وتە قاۋىپتى»، – دەيدى سلاۆين حانىم. ونىڭ سوزىنەن ترامپتىڭ ورتا شىعىسقا اسكەر اتتاندىرعىسى كەلمەيتىنىن اڭعارۋعا بولادى. ءتىپتى، اقش اسكەرلەرىنىڭ ءسۇريادا دا قالۋىن قالامايتىن ترامپ يرانعا اسكەري شابۋىل جاساي قويۋى ەكىتالاي. بىراق، ونىڭ تاڭداعانى ەكونوميكالىق سوعىس. بۇل سوعىس يران ءۇشىن، ساراپشىلاردىڭ ايتقانىنداي، قارۋلى قاقتىعىستاردان دا قاتەرلى.

بۇدان تىس، يزرايل مەن ساۋد ارابياسى سەكىلدى يرانعا دۇشپان ەلدەردى ايتپاعان كۇننىڭ وزىندە، اقش-تىڭ يرانعا سوعىس اشۋىن حالىقارالىق قاۋىمداستىققا مۇشە ەلدەردىڭ قولداي قويۋى تىم قيىن. سەبەبى، يراننىڭ حالىقارالىق قاۋىمداستىق الدىندا ءجۇزى جارىق. ياعني، يران ءوز يادرولىق باعدارلاماسىن توقتاتتى جانە يراننىڭ يادرولىق باعدارلاماسى بويىنشا حالىقارالىق كەلىسىمدەرگە، اتاپ ايتقاندا بىرلەسكەن كەشەندى ءىس-قيمىل جوسپارىنا سايكەس كەلەدى دەپ مالىمدەيدى.

اقش-تىڭ جانە بىرقاتار ەۋروپالىق ەلدەردىڭ يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ جونىندەگى ۇيىمدارى، زەرتتەۋ ورتالىقتارى جاساعان مالىمەت بويىنشا، قازىرگى تاڭدا يراندا يادرولىق قارۋ جوق ەكەنى انىق. بىراق، يراننىڭ قىسقا، ورتا قاشىقتىقتاعى جانە بالليستيكالىق زىمىراندارى جاقسى دامىعان. وزگە دە ەكسپەرتتەردىڭ بولجامى بويىنشا، يران وزىنە قانداي دا ءبىر سوعىس نەمەسە ارانداتۋ ارەكەتتەرى جاسالسا وزگە دە جاۋاپتارى بار. ايتالىق، پارسى شىعاناعىنىڭ قاقپاسى ورمۋز بۇعازىن جاۋىپ تاستاۋى مۇمكىن. ال، ورمۋز بۇعازى ورتا شىعىس مۇناي تاسىمالىنىڭ قولقا-جۇرەگى. بۇل بۇعاز ءبىر كۇن جابىلسا ەۋروپانىڭ ءبىر ايلىق ۇيقىسى شايداي اشىلادى.

ال امەريكالىق ساياساتكەرلەردىڭ بولجامىنا سۇيەنسەك، يراننىڭ بۇنداي جاۋاپتارىنان تىس، وڭىردەگى جاقتاستارى، وداقتاستارى سونداي-اق، تەررورلىق ۇيىمدار مەن حاكەرلەرى دە بار. يراندىق حاكەرلەر ساۋد ارابيامەن بولعان «كيبەر-سوعىستا» سىننان وتكەن.

سونىمەن، يران يادرولىق ماسەلەسىنەن، ودان باسقا دا قايشىلىقتاردان وربىگەن اقش-يران اراسىنداعى بۇل الاۋىزدىق شىرقاۋ شىڭىنا جەتىپ قالدى. اقش پرەزيدەنتىنىڭ مالىمدەمەسىنەن كەيىن، مەملەكەتتىك حاتشى پومپەو دا مالىمدە جاساپ، اقش-تىڭ بارلىق وداقتاستارىن يرانعا قارسى ەكونوميكالىق قىسىم تۇسىرۋگە شاقىردى. ءىستىڭ وسى دامۋ باعىتىنان قاراعاندا ەكى ەل جاقىن ارادا سوعىسىپ كەتپەگەن كۇننىڭ وزىندە ەكونوميكالىق سوعىس يران جۇرتىنا ۇلكەن الاپات الىپ كەلۋى عاجاپ ەمەس. ترامپتىڭ دا تاڭداعانى قارۋسىز مايدان.

“The Qazaq Times”