اقش پەن قىتاي اراسىنداعى ساۋدا سوعىسى باستالىپ كەتتى

ترامپ ۇكىمەتى قىتايدىڭ جاھاندىق ساۋدا ەرەجەلەرىنە سايكەس «نارىقتىق ەكونوميكا» مارتەبەسىن مويىنداۋ تۋرالى ۇسىنىسىن رەسمي تۇردە تويتارىپ تاستادى. بۇل قادام الەمنىڭ ەكى ءىرى ەكونوميكاسىنداعى شيەلەنىستى كۇشەيتە ءتۇسۋى مۇمكىن.  اقش وسى شەشىمدى جەنەۆادا دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا (دسۇ) قاراشا ايىنىڭ ورتاسىندا ورتاعا سالدى.

ترامپ ۇكىمەتى بۇل ماسەلەنى ۇزاق ۋاقىت ەسكەرتىپ كەلگەنىمەن، قۇراما شتات ءوز شەشىمىن العاش رەت اشىق ورتاعا سالىپ وتىر. ءارى، بۇل قارسىلىق الەمدىك ساۋدا تۇرعىسىنان اسا ماڭىزدى. ەگەر ءبىر ەل ەكونوميكاسى «نارىقتىق ەكونوميكا ەمەس» دەپ اتالسا، باسقا ساۋدا سەرىكتەستەرى وسى ەلدەگى ۇكىمەتتىڭ ەكونوميكاعا قارالاسۋى نارىقتى بۇرمالايدى، ءارى ءوز ەلىندەگى وندىرۋشىلەرگە جانباسىپ، ادىلەتسىز ساۋدا باسەكەلەستىگىن جاسايدى دەپ سانايدى. ەكونوميستەردىڭ باعالاۋى بويىنشا، اقش پەن ەۋرووداق قىتايدى «نارىقتىق ەمەس ەكونوميكا» رەتىندە قاراستىرىپ، قىتايلىق وندىرۋشىلەرگە ەكسپورتقا ميللياردتاعان دوللار جوعالتقان.

قىتاي ساۋدا مينيسترلىگى ساۋدا-ساتتىق ماسەلەلەرى بويىنشا تەرگەۋ بيۋروسىنىڭ ديرەكتورى ۋاڭ ءحىجۇن جاقىندا: «اقش-تىڭ قىتايعا نارىقتىق ەكونوميكا مارتەبەسىن بەرۋدەن باس تارتۋى كوپجاقتى ەرەجەلەردىڭ ماڭىزدىلىعى مەن بەدەلىنە نۇقسان كەلتىردى. ءبىز تەك قىتايلىق وندىرۋشىلەردىڭ زاڭدى قۇقىعىن قورعاۋ ءۇشىن قاجەتتى شارالاردى قابىلدادىق»، – دەگەن پىكىرىن بىلدىرگەن.

اقش، ەو جانە قىتاي اراسىنداعى ساۋدا داۋى وتكەن جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا باستالىپ كەتكەن. سول كەزدە قىتاي ۇكىمەتى دسۇ-عا تالاپتارىن جولداپ، قىتايدىڭ دسۇ-عا مۇشە بولعانىنا 15 جىل تولۋىنا بايلانىستى (قىتاي 2001 جىلى دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا مۇشە بولعان) وزگە مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ەرەجە بويىنشا «نارىقتىق ەكونوميكا» مارتەبەسىن بەرۋىن سۇراعان. اقش، ەو جانە وزگە بىرنەشە ەل بۇعان وراي قىتايدىڭ اتالعان مارتەبەگە جەتۋى ءۇشىن نارىقتىق ەكونوميكاعا ساي بىرقاتار ساياساتتاردى ىسكە اسىرۋىن تالاپ ەتكەن.

بۇنى قىتاي ۇكىمەتى ورىنسىز تالاپ دەپ قاراپ، وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا اقش پەن ەو ۇستىنەن دسۇ-عا شاعىم ءتۇسىرىپ، اقش پەن ەۋرووداقتىڭ قىتاي ەكونوميكاسىن «نارىقتىق ەكونوميكا» دەپ مويىنداۋىن سۇراعان. قىتايدىڭ قۇراما شتاتتارعا بەرگەن ءوتىنىشى كەيىنگە قالدىرىلدى، بىراق ەۋروپاعا ارنالعان ءوتىنىش سوت وتىرىسىنا جىبەرىلەدى. ال بۇل رەت اقش-تىڭ جاريالاعان شەشىمى قىتايعا قارسى ەو-نىڭ شەشىمىن قولداۋ بولىپ تابىلادى.

اقش-تىڭ جولداعان قۇجاتىندا، دسۇ مۇشەلەرىنىڭ وزدەرىنىڭ ۇزاق مەرزىمدى قۇقىعىنان باس تارتپايتىنىن، ياعني نارىقتىق ەمەس ەكونوميكا رەتىندە قالىپتاسپاعان باعالار مەن شىعىنداردى قابىلدامايتىنى اشىق ايتىلعان. بۇل الداعى ۋاقىتتا اقش پەن قىتاي اراسىنداعى باسەكەلەستىكتى ارتتىرا تۇسپەك. ونىڭ ۇستىنە ترامپتىڭ «امەريكا كوشباسشىلىعى» ساياساتى، اقش پەن ونىڭ ساۋدا سەرىكتەرى اراسىنداعى شيەلەنىستى ءورشىتىپ كەلەدى. ترامپتىڭ بۇل ساياساتى قازىرگى الەمدىك ساۋدا كەلىسىمىنىڭ جويىلۋىنا يتەرمەلەۋدە. وعان قوسا، بۇكىل الەمنىڭ ونىمدەردى اقش-قا ەكسپورت جاساۋىن توقتاتۋ ءۇشىن بارلىق شارالاردى قابىلداۋدا. ونىڭ ىشىندە ءتىپتى ەو سىندى اقش وداقتاستارىنىڭ ونىمدەرىن دە تەجەۋ قامتىلعان.

دەگەنمەن، دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمى جانە قىتايداعى باسەكەلەستىك شەڭبەرىندە، اقش، ەو جانە الەمنىڭ وزگە ەلدەرى مەن ايماقتارى تىعىز ىنتىماقتاسقانداي بولىپ كورىنەدى. اقش ساۋدا وكىلدەرىنىڭ ءبىرى وسى تۋرالى اقش پەن ەو مۇشەلەرى كەڭەسىپ تۇسىنىستىككە قول جەتكىزگەنىن ايتتى. رەسمي وكىلدىڭ ايتۋىنشا، بۇل ماسەلەدە قوس تاراپتىڭ بارلىق وكىلدەرى بىردەي ۇستانىمعا يە بولعان جانە مۇنداي ىنتىماقتاستىق شىنىمەن دە اۋقىمدى. بۇل الداعى ۋاقىتتا قىتايدىڭ ادىلەتسىز ساۋدا ارەكەتتەرىنە اۋقىمدى شارالاردىڭ بولاتىنىن كورسەتەدى.

“The Qazaq Times”