اقش پرەزيدەنتى جون كەننەديدى كەڭەس وداعى ءولتىردى مە ؟

وتكەن اپتادا اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ ەلدىڭ 35-ءشى پرەزيدەنتى جون كەننەديدىڭ ولىمىنە قاتىستى قۇپيا قۇجاتتاردى جاريالاۋعا رۇقسات ەتكەنى تۋرالى حابارلاعان ەدىك. اقش بارلاۋ قىزمەتكەرلەرى اتالعان قىلمىستىق ىسكە قاتىستى قۇپيا ماتەريالداردى اشىققا شىعارعاننان كەيىن، مىڭداعان تاريحشىلار مەن جۋرناليستەر وسى تاريحي وقيعانىڭ سىرىن ىزدەۋگە كىرىسىپ كەتتى. بۇل تۋرالى BBC كولەمدى ماتەريال تاراتتى.

سول ۋاقىتتا اقش پەن كەڭەستەر وداعىنا قاتار قىزمەت ەتكەن بارلاۋ اگەنتى يۋري نوسكەنكونى تەرگەۋ جۇمىسى 93 پاراقتان تۇرادى. وندا يۋري ءوزىنىڭ كەڭەستەر وداعىنىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك مينيسترلىگىندەگى قىزمەتى تۋرالى ايتقان. ول بۇل ورگاندا يوسيف ءستاليننىڭ كوزى ءتىرى كەزدە قىزمەت ەتكەن. ءيۋريدى تەرگەۋ جۇمىسى اعىلشىن تىلىندە جازىلعان.

كەننەديگە وق تيگەن ءسات. فوتو: twitter.com.

كەننەديدىڭ ءولىمى تۋرالى دەرەكتەردە كەڭەستىك تىڭشىلاردىڭ دەرەگى كوپتەپ تابىلادى. تەرگەۋ قىزمەتى كەزىندە ەدگار گۋۆەر دايىنداعان باياندامادا يۋري نوسكەنكونىڭ ءرولى تۋرالى كەڭىنەن ايتىلعان. وندا تاعى كەننەديدىڭ ولىمىنەن كەيىن كسرو-دا بولعان رەاكتسيالار تۋرالى دا تولىعىمەن جازىلادى. BBC-ءدىڭ ورىس ءتىلدى ءبولىمى دە جون كەننەدي ءولىمى تۋرالى جارىققا شىققان ارحيۆ ماتەريالدارىنان ەڭ قىزىقتى دەرەكتەردى ءسۇزىپ، ولاردىڭ اراسىنداعى كسرو-نىڭ ىقپالىنا قاتىستى جەرلەرىندە اشىق كورسەتىپ بەرگەن.

الەمدى دۇبىرلەتكەن بۇل مالىمەتتەردىڭ ءتۇپ نۇسقالارىن كورۋ دە، ماتەريالدار جاريا ەتىلگەن اقش مەملەكەتتىك مۇراعاتتار سايتى دا ءبىز ءۇشىن قول جەتىمسىز بولىپ تۇر. ال، BBC, ABC, “The New York Times” قاتارلى اقپارات كوزدەرىنىڭ جاريالاعان مالىمەتتەرىنە نەگىزدەلگەندە، پرەزيدەنت كەننەديدىڭ ولىمىنە قاتىستى قۇجات-ماتەريالدار باستان اياق ءبىر تەكتى ەمەس. ءبىر سىدىرعى دەرەكتەر دە ەمەس. تەك وقيعانىڭ الدى ارتىنداعى كەڭەستىك جانە امەريكالىق بارلاۋشىلاردىڭ تەرگەۋ جۇمىستارى مەن بارلاۋ ورگاندارىنىڭ قۇجاتتارى توپتاستىرىلعان.

سولاردىڭ ءبىرى لەسنيك اتتى ارنايى قىزمەتكەر تۋرالى دەرەكتەر. ول تۋرالى ارحيۆ 1964 جىلدىڭ ناۋرىز ايى دەپ بەلگىلەنگەن. بۇل ۋاقىت كەننەدي ولىمىنەن ءسال عانا كەيىنگى ۋاقىت. وندا لەسنيكپەن اڭگىمەدە بولعان اگەنتتەردىڭ مىناداي ءبىر ءسوزى كەزدەسەدى: «كەشتە “Time” باسىلىمىن قاراي وتىرىپ، لەسنيك ءسوز اراسىندا: – كوپ جىل بۇرىن لي حارۆي ءوسۆالدتى توقتاتىپ، كەننەديدى ساقتاپ قالۋعا بولار ەدى، – دەگەن بولاتىن»، – دەپ ەستەلىككە الىنعان. ونىڭ ايتىپ وتىرعان بۇل لي حارۆي وسۆالد اتتى ادامى كەننەديدى باستان دالدەپ اتقان قاندى قول ەدى.

لەسنيكتىڭ بۇل ءسوزدى ايتۋىنداعى سەبەبى - لي حارۆي وسۆالد 1959 جىلى كەڭەستەر وداعىنا كەلەدى جانە ءوزىنىڭ بولاشاق جارى بولششەۆيك مارينا پرۋساكوۆامەن تانىسقان. ول كەڭەس وداعىندا 1963 جىلعا دەيىن جۇرگەن.

جاريا بولعان قۇجاتتار اراسىندا لي حارۆي ءوسۆالدتىڭ سسسر جەرىندەگى ساپارى تۋرالى دا ايتىلادى. بۇرىنعى كەڭەستىك تىڭشىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا لي حارۆي وسۆالد كەڭەستىك بارلاۋ قىزمەتى مەن ارنايى قىزمەتى ءۇشىن تىم باعالى ادام ەمەس بولعان. سوندىقتان ونىڭ كەڭەس جەرىنەن شىعىپ كەتۋىنە ۆيزانى دا وڭاي بەرە سالعان. ونىڭ ءىسى قارالىپ جاتقان كەزدە، تەڭىز كۇشتەرىنىڭ اسكەر قاتارىنداعى وسۆالد ماسكەۋدەن مينسكىگە كەتىپ قالۋى كەرەك بولعان. سول كەزدەگى كەڭەستىك ينسترۋكتسيا بويىنشا ونى ارنايى  تۋريستىك اگەنت الىپ ءجۇرۋى ءتيىس ەدى. ول امەريكالىق ازاماتتى مەيرامحانادا بىرنەشە ساعات كۇتەدى. الايدا وسۆالد بولمەسىنەن شىقپايدى. تەك ونىڭ بولمەسىن قوناق ءۇي قىزمەتكەرلەرىنە اشتىرىپ كىرگەن كەزدە عانا، توسەگىنىڭ ۇستىندە تامىرىن قيىپ تاستاپ قانسىراپ جاتقان وسۆالدتى كورەدى.

لي حارۆي وسۆالد. فوتو: BBC.

وسۆالد كوپ قان جوعالتقانمەن جەدەل جاسالعان مەديتسينالىق كومەكتەن كەيىن ونىڭ جانى امان قالعان. كەيىن دەنساۋلىعى تۋرالى جازىلعان انىقتامالاردا 10 مينۋت كەشىككەن جاعدايدا وسۆالدتىڭ كوز جۇمۋى مۇمكىن ەكەنى ايتىلادى.

وسى جەردە ماناعى لەسينيكتىڭ سوزىنە قايتا ورالايىق. لەسنيك بۇل تۋرالى: «ەگەر سول كەزدە تۋريستىك اگەنتتىكتىڭ قىزمەتكەرى ەسىكتى بۇزىپ كىرمەي كۇتە تۇرعاندا، سوسىن كەڭەستىك ءتارتىپ بويىنشا الدىمەن كگب-نىڭ ادامدارىنا قوڭىراۋ شالىپ ەسكەرتۋ جاساعانىندا باسقاشا بولاتىن ەدى. كگب ول اراعا كەشتەتىپ جەتىپ، ەسىكتى اشىپ كىرگەندە الدە قاشان و دۇنيەلىك بولعان وسۆالدتى كورەر ەدى-اۋ»، – دەگەن.

تاعى سول لەسنيكتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، وسۆالد كەڭەستەر وداعىندا بولعان كەزدە، ديحان وتباسىنان شىققان مارينا ەسىمدى ساۋاتسىز ورىس قىزىمەن تانىسىپ، ونىمەن باس قۇراعان. كەيىن ونى وزىمەن بىرگە قۇراما شتاتقا الىپ كەتكەن.

اقش-تىڭ 35-ءشى پرەزيدەنتى جون كەننەديدىڭ ولىمىنەن بىرنەشە اپتا بۇرىن وسۆالد مەكسيكاداعى كۋبانىڭ ەلشىلىگىنە كەلىپ، كۋباعا ودان، كۋبا ارقىلى كسرو-عا ساياحاتتاپ باراتىن ۆيزا بەرۋىن سۇراعان. كۋبا ەلشىلىگىنەن وعان قىزمەت ەتكەن ادامنىڭ ەسىمى سيلۆيا تيرادو دە ديۋران.  لي حارۆي وسۆالد اقش پرەزيدەنتى جون كەننەديگە وق اتقاننان ءبىر كۇن كەيىن، ەلشىلىك بۇل قىزمەتكەر قىزدى قاماۋعا الادى.

سيلۆيانىڭ ايتىپ بەرۋىنە قاراعاندا، وسۆالد ايەلىنىڭ ورىس ەكەنىن، ال ءوزىنىڭ كۋباداعى رەۆوليۋتسيانى جاقتاۋشى ەكەنىن ايتىپ سەندىرگەن. جانە شۇعىل تۇردە ۆيزا كەرەك بولىپ جاتقانىن ايتقان. وسۆالد كۋبانىڭ مەكسيكاداعى بۇل ەلشىلىگىنە بىرنەشە رەت كەلگەن. العاشىندا ول ۆيزا ءۇشىن قۇجاتتارى مەن سۋرەتتەرىن دە الا كەلگەن. سوڭعى رەت وسۆالد ەلشىلىكتەرىمەن جانجالداسىپ شىعىپ كەتەدى. سول كەزدە امەريكالىقتار ءۇشىن كۋبا ەلىنىڭ ۆيزاسىن الماسا كسرو-نىڭ ۆيزاسىن الۋى مۇمكىن ەمەس ەكەنىن تۇسىنگەن وسۆالد بۇل ەلشىلىكتەن ۆيزانى قاتتى تالاپ قىلادى. ءتىپتى وسى ءۇشىن مەكسيكادا تۇراتىن ۋاقىتىنىڭ از قالعانىن ايتىپ، ەلشىلىكتەگى قىزمەتكەرلەرمەن ۇرسىسادى.

وسىدان كەيىن ديۋران حانىم وعان كومەكتەسۋگە كەلىسىپ، كسرو ۆيزاسىن سۇراپ حات جونەلتكەن. الايدا، ول جاقتان تالاپتى قاراپ شىعۋعا ءتورت اي ۋاقىت كەتەتىنى ايتىلعان جاۋاپ كەلەدى. كەيىن سيلۆيا دە ديۋران وسۆالدقا كەڭەستىك ديپلوماتيالىق قىزمەتكەرلەردىڭ تەلەفونىن بەرىپ، ولاردان جەدەل ۆيزا الۋ تۋرالى كومەك سۇراۋعا كەڭەس بەرگەنىن، وعان قوسا، كۋبانىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە حات جولداپ، جەدەل ۆيزا تۋرالى ايتقانىن مويىندادى.

مەكسيكاداعى كەڭەس وداعى ديپلوماتتارىنا شالىنعان قوڭىراۋدى ورتالىق بارلاۋ باسقارماسى جازىپ العان. وندا ءبىر ايەل ادام ءوزىنىڭ قابىلداۋىندا وسىدان بۇرىن كەڭەس وداعى ەلشىلىگىندە بولىپ كەتكەن امەريكالىقتىڭ وتىرعانىن ايتادى. تەلەفوندا  ءبىر ايەل مەن اعىلشىنشا سويلەسىپ جاتقان ەر ادامنىڭ ديالوگى بار. وسۆالد وسى جەردە ديالوگتىڭ ار جاعىنان ارالاسىپ، نە ءۇشىن ءوزىنىڭ ورىستارمەن تىكەلەي سويلەسپەيتىنىن ايتقانى جازىلعان. ول قوڭىراۋعا ءوزى شىعىپ، كەڭەس ديپلوماتيا قىزمەتكەرىنەن ورىس تىلىندە سويلەسۋدى تالاپ قىلادى. سوسىن ەلشىمەن كەزدەسۋدى سۇرانادى. قىزمەتكەر ەلشىلىكتەن ۋاشنيگتونعا جولدانعان تەلەگرامماعا جاۋاپ كۇتىپ وتىرعانىن ايتادى. اقش جاقتان بۇل سۇراۋعا جاۋاپ بولماعان. بىرنەشە كۇننەن كەيىن وسۆالد تاعى قوڭىراۋ شالىپ، ءوزى جولىققان ەلشىنىڭ اتى كوستيكوۆ ەكەنىن ايتادى.

وزگە دەرەكتەرگە زەر سالعاندا، وسى كەزدەگى ورتالىق بارلاۋ باسقارماسىنىڭ جەتەكشىسى وسۆالدتىڭ اتاپ بەرگەن ادامى ۆالەري كوستيكوۆ دەپ تۇراقتاندىرادى. كوپ جىلدىق تاجىريبەسى بار، 13-ءشى باسقارمادا قىزمەت ەتكەن، كگب-نىڭ وفيتسەرى ەكەنىن جازادى. ورتالىق بارلاۋ باسقارماسىنىڭ انىقتاۋىنا قاراعاندا ول ديۆەرسيا جانە جاسىرىن كىسى ولتىرۋمەن اينالىسقان دەگەن دەرەك بار.

ەڭ قىزىقتى دەرەكتەر اراسىندا كەننەدي ولىمىنەن كەيىن كرەملدە بولعان رەاكتسيا تۋرالى دا دەرەكتەر بار. وندا كەننەديگە قاستاندىق جاسالا سالىسىمەن كەڭەس وداعى بۇل جاعدايدى جەدەل ۇعىسقانىن، ءتىپتى كرەملدە كۇشتى تاڭقالىس بولعانى تۋرالى ايتىلعان. كەڭەس وداعىندا ءتىپتى «باسشىسىز قالعان جاۋاپكەرشىلىكسىز گەنەرالدار كەڭەس وداعىنا زىمىران شابۋىلىن جاساماي ما؟» دەگەن سەكىلدى پىكىرلەر دە كەزدەسكەن.

كەڭەس وداعى بارلاۋ قىزمەتىندەگىلەردىڭ مالىمەتى بويىنشا، وسۆالدتىڭ كەڭەس وداعىمەن ەش قاتىسى جوق. ءتىپتى ونىڭ ورىس ايەلى دە بولعان ەمەس. ماسكەۋدىڭ اقش پرەزيدەنتىنىڭ ولىمىنە ەش قاتىسى جوق دەلىنگەن. ونىمەن قوسا قىرعي قاباق سوعىستىڭ ءورشىپ تۇرعانىنا قاراماستان كرەمل جاق وسۆالد پەن ونىڭ  جۇبايى تۋرالى كگب-دا ساقتالعان بارلىق ماتەريالداردى ۋاشينگتونعا جولداپ بەرگەن.

امەريكالىق تەرگەۋشىلەر وسۆالد جالعىز ارەكەتتەنىپ، پلوتتەرلەردەن قۇرالعان بۇتىندەي ءبىر جەلىنى تۇزگەن دەپ ەسەپتەدى. ال سسسر بولسا «وسۆالد ءوزى قۇردىمعا كەتسە دە ەشتەڭەگە بەرىلمەيتىن، پسيحيكالىق مانياك» دەپ باعالاعان.

وسۆالدتىڭ تۇتقىندالعان شاعى. فوتو: The Week.

جاريالانعان دەرەكتەرگە قاراعاندا، كەننەدي ولىمىنەن كەيىن كگب-نىڭ نيۋ-يوركتەگى بارلاۋ قىزمەتىنىڭ جەتەكشىسى بوريس يۆانوۆ، كەننەدي تۋرالى بارلاۋدى توقتاتىپ، اقش-تىڭ كەلەسى پرەزيدەنتى ليندون جونسون تۋرالى دەرەكتەر جيناۋدى تاپسىرعان. ال سودان ەكى جىل وتكەننەن كەيىن، يۆانوۆ  جون كەننەديدىڭ ولىمىنە ءدال وسى ليندون جونسوننىڭ قاتىسى بار ەكەنىن دالەلدەيتىن قۇجاتتارعا يە بولعانى تۋرالى مالىمدەيدى.

جون كەننەدي مەن نيكيتا حرۋششەۆ. فوتو: BBC.

وسى ۇزىن سونار دەرەكتەردىڭ توپتاماسى مەن بايانى وقىرماندى جالىقتىراتىنى راس. الايدا، وقيعانىڭ جالپى بارىسى بۇدان دا كۇردەلى، بۇدان دا قىم-قۋىت. وسى جەردە ءسوز باسىندا ءبىز ايتىپ وتكەن، ەكى ەلگە بىردەي قىزمەت ەتكەن يۋري نوسكەنكو دەگەن ادام شىعادى.

يۋري نوسكەنكو ءبىر قاراعاندا كەننەدي ولىمىنە ەش قاتىسى جوق ادام بولىپ كورىنگەنىمەن، ول كەزىندە وسۆالدتى قانسىراپ جاتقان جەرىنەن قۇتقارىپ العان تۋريستىك اگەنتتىڭ ءدال ءوزى بولىپ شىقتى. ول فەدەرالدىق بارلاۋ اگەنتتەرىنە ەشبىر جاڭا دەرەك ايتىپ بەرگەن ەمەس. تەك قانا امەريكالىق ءتۋريستىڭ قولىن كەسىپ ولمەك بولعان ءبىر ءىستى عانا جەتكىزگەن.

ونىڭ جەتەكشىسى گەورگي لەسنيك باسقا دەرەكتەرىندە:  كەننەديدىڭ ولتىرىلگەنى تۋرالى مالىمەتتى تاپسىرىپ العاننان كەيىن، دەرەۋ جۇمىسىنا كەلىپ، وسۆالدتىڭ ءىسىن قاراعانى تۋرالى ايتادى. الايدا ونىڭ مالىمەتتەرىنەن جانە كگب-نىڭ مينسكىدەگى جانە ورتالىق ارحيۆتەن دە وسۆالدتىڭ كگب-گە تارتىلعانى تۋرالى مالىمەتتى تابا الماعانى جازىلعان.

ارينە بۇلاردان كەننەديگە اتىلعان وقتىڭ شىن يەسى كىم ەكەنى تۋرالى ءدال قازىر اشىپ ايتۋ قيىن. دەگەنمەن، 2018 جىلعا دەيىن جاريا بولاتىن دەرەكتەردە بۇنىڭ انىق جاۋابى ايتىلىپ قالار. اسىرەسە، كەڭەس وداعىنا كەلگەن وسۆالد اتتى ءتۋريستىڭ ءوز تامىرىن نە ءۇشىن كەسكەنى، سونىمەن بىرگە ونىڭ كەننەدي ولىمىنەن بىرنەشە اپتا بۇرىن كۋبا مەن سسسر ۆيزاسىن نەگە سۇراعانى دا انىق ەمەس. بۇل تاريحي قۇپيانىڭ استارىنداعى سىر بىزگە وسى جىلدىڭ سوڭىنا قاراي تولىق اشىلۋى دا مۇمكىن. سونىمەن بىرگە كەڭەستەر وداعىنىڭ دا بىزگە بەيمالىم قۇپيالارى دا، ءوز تاريحىمىزدىڭ اقتاڭداق جىلدارىنىڭ استارلى شىندىقتارى دا كورىنىپ جاتپاسىنا كىم كەپىل.

“The Qazaq Times”