نازارباەۆ پەن ميرزيەەۆ بىرلەستىگى نەگە الىپ كەلۋى مۇمكىن؟

نۇرسۇلتان نازارباەۆ قىركۇيەكتىڭ 16-سى كۇنى تاشكەنتكە رەسمي ءىس-ساپارمەن بارعانى بەلگىلى. ونى وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيەەۆ اۋەجايدان كۇتىپ الىپ، ءوزىنىڭ سىيلى قوناعى ەكەنىن ءبىلدىردى. ەكى ەل باسشىلارى كەزدەسۋ بارىسىندا اسكەري-تەحنيكالىق، ترانسپورتتىق، ەنەرگەتيكالىق، سۋ شارۋاشىلىعى جانە قارجى سالالارى بويىنشا 10 قۇجاتقا قول قويدى. تاشكەنتتەگى كەزدەسۋدەن كەيىن نازارباەۆ پەن ميرزيەەۆ اشحابادتقا V ازيا ويىندارىنىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا بىرگە اتتاندى. ەكى ەل باسشىلارى بۇل جولعى كەزدەسۋلەرى ارقىلى وسى ۋاقىتقا دەيىن كوپتەگەن شەتەلدىك ساراپشىلار مەن باتىس مەملەكەتتەرىنىڭ "ورتالىق ازيادا قازاقستان مەن وزبەكستان كوشباسشى بولۋعا باقتالاس بولىپ كەلەدى" دەگەن پىكىرىن جوققا شىعاردى. وسىعان بايلانىستى ءبىز بۇگىن نازارباەۆ پەن ميرزيەەۆ كەزدەسۋى ەكى ەلگە نە بەرەدى جانە بۇل ىنتىماقتاستىق ورتالىق ازياعا قانداي وزگەرىستەر الىپ كەلۋى مۇمكىن دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ كورۋدى ءجون كوردىك.

تاۋەلسىزدىك العان 26 جىلدان بەرى قازاقستان مەن وزبەكستاننىڭ وسىناداي دەڭگەيدە قارىم-قاتىناس ورناتۋى تۇڭعىش رەت ەكەنى بەلگىلى جايت. ونى مەملەكەتتىك باق وكىلدەرى، ءتۇرلى ساياساتتانۋشىلار مەن حالىقارالىق ۇيىمدار وسىعان دەيىن سان مارتە ايتتى. وزبەكستاندا يسلام كارىموۆتىڭ ورىنىنا شاۆكات ميرزيەەۆتىڭ بيلىك باسىنا كەلۋىمەن ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى اراسىنداعى ينتەگراتسيا دامۋدىڭ جاڭا دەڭگەيىنە كوتەرىلدى. بۇل قازاقستان، وزبەكستان، قىرعىزستان، تۇركىمەنستان سىندى تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەردىڭ بىرىگۋىنە، ىنتىماقتاسىپ ءبىر ماملەگە كەلۋىنە جول اشتى. ورتالىق ازيا كوشباسشىلارى سانالاتىن قازاقستان مەن وزبەكستان 26 جىلدا بولماعان كەلىسىمدەرگە قول جەتكىزدى. بۇل دەگەنىمىز قازاقستان مەن وزبەكستان جاقىنداسۋ ارقىلى ورتالىق ازيا اۋماعىنان باتىس پەن شىعىستى جالعايتىن كوپىر جاسايدى دەگەن ءسوز بە؟

ارينە، بۇنىڭ بارلىعىن سوزبەن ايتۋ وڭاي. بىراق اقش، رەسەي، ناتو سىندى اسكەري دەرجاۆالار الەمدى قايتا بولىسكە سالىپ، جەر شارىنىڭ ءار تۇكپىرىنەن سوعىس وشاقتارىن تۇتاندىرىپ جاتقاندىعىنا قاراپ، «تاشكەنت پەن استانا مۇنداي قادامدارعا وسى الىپ كۇشتەرگە جۇتىلىپ كەتپەۋ ءۇشىن بارىپ وتىر ما؟» دەگەن دە ويعا كەلەسىڭ. ويتكەنى سوڭعى ۋاقىتتا رەسەيلىك، ەۋروپالىق باق وكىلدەرى مەن بەلگىلى ساياساتتانۋشىلار «ءسۇريا مەن ليۆيادان كەيىن كەلەسى سوعىس ءورتى ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ بىرىندە بولۋى مۇمكىن» دەگەن پىكىر ايتۋدا. ونىڭ ۇستىنە جىل وتكەن سايىن قىتايدىڭ ورتالىق ازيا ەلدەرىنە ءتۇرلى جولدارمەن ءوز ىقپالىن كۇشەيتۋى نازارباەۆ پەن ميرزيەەۆتىڭ بىرىگۋىنە الىپ كەلۋى ابدەن مۇمكىن. بىراق ءبىر جاعىنان الىپ قاراساڭىز قوس ەلدىڭ باسشىلارى بۇل ينتەگراتسيانى قىتايدىڭ «ءبىر بەلدەۋ-ءبىر جول» جوباسى اياسىندا جۇزەگە اسىرىپ وتىرۋى دا مۇمكىن. بۇلاي دەيتىن سەبەبىمىز نازارباەۆ پەن ميرزيەەۆ مامىر ايىندا قىتاي استاناسى بەيجىڭدە وتكەن «ءبىر بەلدەۋ-ءبىر جول» باس قوسۋىنا قاتىسىپ قايتقان ەدى.

بۇل كەزدەسۋگە بايلانىستى ويىمىزدى سان ساققا جۇگىرتسەكتە بۇل جولعى نازارباەۆ پەن ميرزيەەۆ كەلىسسوزى الداعى ۋاقىتتا ورتالىق ازياعا ۇلكەن وزگەرىستەر الىپ كەلەتىنى حاق. ول وزگەرىس جوعارىدا اتالعان اسكەري-تەحنيكالىق بىرلەستىك، ساۋدا-ساتتىق، قارجى سالالارىنان باستاپ، گيدروەنەرگەتيكا سالاسىنا دەيىنگى ارالىقتى قامتيدى. بۇل تاجىكستان مەن وزبەكستان اراسىنداعى داۋلى روگۋنسك گەس-ءنىڭ سالىنۋىنا جاڭا دەم بەرۋى كەرەك. بۇدان بولەك نازارباەۆ پەن ميرزيەەۆ بىشكەك پەن دۋشانبەگە وسى ۋاقىتقا دەيىن شەشىمىن تاپپاي كەلگەن ترانسشەكارالىق وزەندەردىڭ قىرعىزستان مەن تاجىكستانعا عانا تيەسىلى ەمەس ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ بارلىعىنا تيەسىلى ەكەنىن ءوز سوزدەرىندە بىلدىرۋدە. بۇل ۇزاق جىلدار بويى استانا مەن تاشكەنتكە سۋ مەن ەنەرگەتيكا سالاسىندا قيقار ساياسات ۇستانىپ كەلگەن بىشكەك پەن دۋشانبەگە ءسوز جۇزىندە بولسادا ەسكەرتۋ. نازارباەۆ پەن ميرزيەەۆ بىرلەستىگى وسى ەسكەرتۋلەرى ارقىلى كورشىلەس قوس ەلگە «ءبىزدىڭ كوشباسشىلىعىمىزبەن الەم كوشىنە ىلەسۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ تالاپتارىمىزدى ورىندايسىڭ» دەگەندى مەڭزەگەندەي بولدى. بۇنداي تىزە باتىرۋدان بولەك قازاقستان مەن وزبەكستان قىرعىزستان مەن تاجىكستان ەلدەرىنە كومەك قولىن دا سوزدى. مىسالى استانا بىشكەككە بىرنەشە مارتە قارجىلاي كومەك جاسادى. ال تاشكەنت قىرعىزستان مەن ەكى ورتاداعى شەكارانى دەليميتاتسيالاۋ جۇمىستارىن جىلدامداتىپ، يسلام كارىموۆتىڭ كەزىنەن بەرى جابىق جاتقان ەكى ەل اراسىنداعى شەكارانى اشىپ،  كولىك تاسىمالىنىڭ جۇمىسىن جاقسارتتى.

قورىتا كەلگەندە نۇرسۇلتان نازارباەۆ پەن شاۆكات ميرزيەەۆتىڭ بۇل جولعى كەزدەسۋى ورتالىق ازياداعى تۇركى تىلەس مەملەكەتتەردىڭ بىرىگۋىنىڭ العىشارتتارى بولدى. كەڭەستەر وداعى قۇلاعالى بەرى قازاقستان مەن وزبەكستان ءوز بەتىنشە ءومىر ءسۇرىپ كەلگەن بولسا، ەندى ولار وسى كەزدەسۋدەن كەيىن كوپ دۇنيەنى بىرلەسىپ شەشۋگە بەل بايلاعانداي. ءبىر سوزبەن ايتقاندا قازاق-وزبەك قارىم-قاتىناسىنىڭ جاقسارۋى قوس ەلدى دامۋدىڭ جاڭا جولىنا الىپ شىعىپ قانا قويماي، گەوساياسي تۇرعىدا ورتالىق ازيانىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتارۋى ءتيىس. ەڭ باستىسى باۋىرلاس ەلدەردىڭ باسشىلارى الەم الپاۋىتتارىنا جۇتىلىپ كەتپەس ءۇشىن سەلبەسىپ ءومىر ءسۇرۋدى قۇجات جۇزىندە ەمەس، شىن مانىندە تۇسىنسە بولعانى. ال نازارباەۆ پەن ميرزيەەۆ كەزدەسۋى قانشالىقتى ناتيجەلى بولادى، ول جاعىن ۋاقىت كورسەتە جاتار.

“The Qazaq Times”