وزبەكستاننىڭ ورتا ازياداعى وزىق ەل بولۋعا مۇمكىندىگى كوپ

5 قاڭتار كەشتە، قىتاي استاناسى بەيجىڭدە وزبەك-قىتاي ديپلوماتيالىق قاتىناسىنىڭ 25 جىلدىعىنا وراي قابىلداۋ جينالىسى ءوتتى. قىتاي سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى لي حۋەي ەكى ەل قاتىناسىنىڭ وتكەنى مەن بولاشاعى تۋرالى ءسوز سويلەدى. وزبەكستان مەن قىتايدىڭ سەنىمدى دوستار ەكەنى باسا ايتىلىپ، بولاشاقتا ساياسي سەنىمدىلىكتى باسشىلىققا العان قىتاي-وزبەك جاڭا قاتىناسىن جاساۋعا كۇش سالاتىندارىن ايتتى.

لي حۋەي ءسوزىنىڭ سوڭىن قىتاي مەن وزبەكستان ديپلوماتيالىق قاتىناسى «التىن عاسىرعا» اياق باستى دەپ تۇيىندەپتى. ال وزبەكستاننىڭ قىتايداعى ەلشىسى د.قۇربانوۆ ەكى ەل قاتىناسىنىڭ بولاشاق دامۋى باياندى بولاتىنىنا سەنىم ءبىلدىردى. جينالىستا بەلگىلى بولعانداي، ەكى ەل بارلىق سالالاردا سەلبەستىك ورناتۋ ارقىلى جەدەل دامۋ جوباسىن ىسكە اسىرماق. بۇل، ارينە ەڭ الدىمەن وزبەكستانعا پايدالى بولارى انىق.

اتالعان جيىن وزبەكستاننىڭ جەدەل دامۋىنداعى تەك العاشقى قادام عانا. وزبەك ەلى ەكونوميكاسى مەن وزگە دە سالالارىن دامىتۋ ءۇشىن، ءالى تالاي ەلدەرمەن سەلبەستىك ورناتارى ءسوزسىز. العاشقى كەڭ كولەمدى سەلبەستىكتى قىتايدان باستاۋىنىڭ وزىندىك سەبەبى بار. بىرىنشىدەن، قىتاي وزبەكستانعا ينۆەستيتسيا سالعان العاشقى ۇلكەن ەل. ەكىنشىدەن، ەڭ ءىرى ساۋدا ارىپتەسى. ەكى ەل ازىرگە دەيىن جەتپىستەن استام سالادا سەلبەستىك ورناتىپ ۇلگەرگەن. 2013 جىلدان باستاپ، وزبەكستاننىڭ قىتايعا دەگەن سالقىن قاباعى جادىراپ، ينۆەستورلارىن قابىلداي باستادى. ەندى، مىنە كەڭ كولەمدى سەلبەستىك جاساۋدى قولعا الىپ وتىر. بۇل وزبەك ەلىن دامىتۋعا ۇلكەن سەرپىن بەرەتىن قادام.

نەگىزى، وزبەكستان جەدەل دامۋعا دايىن ەل. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ونى مىنا بەس جاقتان كورۋگە بولادى. ءبىرىنشى، ادام سانى. وزبەكستاندا قازىر 31 ميلليون حالىق بار. ەندى 15 جىلدا 40 ميلليونعا جەتەتىنى انىق. بۇل كورسەتكىش كوپ سالاعا تيىمدىلىك الىپ كەلەدى.  ايتالىق، ەكونوميكالىق تۇراقتىلىققا كەپىل بولادى. ەكىنشى، اۋىل شارۋاشىلىعى قۋاتتى. اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ءتۇرى كوپ، بيدايدان باسقا بارلىق ونىممەن ءوزىن-ءوزى قامداۋعا جەتكىلىكتى. ۇشىنشىدەن، وزبەكستان حالقى نەگىزگى كاسىپ سالالارىنا بەيىم. سىرتقا شىعاراتىن ەڭبەك كۇشتەرىنىڭ ءبارى وزىنە ساي ماماندانعان. تورتىنشىدەن، ەلدە وسىعان دەيىن جۇمىس ىستەپ تۇرعان ونەركاسىپ ورىندارى بار. ايتالىق، ماشينا جاساۋ، رەزينا، تۇرمىستىق جابدىقتار، اۆتوكولىك قوسالقى بولشەكتەرىمەن قوسا، كومىر، تابيعي گاز، مۇناي، ۋران سىندى قازبا بايلىقتار وندىرەدى. بەسىنشىدەن، ەل ەكونوميكاسى مەن ۆاليۋتاسى حالىقاراعا باعىنبايدى. وزبەكستاننىڭ 25 جىل بويى جابىق ساياسات ۇستانۋى – ونىڭ ەكونوميكاسىن سىرتقا تاۋەلدىلىكتەن قورعاپ كەلدى. وسى جانە وزگە دە ارتىقشىلىقتار وزبەكتىڭ الداعى جەدەل دامۋىنا قوزعاۋشى بولاتىنى داۋسىز.

ەلدىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى ي.كارىموۆتىڭ ساياساتى وزبەكستاندى ءبىرتۇتاس ۇلتتىق مەملەكەتكە اينالدىردى. سىرتتان كىرەتىن يدەولوگيالىق بولشەكتەۋشىلىككە قارسى باتىل قادامدارعا باردى. بۇنىڭ ءوزى مەملەكەتتىك تۇتاستىققا كەپىل بولا الاتىن نەگىزگى شارتتىڭ ازىرلىگىن كورسەتەدى. وزبەك ءناتسيوناليزمى قالىپتاسىپ بولدى دەسەك تە ارتىق ەمەس. قىتايدان باستالعان جەدەل دامۋ سەلبەستىك قارىم-قاتىناستارى وزبەك ەلىن ون جىلدىڭ ىشىندە ورتالىق ازياداعى قۋاتتى ەلدەردىڭ بىرىنە اينالدىرۋى ابدەن مۇمكىن. بۇل قارقىندى دامۋ ءۇردىسى جالعاسا بەرەر بولسا، 15-20 جىل ىشىندە وزبەكستاندى ورتا ازياداعى كوشباسشى ەلگە اينالدىرا الادى.

ارينە، بۇگىن قازاقستاندىقتاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى وزبەكتەردەن جاقسى. ەكونوميكامىز، حالىقارالىق بەدەلىمىز  ىلرگى. تابيعي رەسۋرستارعا باي ەلمىز. وزبەكتەر قازاقستانعا كەلىپ جۇمىس ىستەپ ءجۇر. الايدا، بۇل ماقتانۋعا نەمەسە ەكى ەلدىڭ قۋاتىن سالىستىرۋعا كريتەري بولا المايدى. ءار جىلى كەلىپ جۇمىس ىستەگەن وزبەك ازاماتتار قازاقستاننىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسىن الىپ شىعىپ، وزبەكستان ەكونوميكاسىنا قوسادى. ولار ارزان جۇمىس كۇشى دەپ ويلاماڭىز. ءبىر ايلىق جۇمىسىنا 50 مىڭ تەڭگە السا دا، ول ءوز ەلىنىڭ ەكونوميكالىق جاعدايىنا سالىستىرعاندا سىزدەن الدەقايدا تابىستى ادام سانالادى.  وزبەكستانعا بارىپ قازاقستانعا اقشا الىپ كەلەتىندەردىڭ سانىمەن سالىستىرىپ كورىڭىز، بۇل ءبىزدىڭ ارتىقشىلىعىمىز با؟! ال ەندى وزبەكستاننان سىرتقا شىعىپ جۇمىس جاسايتىندار بىزدە عانا ەمەس، الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە كەزدەسەدى. ميلليون وزبەك سىرتتا ەڭبەك ەتىپ، ايىنا ءبىر دوللاردان ەلىنە جىبەرىپ وتىرسا، وزبەكستان قالتاسىنا ايىنا ميلليون دوللار ءتۇستى دەگەن ءسوز.

بۇگىن دە، قازاقستان ورتا ازياداعى كوشباسشى ەل دەگەن ءسوز شىندىق بولعانىمەن، جالاڭ ماقتان ءبىزدى ەرتەڭ كۇنى كورشىلەردىڭ الدىندا ۇياتقا قالدىرماسىنا كىم كەپىل. حالىق سانىمىز 25 جىلدا 20 ميلليوندى دا قۇراپ ۇلگەرمەي وتىر. بۇل بۇگىن دە، ەرتەڭ دە ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ تۇراقسىزدىعىن تۋدىرادى. وعان قاراماستان، الەمدىك ەكونوميكا جۇيەسىنە بەلسەنە ارالاسىپ وتىرمىز. وعان قازاقستاندىق «يميدجگە» اينالىپ بارا جاتقان جەمقورلىقتى قوسىڭىز. ءبىز نە ىستەپ جاتىرمىز، ەل نە ىستەپ ءجۇر. ماقسات وزبەكتى ماقتاپ، قازاقتى جامانداۋ ەمەس، نامىستى جانۋ.

"The Qazaq Times"