Jaña tirkeu turalı erejeniñ jay-japsarı

2017 jılğı 7 qañtarda Qazaqstanda "Qazaqstan Respublikasınıñ keybir zañnamalıq aktilerine ekstremizmge jäne terrorizmge qarsı is-qimıl mäseleleri boyınşa özgerister men tolıqtırular engizu turalı" Zañ küşine enedi. Atauı aytıp twrğanday, ol köptegen memlekettik qwjattarğa tüzetuler engizedi. Äytse de, azamattar üşin mañızdısı - twrğılıqtı meken jay boyınşa tirkelu jönindegi direktiva bolıp otır.

Meyramnan keyingi birinşi jwmıs küni - 4 qañtarda QR İİM Köşi-qon policiyası departamentiniñ ökilderi brifingke şığıp, tirkelu jönindegi jaña normalar qalay jwmıs isteytinin tüsindirdi. Atap aytqanda, osı bölimşe bastığınıñ orınbasarı Ğaliya Särsenova twrğılıqtı meken jayı boyınşa tirkelmegenderge ayıppwl salu 1 aqpannan bastalatının ayttı. Alayda, keşke taman İşki ister ministrligi bwl rastalmağan aqparat ekenin mälimdep, osılay bolğanı üşin keşirim swradı.

"Otkrıtaya Aziya onlayn" qazaqstandıqtardı tolğandırıp otırğan osı bir özekti mäsele jönindegi bar mañızdı aqparattı jinap wsınadı.

Şın mäninde, äñgime tirkelu turalı jeke normativtik akt turalı bolıp otırğan joq. Qazaqstanda onday joq. 2011 jılı qabıldanğan "Halıqtıñ köşi-qonı turalı" Zañ bar. Sodan beri onda 51-baptıñ 2-tarmağında işki köşip-qonuşılar (yağni, eldiñ bir aumağınan ekinşi aumağına öz erkimen qonıs audaratın azamattar) tirkelui tiis delingen.

Birinşiden, 2017 jılğı 7 qañtarda küşine enetin tüzetulerden keyin biraz formulirovka özgerdi.

"Halıqtıñ köşi-qonı turalı" Zañnıñ eski nwsqasında 51-bapta bılay delingen:

"2. İşki köşip-qonuşılar Qazaqstan Respublikasınıñ Ükimeti ayqındaytın tärtippen Qazaqstan Respublikasınıñ aumağında twrğılıqtı jeri boyınşa tirkeluge... mindetti"

Al özgertulerden keyin ol bılay boladı:

"2. İşki köşip-qonuşılar:
Qazaqstan Respublikasınıñ Ükimeti ayqındaytın tärtippen Qazaqstan Respublikasınıñ aumağında twrğılıqtı jeri jäne uaqıtşa bolatın (twratın) jeri boyınşa tirkeluge mindett".

YAğni, bwdan bılay tek twraqtı twratın jeriñde ğana emes, uaqıtşa bolatın jerde de tirkeuden ötu kerek boladı.

Ekinşiden, qazaqstandıqtardıñ narazılığın tudırğanı - tüzetuler saldarınan osı 51-baptıñ şartın orındamağanı üşin artılatın jauapkerşilik küşeytilgeni. Ol turalı Äkimşilik qwqıq bwzuşılıq turalı kodekste aytılğan.

Endi bwl tüsinik "Halıqtıñ köşip-qonuı turalı" Zañnıñ 1-babında jazılğan: "uaqıtşa bolatın (twratın) jer – twrğılıqtı jer bolıp tabılmaytın jäne adam uaqıtşa bolatın (twratın), mekenjayı bar ğimarat, üy-jay ne twrğınjay".

Bwrın bir jerde uaqıtşa, biraq 3 aydan artıq merzim jürse, azamat tirkelui tiis delinetin, alayda zañ jüzinde bwl talap bekitilmegen edi.

Joğarıda atalğan normativtik qwjattarmen qatar, QR aumağında işki köşip-qonuşılardı tirkeu qağidaları da jañartıldı. Oğan säykes, azamattar jaña twrğın ornına (twraqtı nemese uaqıtşa) kelgennen keyin 10 künnen keşiktirmey tirkelui kerek.

"Üş aydan astam merzimge uaqıtşa twruğa kelgen işki köşip-qonuşılardı işki ister organdarı bwrınğı tirkelgen jerinen esepten şığarmay, bir jılğa deyingi merzimge uaqıtşa twratın jeri boyınşa esepke aladı. Qızmettik mindetterin orındau twraqtı twratın jerinen tıs (rastaytın qwjat bolğan jağdayda) wzaq twrumen (bir jıldan astam) baylanıstı adamdar bwrınğı tirkelgen jerinen şığarılmay mindetterin orındau üşin qajetti bükil merzimge esepke alınadı" delingen ol qağidalarda.

Joq. Qağidalarda bılay delingen: "İşki köşip-qonuşılardı tirkeu twrğın üylerde, päterlerde, sayajay qwrılıstarında, bau-baqşa seriktestikterinde, kooperativterde, jataqhanalarda, qonaq üylerde, demalıs üylerinde, sanatoriylerde, profilaktoriylerde, emdeu mekemelerinde, internat-üylerinde, pansionattarda, qarttar üylerinde, qızmettik ğimarattar men üy-jaylarda jüzege asırıladı".

YAğni, adam özge qalağa wzaq uaqıtqa emdeluge kelse, ol auruhananıñ özinde uaqıtşa tirkeuge twra aladı jäne tirkeuge twruı tiis.

10 kün işinde tirkelu merzimi uaqıtşa twrğındarğa qatıstı emes. Olar - uaqıtşa twruğa kelgender emes. Sonda kim? "Twrğın üy qatınastarı turalı" QR Zañınıñ 2-babında bılay delingen: "uaqıtşa twrğındar - jaldauşı (twrğınjaydıñ menşik iesi, twrğın üy kooperativiniñ müşesi) olardan twrğınjaydı paydalanğanı üşin aqı almay, twrğınjayda uaqıtşa twru qwqığın bergen azamattar".

Bwlar - az uaqıtqa körisuge kelgen qonaqtar, tuıstar, dostar dep tüsindirdi köşi-qon policiyası. Alayda, aydan wzaq jatatın bolsa - olardı da tirkeuge tura keledi.

Bwl ereje issaparğa da qatıstı: joğarıda aytılğanday, jwmıs babımen özge qalada bir aydan wzaq ayaldasa - tirkelu kerek, 30 künnen az bolsa - kerek emes.

Päter jaldauşılar uaqıtşa twrğın bolıp sanalmaydı. "Twrğın üy qatınastarı turalı" Zañnıñ 23-babınıñ 3-1-tarmağı päter iesin nemese jalğa beruşini "jalğa berilip otırğan twrğınjayda twratın adamdardı Qazaqstan Respublikasınıñ zañnamasında belgilengen tärtippen tirkeuge" mindetteydi.

Tirkeuge - uaqıtşa da, twraqtı da - halıqqa qızmet körsetu ortalığında twru kerek. Köşi-qon policiyası qızmetkerleriniñ aytuınşa, oğan 10 minut uaqıt ketedi, alayda, üy iesiniñ de, ol tirkeuge twrğızatın adamnıñ da özderi kelui tiis (nemese senimhat boluı kerek).

ECQ bolsa - Elektrondı ükimet arqılı tirkeluge de boladı.

Joğarıda atalğan Qağidalarda mına qwjattar kerek delingen:

1) jeke basın kuälandıratın qwjat (16 jasqa deyingi balalar - tuu turalı kuälik);
2) salıstırıp tekseru üşin twrğın üydiñ menşik iesiniñ jeke basın kuälandıratın qwjatı jäne uäkiletti organ belgilegen nısan boyınşa twraqtı ne uaqıtşa tirkeuge onıñ jazbaşa kelisimi (qızmettik ğimarattar men üy-jaylarda tirkelgen kezde - jwmıs ornı boyınşa tirkelui turalı wyım (mekeme) äkimşiliginiñ qoldauhatı).
Twrğın üy iesin tirkeu kezinde jazbaşa kelisim talap etilmeydi;
3) tirkeuge qwqığın rastau üşin menşik iesiniñ belgilengen tärtippen twrğın üydi jeke menşigine satıp alğanın rastaytın ne onı paydalanuğa alğanın, onıñ işinde jalğa alu (jaldau), qosımşa jalğa alu şartı boyınşa alğanın kuälandıratın, sonday-aq "Mekenjay tizilimi" aqparattıq jüyesinde öndirilgen tirkeu mekenjay kodı (bwdan äri - TMK) bolmağan kezde oğan "Twrğın üy qatınastarı turalı" 1997 jılğı 16 säuirdegi Qazaqstan Respublikasınıñ Zañında közdelgen negizder boyınşa twrğın üyge qonıstanuğa qwqıq beretin qwjat.
Belgilengen tärtippen menşigine twrğın üy satıp alğanın rastaytın ne onı paydalanuğa alğanı turalı kuälandıratın, sonday-aq "Twrğın üy qatınastarı turalı" 1997 jılğı 16 säuirdegi Qazaqstan Respublikasınıñ Zañında közdelgen negizder boyınşa twrğın üyge qonıstanuğa qwqıq beretin qwjattar turalı mälimetti uäkiletti organ "Mekenjay tizilimi" jäne "Jıljımaytın mülik tizilimi" aqparattıq jüyelerinen uäkiletti lauazımdı adamdardıñ elektrondıq-cifrlıq qoltañbasımen kuälandırılğan elektrondıq qwjattar nısanında aladı;
4) tirkelgeni üşin memlekettik bajdıñ (memlekettik baj töleuden bosatılğan adamdar rastaytın qwjattardı wsınadı) tölengeni turalı tübirtek.

Köşi-qon policiyası keltirgen derekterge säykes, tirkeu üşin alınatın memlekettik baj 226,9 teñgeni qwraydı.

«Propiska» — jay ğana adamdı meken jay boyınşa bekitu. Tirkeluşi basqa eşqanday qwqıqtarğa ie bola almaydı: bwl twrğın üydi ielenu qwqığın bermeydi.

İşki köşip-qonuşınıñ tirkelgenin rastaytın qwjat - meken jay anıqtaması.

QR İİM Köşi-qon policiyası departamenti tüsindirgendey, onı mäslihattar şeşimimen bekitiletin sanitarlıq normalar anıqtaydı.

Qazir mwnday praktika tek megapoliste ğana bar - ol "Almatı qalasınıñ erekşe märtebesi" turalı Zañda anıqtalğan. Oğan säykes, bir üyde twratın ärbir jan basına kem degende 15 şarşı metrden kelui tiis.

Mısalı, Almatıda 60 şarşı metrlik ortaşa eki bölmeli päterde otbasınıñ tört müşesi ğana tirkele aladı.

Osınday tiptik erejeler eldiñ är öñirinde qabıldanıp, olardı ükimet bekitken. Bir azamatqa tiesili şarşı metr sanı azaytıluı da, köbeytilui de mümkin dep uäde berip otır köşi-qon policiyası.

Qazaqstandıqtardı alañdatıp otırğan osı jaza Äkimşilik qwqıq bwzuşılıq turalı kodekstiñ 492-babında aytıladı:

1. Qazaqstan Respublikası azamattarınıñ küntizbelik on künnen bir ayğa deyingi merzimde jeke kuäliksiz nemese jaramsız jeke kuälikpen ne twrğılıqtı jeri boyınşa, uaqıtşa bolatın (twratın) jeri boyınşa tirkeusiz twruı – eskertu jasauğa äkep soğadı.

2. Qazaqstan Respublikası azamattarınıñ bir aydan astam merzimde jeke kuäliksiz nemese jaramsız jeke kuälikpen ne twrğılıqtı jeri boyınşa, uaqıtşa bolatın (twratın) jeri boyınşa tirkeusiz twruı – jeti aylıq eseptik körsetkiş mölşerinde ayıppwl saluğa äkep soğadı.

Qarapayım tilmen aytqanda, adam uaqıtşa bir jerde 10 künnen artıq, 30 künge jetpeytin uaqıt twrsa - olay isteuge bolmaydı dep eskertu jasaladı. Bir aydan asıp ketse - ayıppwl salınadı. Jäne ol adam tirkeluge barğan kezde jasaladı. Al adam erte me, keş pe - bäribir tirkeluge baradı.

Al Äkimşilik qwqıq bwzuşılıq turalı kodekstiñ 493-babında bılay delingen:

1. Twrğınjay menşik iesiniñ nemese qaramağında twrğınjaylar, ğimarattar jäne (nemese) üy-jaylar bar basqa da twlğalardıñ menşik iesine tiesili nemese basqa da twlğalardıñ qaramağındağı twrğınjaylarda, ğimarattarda jäne (nemese) üy-jaylarda naqtı twrmaytın jeke twlğalardı tirkeuge jol berui – jeke twlğalarğa – on, şağın käsipkerlik sub'ektilerine nemese kommerciyalıq emes wyımdarğa – on bes, orta käsipkerlik sub'ektilerine – jiırma bes, iri käsipkerlik sub'ektilerine elu aylıq eseptik körsetkiş mölşerinde ayıppwl saluğa äkep soğadı.

2. Osı baptıñ birinşi böliginde közdelgen, äkimşilik jaza qoldanılğannan keyin bir jıl işinde qaytalap jasalğan is-äreket – jeke twlğalarğa – jiırma, şağın käsipkerlik sub'ektilerine nemese kommerciyalıq emes wyımdarğa – otız, orta käsipkerlik sub'ektilerine – elu, iri käsipkerlik sub'ektilerine bir jüz aylıq eseptik körsetkiş mölşerinde ayıppwl saluğa äkep soğadı.

3. Twrğınjay menşik iesiniñ nemese qaramağında twrğınjaylar, ğimarattar jäne (nemese) üy-jaylar bar basqa da twlğalardıñ menşik iesine tiesili nemese basqa da twlğalardıñ qaramağındağı twrğınjaylarda, ğimarattarda jäne (nemese) üy-jaylarda tirkelgen jäne twrmaytın jeke twlğalardı tirkeuden şığaru boyınşa şaralar qoldanbauı – jeke twlğalarğa – bes, şağın käsipkerlik sub'ektilerine nemese kommerciyalıq emes wyımdarğa – on bes, orta käsipkerlik sub'ektilerine – jiırma bes, iri käsipkerlik sub'ektilerine qırıq bes aylıq eseptik körsetkiş mölşerinde ayıppwl saluğa äkep soğadı.

4. Osı baptıñ üşinşi böliginde közdelgen, äkimşilik jaza qoldanılğannan keyin bir jıl işinde qaytalap jasalğan is-äreket – jeke twlğalarğa – on, şağın käsipkerlik sub'ektilerine nemese kommerciyalıq emes wyımdarğa – jiırma, orta käsipkerlik sub'ektilerine – qırıq, iri käsipkerlik sub'ektilerine seksen aylıq eseptik körsetkiş mölşerinde ayıppwl saluğa äkep soğadı.

5. Jaldauğa beruşiniñ (jalğa beruşiniñ) menşik iesine tiesili nemese basqa da twlğalardıñ qaramağındağı twrğınjaylarda, ğimarattarda jäne (nemese) üy-jaylarda jeke twlğalardıñ tirkeusiz twruına jol berui – jeke twlğalarğa – on, şağın käsipkerlik sub'ektilerine nemese kommerciyalıq emes wyımdarğa – on bes, orta käsipkerlik sub'ektilerine – jiırma bes, iri käsipkerlik sub'ektilerine elu aylıq eseptik körsetkiş mölşerinde ayıppwl saluğa äkep soğadı.

6. Osı baptıñ besinşi böliginde közdelgen, äkimşilik jaza qoldanılğannan keyin bir jıl işinde qaytalap jasalğan is-äreket – jeke twlğalarğa – jiırma, şağın käsipkerlik sub'ektilerine nemese kommerciyalıq emes wyımdarğa – otız, orta käsipkerlik sub'ektilerine – elu, iri käsipkerlik sub'ektilerine bir jüz aylıq eseptik körsetkiş mölşerinde ayıppwl saluğa äkep soğadı.

Bılayşa aytqanda, üy iesi päter jaldauşını tirkeuge twrğızbasa - ekeui de jazalanadı.

QR İİM bergen rastalmağan aqparat osı mäselege qatıstı edi. Bastapqıda vedomstvo tirkelmegen qazaqstandıqtarğa ayıppwl saludı 1 aqpanda bastaymız dedi. Keyinnen, jauapkerşilikke tartu 7 qañtardan, "Qazaqstan Respublikasınıñ keybir zañnamalıq aktilerine ekstremizmge jäne terrorizmge qarsı is-qimıl mäseleleri boyınşa özgerister men tolıqtırular engizu turalı" Zañ küşine engen künnen bastaladı dep naqtıladı.

Köptegen zañgerler bwl ereje adamdardıñ qwqığın bwzıp, erkin jürip-twruın şekteydi desedi.

Al işki ister ministrligindegilerdiñ aytuınşa, tirkelu - dünie jüzinde bar praktika jäne adamnıñ jürip-twru erkindigin eş şektemeydi. "Köptegen elderde qanday formada bolsa da, halıq esepke alınadı, öytkeni, ekonomikalıq jäne äleumettik sayasattıñ josparlanuı soğan baylanıstı", - dedi OKQ ötken brifingte QR İİM Köşi-qon policiyası departamenti bastığınıñ orınbasarı Ğaliya Särsenova.  Onıñ üstine, jaña ereje ekstremizmge jäne terrorizmge qarsı is-qimıl dep ataladı. Biliktegiler bwl eldegi qauipsizdikti küşeytedi dep senedi.

Al qazaqstandıqtar qarsı. Belsendi azamattar mindetti tirkelu turalı talaptı alıp tastaudı swrap, Parlament deputattarınıñ atına peticiya jazıp jatır.