Istambwlda ğwlama Halifa Altay turalı kitap jarıq kördi

Altaydan şıqqan, Gimalaydı asıp, Tibetten ötip, Ündistan men Päkistan arqılı 1953 jılı Türkiyağa barğan qazaqtardan, Halifa Altaydıñ ömiri men ideyaları zerttelip, türik tilinde kitap retinde jariyalandı.

Täuelsizdik alğannan keyin, 1992 jılı Qazaqstanğa bir jolata köşip barğan Halifa Altay, Keñestik kezeñde tamırına balta şabılğan ruhani ömirdiñ qayta qalpına kelui barısında, atamekeninde talmay qızmet istedi. 2017 jılı Halifa Altaydıñ tuğanına 100 jıl toluına baylanıstı jariyalanıp otırğan kitapta, ğwlamanıñ ömiri jan-jaqtı bayandalğannan keyin, onıñ Qazaqstanda dästürli qazaq mwsılmanşılığınıñ tereñ tamır jayuı barısında atqarğan is-qimıldarı men pikirleri de derekter negizinde keltirilgen.

“Anatoliyadan atajwrtqa ruhani jetekşi Halifa Altay” dep atalğan eñbektiñ avtorı Qazıbek Islambek. Osı taqırıpta 1999 jılı Istambwldağı Marmara Universitetinde tarih ğılımdarınıñ doktorı, professor Ahmet Qanlıdereniñ jetekşiliginde magistrlik dissertaciya qorğağan. Alayda, dissertaciyada 1999 jıldan Halifa Altay dünie salğan 2003 jılğa deyingi uaqiğalar körsetilmegen. Avtordıñ ötinişi boyınşa, kitaptıñ soñğı tarauı bolğan osı uaqiğalardı biz jazıp eñbekti tolıqtırdıq.

Halifa Altay Qazaqstan Jazuşılar Odağında

Kitaptıñ artqı mwqaba betinde mınaday mälimetter berilgen: “Qazaqtardıñ Altay tauınan bastau alğan jäne Türkiyağa barıp ayaqtalğan, Elishan batır jetekşiligindegi 7 mıñ şaqırımdıq wlı köştiñ bel ortasında jürgenderdiñ biri - Halifa Altay edi. Ol, qazaq köşiniñ Päkistannan Türkiyağa jetuinde aldıñğı qatarda röl atqarğan. Sondıqtan onıñ ömiri osı wlı köştiñ eñ mañızdı böleginiñ biri sanaladı. Ol sonımen qatar ruhani ömirdiñ de jetekşilerinen. Tarihqa köz jügirtkenimizde, mwnday adam, yağni äri qoğamdıq, äri ruhani jetekşilikti öz boyında jinastırğan twlğalar neken sayaq kezdesedi. Bwlardan basqa Halifa Altay türki ädebieti men mädenietiniñ jalğastıruşısı bolıp tabıladı.

Türkiyada 1981 jılı Mädeniet Ministrliginiñ basılımdarı arasında jarıq körgen, qazaq tarihı men mädenietin tanıstırğan “Atajwrttan Anatoliyağa” attı eñbegimen tanımal bolğan Halifa Altay, Qazaqstanda da bedel-abıroyğa ie. 1988 jılı islamnıñ qasietti kitabı Qwrandı tarihta twñğış ret qazaq tilindegi tüsinigin jarıqqa şığarumen daralanğan Altay, täuelsizdik alğannan keyin eş kidirmesten Anatoliyadan atajwrtına bir jolata qonıs audarıp, 2003 jılı Almatıda päaniden baqiğa ötkenge deyin dini salada ağartuşılıq jwmıstarmen boldı. Keñes Odağınıñ qwldıruınan soñ dini derbestikke qol jetkizgen Qazaqstanda bir jaqtan dini mälimetterdiñ qalpına keluine qızmet etti, ekinşi jaqtan dinde negizsiz nanım-senimder men äsireşildikterdiñ orın aluına qarsı küresti.

Halifa Altay Türkiyağa kelgennen keyin özine ne üşin Altay degen familya atın alğanın mına ölen joldarımen bılay dep tüsindirude:

“Altay” dep lakap atım koyılğanı,
Bir arman orındaldı oyımdağı.
Estelik tugan jerdin atın saktau
Änşeyin kezdeysoktan koyılmadı!”

Iä Halifa Altay Türkiya men Qazaqstanğa ortaq twlğa. Qazaqstan Respublikasınıñ Prezidenti Nwrswltan Nazarbaev Halifa Altay dünie salğannan bir künnen keyin, yağni 2003 jılı, 16 tamız küni otmasına jibergen köñil aytu hatında bılay degen:

“Halifa Altay aqsaqaldıñ ömirden ozuına baylanıstı köñil aytuımdı qabıl alıñızdar. Ol, elimiz jañadan täuelsizdik alıp qiın kezeñdi bastan ötkerip jatqan twsta, halqımızdıñ ruhani jan düniesiniñ tazara tüsuine, jürekterine imandılıq wyıtuına ülken üles qostı. Elimen halkın añsap, atamekenine oralıp, täuelsiz otanınıñ körkeyu qadamdarın közimen körip barıp közin jwmuı da tebirentbey qoymaydı. Ol, jan jüregi erekşe taza, asa taqua jan edi. Marqwmnıñ toprağı torqa, imanı salamat bolsın! Jaratuşımız artındağı wrpağına amandıqpen bereke bersin!”

Tuğanına 100 jıl toluına baylanıstı 2017 jılı Qazaqstan jäne Türkiyada Halifa Altay turalı bir qatar is-şaralar ötkizilmek. Ğwlama atamızdıñ qızmetin halqı eşqaşan wmıtpaq emes. Jatqan jeri wjmaq bolğay!

Äbdiuaqap Qara
Mimar Sinan Körkem Öner Universitetiniñ
professorı, tarih ğılımınıñ doktorı

abdulvahapkara.com