«Nazarbaev diktaturası»: Europarlament Qazaqstan jöninde qarar qabıldap, şeneunikterge sankciya saludı wsındı

Europarlamenttiñ 598 deputatı Qazaqstandağı sayasi ahualdı qatañ sınap, sankciya saluğa şaqırdı.

11 aqpan küngi Europarlament otırısınıñ tüski sessiyasında deputattar osıdan bir ay bwrın Qazaqstanda ötken saylau kezinde «türli zañdar negizgi bostandıqtarğa eleuli şekteu qoyğanın, azamattıq qoğam men balama közqarastardıñ ayası tarılğanın» jäne «oppoziciyasız», yağni saylauşılardıñ «tañdau mümkindiginsiz ötkenin», «täuelsiz baqılauşılarğa qısım küşti bolğanın», «ädettegidey beybit narazılıqqa şıqqan jüzdegen adam wstalğanın» aytıp sınadı. Sayasi nauqannan basqa eldiñ sayasi jüyesindegi «sozılmalı mäseleler» ötkir talqılandı. «Estuşi memleket» qwrudı wrandatqanımen «sayasi ömiri repressivti sipat alğan» Qazaqstandağı ädiletsizdikti sınaytın äri 20 talaptan twratın qararğa 693 deputattıñ 598-i qoldap dauıs bergen (43-i qarsı dauıs berse, 52 deputat qalıs qalğan).

Batıs parlamenti «Qazaqstan ükimetin halıqaralıq mindettemelerge säykes ärekettenuge, sonday-aq EPCA qwjatınıñ 1, 4, 5 jäne 235-baptarında közdelgen Adam qwqıqtarı men negizgi bostandıqtarın qwrmetteuge talap ete; bilikti saylau ötkizude qwqıqtıq öristi saqtau turalı halıqaralıq normalardı saqtauğa jäne DIAQB HQK wsınımdarın, onıñ işinde konstituciyalıq kepildik berilgen negizgi bostandıqtar –  azamattıq qoğamnıñ sayasi ömirge qatısu, sayasi plyuralizm, saylau komissiyalarınıñ beytaraptığı, saylau jäne saylanu qwqıqtarı, saylauşılar men bwqaralıq aqparat qwraldarın (BAQ) alalamay tirkeu siyaqtı mindetterdi orındauğa şaqıradı», – delingen «Qazaqstandağı adam qwqıqtarı jönindegi ahualı turalı» resmi qararda.

Sonımen qosa, Europarlamentte Qazaqstanda keyingi kezde azamattıq qoğam wyımdarına küşeygen qısım, adam qwqıqtarı jağdayı naşarlauı, sayasi twtqındar, abaqtılardağı azaptau, beybit jiındar men qauımdastıqtar erkindiginiñ şektelui keñinen söz boldı.

El biliginen Qıtaydağı tuıstarı men memleket azamattarına jii araşa swraytın qazaqstandıqtardıñ talabın eskeruge, Şıñjañdağı qısımınan qaşıp kelgen qazaqtardıñ qauipsizdigin qamtamasız etuge şaqırdı.

Batıs deputattarınıñ pikirinşe, «elde jwmıs isteytin azamattıq qoğam men qwqıq qorğau wyımdarı «salıq mäselesi boyınşa» bilik tarapınan qısım körip, jazalanıp otır», al bwl «reformalau barısına kedergi keltiredi äri azamattıq qoğamnıñ negizgi jwmısın şekteydi».

Orta Aziyadağı sayasi klimatı köp jıldar boyı özgermegen iri el turalı talqığa qatısqan deputattardıñ deregine qarağanda, Qazaqstanda «26 sayasi twtqın bar, onıñ beseui bıltır qaza bolğan» (olar: Dulat Ağadil men twñğış wlı Janbolat Ağadil, Serik Orazov, Amanbike Hayrolla jäne Ğarifulla Embergenov – qarardan). Osımen birge, «bilik sayasi opponentter men sıni pikirlerdi basıp-janşu üşin ärtürli ayla-şarğı qoldanadı». Qararda türmedegi azaptau oqiğası toqtamağanı, twtqındardıñ qwqığı ayaqastı etiletini, koronavirus şekteuleri jağdaydı uşıqtırğanı jazılğan.

Qarar qabıldar bwrın talqı kezeñinde söz alğan deputattar Arqa astanasına birqatar ayıp arttı. Köpşiligi jağday qiındap bara jatqanın aytıp, ärdayım ekonomikalıq müddeden joğarı twruı qajet adam qwqığı jii taptalatınına alañdauşılıq bildirdi.

Azattıq radiosınıñ jazuınşa, «Qazaqstan ükimeti täuelsizdiktiñ otız jılın toylamaqşı. Biraq sayasi twtqındardıñ bäri bosamayınşa, sayasi astarı bar sot şeşimderiniñ küşi joyılmayınşa, adam qwqıqtarın qorğauşılar men belsendilerdi qudalau toqtamayınşa, şınayı toy bolmaydı» degen Pol'şa deputatı Eva Bojena Kopaç «adam qwqıqtarın bwzuğa qatısı bar memlekettik qızmetkerlerge maqsattı türde sankciya saludı oylastıruğa» şaqırğan. Al Petras Auştreviçyus «Qazaqstanda adam qwqıqtarı kün sayın bwzılıp jatır» degen. Nemis deputatı Viola fon Kramon-Taubadel' «birde-bir saylau ädil ötpegen» Qazaqstandağı qazirgi jağdaydı «Nazarbaev diktaturası» dep sipattağan.

Ükimet koronavirus pandemiyasına baylanıstı engizilgen şekteu şarttarın azamattıq qoğam müşelerin, qwqıq qorğauşı belsendiler men kemşilikterdi aşıq aytqan därigerlerdi «qudalauğa paydalanğan».

Älemdegi söz bostandığı reytinginde 157-orında twrğan Qazaqstannıñ deñgeyin aytqan Europa zañ şığaruşıları aqparat qwraldarınıñ basım böligine memlekettiñ qarjı beruin sınadı. Küştik qwrılımdar tarapınan jurnalisterge (Azattıq tilşisi Säniya Toyken, «Oral aptalığı» basılımınıñ tilşisi Lwqpan Ahmediyarov) jasalğan qısım, internette küşeygen baqılau men cenzura jaylı da qamtılğan.

«Europarlament bwğan deyingi adam qwqıqtarı boyınşa salınatın halıqaralıq sankciyanı eskertedi. Bwl qwjat Qazaqstan jağdayında adam qwqığın bwzuğa qatısı bar şeneunikter men mekemelerge qarsı qudalau şarasın qoldanuğa, sankciya engizuge mümkindik beredi», – delingen resmi qararda.

Europalament Euroodaqtıñ Sırtqı ister jäne qauipsizdik sayasatı jönindegi komissiyanıñ vice-prezidentin jäne odaqqa müşe elderdi Qazaqstandağı adam haqınıñ bwzıluına jauaptı twlğalarğa sankciya salu jolın qarastırudı swradı.

Europarlament qabıldağan sın-eskertpege tolı qarar Orta Aziyadağı ökildigine, Euroodaq elderiniñ joğarı instanciyalarına jäne Aqordağa, yağni prezident Toqaevqa, «qwjattıñ bastı qaharmanı» Qazaqstan Ükimeti men Parlamentine joldanadı.

Bıltırğı jağday boyınşa, Qazaqstan The Economist jurnalınıñ «Demokratiya indeksinde» 128-orınğa jayğasqan.

"The Qazaq Times"