Pazl ülgisindegi Qazaqstan tuı. Körneki suret. Foto: Regnum AA

Qazaqstan üşin 2020 jıl süyinşi men qaralı habar nöpirlegen alageuim kez boldı. 

Bıltır pandemiya jariyalanğan jılı Qazaqstanda 425,6 mıñ bala düniege kelgen. Bwl Täuelsizdik tarihındağı rekordtıq meje. 2019 jılğı eseppen salıstırğanda 5,6%-ğa köp, yağni aldıñğı jıldan 22,5 mıñğa köbirek tuğan.

Keñes qwramındağı socialistik Qazaqstanda 1986 j. 410 mıñ, 1987 j. 417 mıñ, 1988 j. 407 mıñ bala tuğan. 1950 jıldan beri tuğandar sanı osımen altınşı märte tört jüz mıñnan asıp otır. Keyingi onjıldıqta ğasır körmegen törtjüzmıñdıqtıñ tolğağı (2016 jılı – 400 mıñ, 2019 jılı – 402 mıñ) üşinşi märte aynalıp soqtı.

«Eñbek resurstarın damıtu ortalığı» AQ Boljau departamentiniñ direktorı Dmitriy Şumekovtıñ mälimetinşe, ösimniñ 63%-ğa juığı tört öñirge – Türkistan (24%), Almatı (16%), Qızılorda (10%) oblıstarına jäne Şımkent qalasına (13%) tiesili.

Bıltır elde demografiyanıñ tağı bir zertteu nısanı – ölim esebi de ösken. Ökinişke qaray, jiırma jılda tirkelmegen körsetkişpen bir jılda 162 613 adam qaytıs bolğan. Mwnday jağday äleumettik dağdarıs büyirden qısqan, immigraciya ağını küşeygen toqsanınşı jıldardıñ ortasında (1994 j. – 160 mıñ, 1995 j. – 168,6 mıñ, 1996 j. – 166 mıñ, 1997 j. – 161 mıñ) bolğan.

Ükimettiñ eñ ülken qateligi – «Mausım-şilde qırğını» orın alğan jılı 2019 jılğa qarağanda köz jwmğandar sanı 22%-ğa artqan. Astana auruhanalarında ajal qwşqandar qatarı köbeyip, jalpı elordada ölim körsetkişi 43%-ğa wlğayğan.

«Mamır ayında qaytıs bolğandar sanı 2019 jıldıñ mamırımen salıstırğanda 27%, mausımda – 51%, şildede – 2019 jıldıñ tiisti ayımen salıstırğanda 127%-ğa ösken», – degen Dmitriy Şumekovtiñ deregi halıq tragediyasına aynalğan «mausım-şilde qırğının» rastaytınday.

Şumekovtiñ aytuınşa, qan aynalımı jüyesi (23%) men tınıs alu organdarınıñ (14%) aurularınan qaytıs bolğandar eleuli deñgeyde köp. Sonday-aq, jılda ülesi qarayıp twratın jazatayım oqiğalar men kölik apattarınan bolatın ölim aytarlıqtay azayğan.

Bıltır köktemde karantin engizilerde Qazaqstandağı ahual naşarladı. Densaulıq saqtau ministrligi pnevmoniya diagnozı qoyılğan nauqastardıñ birazınan koronavirus deregi anıqtalğan joq dese de, olardı da COVID-19 hattamasımen emdedi. Al auruhanalarda nauqastarğa orın, därihanalarda qajetti preparattar tapşılığı jağdaydıñ uşığuına äkep soqqan. Qazaqstan da densaulıq saqtau jüyesiniñ dayınsızdığınan «mausım-şilde qırğınına» tap boldı. Saldarınan auruhanalarda maman, ottek qorı jäne nauqastardı qabıldaytın orın jetispey, jwrt därihanalardıñ aldında sağattap qalıñ kezekte twrdı. Sabılğan el däri-därmekke der kezinde qol jetkize almadı. Tipti jedel järdem qızmetine tüsken jükteme auırlap, şaqırtuğa uaqıtılı  ülgermedi. Dert dendegen şaqta auruhanalar men emhanalarda josparlı emdelu-profilaktika şaraları şetin qalıp, sozılmalı aurularğa şaldıqqan basqa nauqastar qajetti medicinalıq qızmetterden qağılğanı esimizde. Bir pandemiya tuğızğan älekten bar ministrliktiñ kemşiligi aypara älemge mälim boldı. Bilim, cifrlıq, eñbek ministrlikteri... Däl osınday jağday Reseyde de qaytalandı. Dese de eki eldiñ prezidentteri Toqaev pen Putin ükimetteriniñ pandemiyağa qarsı küresine oñ äri joğarı bağa bergen. Toqaev qırğın qarqın alıp twrğan twsta esi kirer degen sıqpıtpen eski ükimetke epidahualdı oñaltudı ekpindey-eskerte tapsırğan. Alayda jıl ayağı Mamin komandasın marapattap, saylaudan keyin bolar-bolmas kadrlıq tağayındau jürgizip, eski qalpınşa saqtap qaldı. Osı qısta 88 mıñday adam auırsa, 8 jüzden astam adam qaytıs boldı. Koronavirus statistikası bwrmalanıp, ondağı kemşilikter aqparat qwraldarınıñ eskertuimen tüzetildi, prezident deñgeyinde birneşe ret sın-eskertpe aytıldı, bir ayda medicinalıq statistikanı jüyeleu mindetteldi. Ättegenaydıñ tağı biri – tapsırma berilgeli bir jarım aydan astı.

"The Qazaq Times"