Ukraina  mäselesi qazirgi jahandıq geosayasi bolmıstıñ ülken bir jarılısı. Resey  men Ukraina arasındağı mäsele wzaq jıldardı  qamtığan  jäne asa auqımdı bolğandıqtan onı birer sözge,  tipti birer saraptamalıq maqalağa sidırıp,  auditoriyağa jetkizu mümkin emes. Desek te,  sauattı,  salqınqandı saraptama jasay alatın sanaulı otandıq sarapşılardıñ biri Nwrat İliyas Resey men Ukraina taqırıbın jiliktep böle otırıp,  qısqaşa saraptap körsetuge tırısıptı. Sarapşınıñ pikirin sayt oqırmandarına qaz-qalpında berudi jön kördik. (Eskerte keteyik, söz iesiniñ jeke pikiri saytımızdıñ pikiri bolıp sanalmaydı). Arı qaray sarapşı  sözi:

Ukraina jayında

1. Putinniñ faşistik rejiminiñ «arnayı äskeri operaciya» dep bastağan basqınşılıq, jaulap aluşılıq soğısınıñ bastalğanına bügin 51 kün boldı. Kezinde Gitler de «arnayı äskeri operaciya» «Germaniyanıñ basqa amalı qalmadı» degen sözdermen bastağan öziniñ jaulap aluşılıq soğısın. Putinniñ isi-kädimgi faşizm. Jäne onıñ ul'timatumı da erekşe. «Kedergi jasağan elge atom qaruın tastaymın»-deydi. Ukraindı ala alsa kelesisin bastamaq. Älemde äli de köp adam tüs körip jürgen siyaqtı. Bwl soğıs - 21 ğasırda BWW müşe bir memleketti kädimgidey jaulap alıp, joyıp jiberuge bağıttalğan soğıs. Är adam öziniñ kündelikti küybeñ tirşiligimen ömir sürip, key kezderi onda ne bolıp jatqanın wmıtıp ketedi. Barlıq auırtpalıq Ukrainağa, ukrain halqına tiip jatır. Hronologiya boyınşa -Buça qırğını, zorlıq-zombılıq, keşegi Reseydiñ älemde teñdesi joq «analogov net» Mäskeu kemesiniñ suğa ketui, endi tize berseñ köp.

2. Resey bwl soğıstı «denacifikaciya jäne demilitarizaciya» degen maqstatpen, josparmen bastadı. Denacifikaciya-degenimiz wltsızdandırıu, sanasızdandıru, mäñgürtteu. YAğni wlttı joyu. Resey aytqan «wltşılsızdandıruı» emes. Reseyge senseñ Ukrainağa basıp kirip Ukrain qalaların qiratıp, adamın öltirip, äyelderin zorlap jatqan jatqan Reseylikerdi öltirgen Ukrain äskeriniñ äreketi zañsız. YAğni kinäli. Nemese älemde «wlı orıs wltın» tüsinbegeniñ bäri faşist, jau. BWW-da Reseyge 145 el qarsı şıqtı. . Resey tüsiniginşe onıñ bäri jau, wltşıl Ukraindardı qoldaydı. Biz siyaqtı qalıs qalğandar da wltşıl. Al Demilitarizaciya-degenimiz qarusızdandıru, qauqarsızdandıru, memleket retinde öziñdi-öziñ qorğay almau. Resey tüsiniginde oğan qarsı kelmeu. Bwl endi swmdıq. Al bizdi wltsızdandıru da kerek joq siyaqtı. 30 jıl boyı özimiz de..
Mağauinniñ «Wltsızdanu wranı» jazbaları eske tüsedi.

3. Qalay bastaldı? Reseydiñ armanı, maqsatı ne? Säl keri şeginsek. Putinniñ, faşistik Resey biliginiñ özekterin örteytin ökinişteri bar. Birinşisi 1917 jılı patşanıñ taqtan qwlauı, birtwtas Resey imperiyası «qaydağı bir Lenin» tarapınan wlttıq memleketterge bölinip KSRO bolıp qayta qwrıluı. Ekinşi ökinişteri - kezinde Leninniñ KSRO astına qoyğan «bombası» 1991 jılı jarılıp, KSRO ıdırauı. YAğni «de-fakto bwrınğı Resey ıdıradı» Däl osını soğıs bastalardan bir kün bwrın 23 aqpanda Putin älemge 1 sağattıq lekciya etip oqıdı. Onı taldau wzaq äñgime.

4. Cifrlarğa, datalarğa nazar audarıñız! 1917 jılı 23 aqpanda Reseyde patşa taqtan qwladı, yağni «aqpan töñkerisi», sol jılı bol'şevikter qazanda qayta töñkeris jasadı. Qazirgi Resey sol kezdegi eki töñkeriske de Batıstı kinälaydı. Lenindi jibergen Germaniyanı kinälaydı. 23 aqpan- KSRO-da äskeri küni boldı. Qazir Resey jäne keybir postkeñes elderinde äskeri küni. Reseyşil tipti Resey qoyğan Ukraina törtinşi prezidenti Viktor YAnukoviç 2014 jılı 22 aqpanda Kievten quıldı. Nege CRU, Gosdep däl sol küni YAnukoviçti töñkerdi degen swraq Putinniñ jüreginde qara qan bolıp qatıp qaldı.

5. YAnukoviç 2013 jılı küzde Eurodaqpen sauda-sattıq kelisimge qol qoyudan bas tarttı. Sol üşin Kievte maydan bastaldı. Maydan 2014 jıldıñ aqpanına deyin sozıldı. Sebebi Resey YAnukoviçti kelesi 2014 jılı qwrılğalı jatqan EvrAzES-ke şaqırıp qoyğan edi. Barlıq qızıq sol jerden bastaldı. Resmi Mäskeu Ukrainanıñ zañdı prezidentin AQŞ, CRU, Gosdep töñkerdi dep sol kezden bastap ayıptadı. Sol jılı Qırım basıp alındı. Resey Donbass pen Luganskini büldirdi. Keyin Minsk kelisimi boldı. Bärin qısqa aytuğa tırısayıq.

6. Arada tiresken 7 jıl ötti. Stambulda «Pravıy sektor» adamdarımen söylestim. Aytularınşa Poroşenko men Zelenskiydi Kreml' satıp almaq bolğan. Tük şıqpağan. Soğıspen bağındıru kerek boldı. 06.12.2021 küni Jirik «soğıstı 02.22.2022 bastaymız» dedi. Biraq DNR men LNR-di 21 aqpan küni moyındap barıp 24 aqpanda bastadı. AQŞ barlau qızmeti däl uaqıtın ayttı. Kievtegiler Resey äskerdi DNR men LNR-ge ğana kirgizip şekteledi dep oylağan. Esteriñizde bolsa soğıs bastalğanan keyin YAnukoviçti 2 märte aranayı wşaqpen Minskige alıp keldi. Kievte bilik qwlağan jağdayda Vaşington men Bryusseldiñ közine şwqıp YAnukoviçti qayta taqqa otırğızbaq boldı. Ukraina meniñ territoriyam degisi keldi.

7. KSRO 1922 jıldıñ 30 jeltoqsanında qwrıldı. Biıl 100 jıldığı.
Är jıldıñ soñında Putin TMD elderi basşıların «aq patşa» otırğan, Resey imperiyasınıñ astanası bolğan Sankt-Peterburgke resmi emes sammitke şaqıradı. Bılay aytqanda jıl qorıtındılap, esep alıp, kim ornında qaladı, kim ketedi sosın kelesi jılğa jospar qwradı. 28.12.2021 jılğı kezdesudegi jospar erekşe boldı. Bizdegi «aqpan oqiğasına» tikeley qatısı bar. Qazaqstandı bir pısıqtap alğısı keldi. Sebebi alda ülken jospar twrdı. 2014 jılı Astanada mamır ayında bwrınğı «Kedendik Odaq» elderi «Euraziyalıq ekonomikalıq Odaqqa» qol qoydı. Odaq 2015 jıldan bastap jwmıs istey bastadı. Resey osı odaqqa o bastan Ukrainanı tartqısı keldi. Tartıs sol üşin bastaldı. Resey üşin bwl odaqtıñ Ukrainasız mañızı onşa bolmaytın edi.

8. Jospar boyınşa soğıs 24 aqpanda bastaladı. Bir apta nemese arı ketse 1 ay işinde Ukraina äskeri tize bügip, qazirgi bilik qaşıp ketedi. 9 mamır küni Putin Kievte jeñis paradın ötkizedi. Banderaşılar tuın örteydi. 24 tamız Ukraina täuelsiz küninde Ukrainada prezidenttik parlamenttik saylau ötedi. Kukla basşılar bilikke keledi. Mäskeuge qarastı parlament Ukraina atazañın özgertedi. Jıl soñındağı Sankt-Peterburgtağı jiın jıldağıay beyresmi emes, resmi türde ötedi. Mümkin 30.12.2022 ötedi. Sebebi Ukraina «Odaqqa qosıladı» «Lenin büldirgen, KSRO-nıñ qwrılğanınıñ 100 jıldığına baylanıstı (30.12.1922) jaña odaq qwrıladı. Odaq jaña formatqa köşedi. Ortaq parlament pen ortaq aqşa boladı. Keyin ortaq parlament şığarğan zañğa bağınu kerek bolasıñ. Mäskeudiñ bastı josparında bwl odaqta Resey, Ukraina, Qazaqstan jäne Belorus bolu kerek. YAğni bwrınğı KSRO-nıñ 90 payızı. Olardıñ boluı Mäskeu üşin geosayasatta mañızdı.

9. Qayta şapqan jau jaman demekşi Reseydiñ oyı odan arığa baru. Bir küni «ortaq parlament» tek Birtwtas Resey degendi şığara saladı. Qazaqstandı bwrınğı patşalıq Resey kezindegi siyaqtı vertikaldı türde Soltüstken tömenge qaray jeti aymaqqa bölip tastauı mümkin. Ukriananı men Bellorussiyanı da aymaqtarğa böle saladı. Bölip al da biley ber. Onday bolmasın eşqaşan! Jaman aytpay jaqsı joq, Reseyden, közi qarauıtqan Putin rejiminen bärin kütuge boladı. Köz aldıma qazirgi jağımpaz tobır elestep ketti. Pälenşe tügen orınğa «layıqtı» tağayındaldı dep ol kezde de jüre beretin siyaqtı. Öykeni KSRO kezinde solay bolğan.

10. Nege Ukraina Resey üşin sonşalıqtı mañızdı? Resey halqı 145 mln. Onıñ işinde orıs, slavyan 106 mln. Reseyde bir künde 4 mıñ adam ömirge kelip 7 mıñ adam adam qaytıs boladı. Şığın künine 3 mıñ. Bir jılda 1 mln adam dey beriñiz. Onıñ işinde de orıs köp öledi, köp tumaydı. 35 mln twrğını bar Özbekstan künine 1 mıñ 800 adamğa, 39 mln halqı bar Auğanstan 2 mıñ adamğa köbeyip jatır. Qazaqstan 740 adamğa. Ukraina jeri tegis qara jer, qwnarlı, eñ bastısı orıs boluğa dayın ukrain bar. 10 mln belloruspen 45 mln ukrain Resey üşin taptırmas baylıq. Orıs azaysa keleşekte ana jerdi wstap twra almaydı. Öziñdi-öziñ qamtamasız etip jaqsı ekonomika qwru üşin, ülken derjava bolu üşin ekonomisterdiñ aytuı boyınşa keminde 200 mln adam kerek. Nemese belgili bir odaqta boluıñ kerek.

11. Keşke deyin Mäskeudiñ qaqsay bertinindey NATO Şığıs Europağa jıljıp jatır ma? Joq. Kerisinşe Şığıs Europalıqtar Reseyden qorqıp NATO-nıñ esigin qağuda. Beytarap sayasat wstanıp kelgen Şveciya men Finlanidya da ötiniş berdi. Osı eki el NATO-ğa kirse Resey eşteñe istey almaydı. Kezindegi Varşava şarttı wyımına müşe elderdiñ barlığı NATO-ğa kirip jatır. Bwrınğı KSRO-dan 3 el kirip ketti. Nege? Sebebi Reseyge degen senim joq. Reseyge qwl bolğısı kelmeydi. Ukarina Mäskeudiñ josparın bıt-şıt qıldı. Ukraina biz üşin de soğısıp jatır.

12. Reseydiñ qwrğan ODKB wyımı bar. Bwl Reseydiñ NATO-sı. Nege Şığıs Europa elderi nemese basqa elder osı wyımğa kiruge ötiniş bermeydi. Sebebi tozaqqa özi kelip tüsedi. Ötiniş berse tek Siriya berer )) Nemese Reseydiñ qwrğan EvrAzES-i (Euraziyalıq ekonomikalıq odağı) bar. Nege osı odaqqa eşkim qızığuşılıq tanıtıp ötiniş bermeydi. Küşpen äkelip kirgizip qoyğan Belorussiya, Qazaqstan, Qırğız, Armyandardı eseptemegende. Eki Odaqtı salıstıruğa kelmeydi. Mwnda jigulidi 50 mıñ dollarğa alıp Reseydiñ qwlı bolasıñ. E gov-tı Sberge tığadı. Barlıq tabıs Mäskeuge ketedi. Orıs tilin mindetteydi. Ayta berseñ köp.

13. Resey biliginiñ tüsiniginde älemde rusofobiya köbeyip ketti. Mäskeudiñ zerteuinşe onday elderdiñ sanı 50 jetti. Tüsingen adamğa bwl Rusofobiya emes - bwl antifaşizm. Putinniñ jäne köptegen orıstıñ tüsiniginde orıstar- joğarı sanattağı wlt. Al onı moyındamağandar-jañawltşıdar, faşister. Negizgi jañawltşıldar Putin rejimi.

14. Resey Şveciya men Finlandiyağa: Sender nege NATO-ğa kiresiñder?
Eki el: Qauipsizdigimizdi qamtamasız etu üşin.
Resey: Bir eldiñ qauiptiligi, yağni Reseydiñ qauiptiligi üşin ol odaqqa kiruge bolmaydı.
Eki el: Biz Reseyge qauip töndiru üşin emes, özimizdiñ qauipsizdik mäselemiz üşin kirgel jatırmız. NATO men Eurodaqta şarttar basqa. ODKB men Euraziya odağında basqa.

15. Resey SİM Lavrov: Eger Ukraina bizdiñ elge zımıranmen atqılaytın bolsa - bwl soğıs degen söz. Halıqarılıq kelisimderge qayşı. Biz Kievtiñ ortalığın bombalaymız.
Älem elderi: Sen öziñ ne istep jatırsıñ Ukrainada?
Lavrov: Tüsinesiñder me? ol jerde orıs tilin wmıtıp qalğan jastar ösip keledi olar wltşıldar, biz solar üşin «jäy äşeyin äskeri operaciya jürgizip jatırmız. Negizi biz Ukrainağa şabuıl jasamadıq. Biz eşkimge şabuıl jasamaymız da. Bwl 10 naurız küni Türkiya, Antaliyada bolğan forumnan. Kimniñ esi auısıp qalğan mwnda? Reseydi taza şizik, auraular basqaruda.

16. Faşizmniñ tolıq iske asuı üşin 12 princip bar eken. Putin rejimi bwl körsetkişti 15 jetkizgen. Mısalı Reseydiñ işindegi avtonomiyalı elderdiñ birin täuelsiz etip jiberseñ, sırttan eşkim tiispegen jağdaydıñ özinde el boluları qiın eken. Sanası äbden öşken. Wzaq uaqıt tentirep jüre beredi eken. Jaña qojayın izdep twradı eken. Al biıl georgi lentasın tağıp «ölik, ölimtik, ölekse polk» şeruin ötkizgen elder Resey faşizminiñ ıqpalında dep eseptey beriñiz.

17. Tınış jatqan Donecki men Luganskini büldirgen Reseydiñ özi. «Ukrainadağı orıstar qısım körip jatır» dep separatizmge bastağan Resey. Bwl eki aymaqtağı orıstardıñ qwlağın köterdi. Olar «davay bölinemiz» dedi. Endi Putin osı eki aymaq twrğındarınıñ qolına qaru berip Kievke aydap saldı. Qazir bastarınan tınıştıq ketkenderine ökinip qaldı. Däl osınday jağday 2008 jılı Rseydiñ aytaqtauımen Gruziyadan bölinip ketken Oñtüstik Osetiya men Abhazyainıñ basına kelip jatır. Olardıñ da qolın qaru berip Ukrainağa aydap salıp jatır. Sauap boldı bir jağınan. Bizdegi orıstar osı jağdaylardı körgen şığar. Biraq olardıñ armanı Resey kelse qaytadan «starşiy brat» bolu. Onı jasırmay aytıp jür. Özge wlt bolğandığı üşin deputat bolıp byudjetten 30 jıl jem jep jürgen «Assambleya» ökilderi de mäskeuge moyın bwradı. Qanşa iilip qwrmet körsetseñ de osında jürgenin mindetsinip twradı. Onı da eskeru kerek.

18. 1990-2000 jıldarı ölgen çeçenderde arman joq eken. Otandarı üşin öldi Qazir Putin üşin, Resey faşizmi üşin ölip jatır. Pol'şa prezidenti keskertti. «Eger Reseydi qazir toqtatpasa Ukrainanı jaulağan soñ olardı 5 jılda ukraindardı Zombi etip kelesi bir elge şabuıl jasaydı»- dedi. Resey faşizimin ügitteu üşin Reseydiñ memlekettik arnaları ädeyige belgili bağdarlamalarğa Simoniyan men keudesine Z tañbasın qoyğan tatar mäñgürt siyaqtılardı ügitteuge qoyğan. Basqalar da qoldap jatır degen mağınada.

19. Tıvadan, Buratiyadan jäne basqa aymaqtardan bodan wlttar Ukrainağa jöneltilip jatır. Köbi ölik bolıp qaytadı. Erteñ solar Mäskeude jürgende policiya tarapınan « Ey çurka, çukça, çernıy, hadjik idi syuda» degendi estidi. Ol bayğws qaltasınan Reseydiñ pasportın şığarıp körsetip, Resey üşin Ukrianada soğısqanın däleldeydi. Reseyge buryattar kerek joq-biraq Buratiya kerek. YAkuttar kerek joq-biraq YAkutiya kerek. Olar soğıs kezinde äsker bolu kerek, basqa uaqıtta Moskvada sandalmay bwğı bağu kerek. Kavkazdıqtar da solay, basqa kezde Kavkazda tauda jatu kerek.

20. «Oybay 8 jıl boyı Banderalar orıstı öltirgende Batıs qayda qaradı» deydi Mäskeu. 8 jıl boyı sol aymaqtı büliktirgen Resey. Reseydiñ zalımdığına oylı adamnıñ jüykesi şıdas bermeytin siyaqtı. Netken arandatuşılıqtıñ, ötiriktiñ ordası. Biraq swmdıqtıñ soñı bwl emes. Eñ swmdığı Reseydiñ osınday propogandasın bizdiñ AlmaTV siyaqtı kabeldik jäne kabeldik emes arnalardıñ körsetui. «Eldiñ jağdayı tamaşa-dep keşke deyin ötirik aytatın bizdiñ kanaldar olardıñ janında aynalayın bolıp qaladı eken.

21. Reseydiñ däl qazir qoyıp otırğan tağı bir şartı ol NATO-nıñ tarap ketui. NATO tarap ketsin deydi. Al meyli tarap ketsin. Sosın erteñ Resey Baltıq elindegi üş elden bastap bärine bas saladı. Keyingisi Pol'şa. «Russkiy mirdi» qwramın deydi. Eñ bolmasa «Slavyan miri» degen de joq. Osı «Russkiy mir» ideyasımen bizge de keldi. Biz qalay orıs bolamız? «Orıs älemine» jol jabıq al orıs tiliñe» qarsı emespiz öytkeni onsız da orıs tilinde söylep jürmiz dep äreñ qwtılğanday boldıq.

22. 1932-33 jıldarı Mäskeu KSRO-da eki wlttı aştan qırdı. Ukraindardı qırıp älsiretse Baltıq teñizi men Akukazğa deyingi aralıq tınış boladı. Orta Aziyada qazaqtı qırsa, bwl aymaq ta tınış boladı. Biraq bärbir KSRO ıdarauına 1991 jılı Ukraina köp üles qostı. Köp jıldarğa deyin olarda Stepan Bandera bizde Älihan bastağan Alaş Ordaşılar halıq jauı retinde aytılıp keldi. Mäskeudiñ talabı-osı jağday arı qaray jalğasa bereu kerek.

23. «Qırım bizdiki boldı, ana jer-mına jer bizdiki boldı» deydi. Qay jer kimdiki bolmadı. Ondayğa salsañ Qırımda jäne Oñtüstik Ukraina jerinde eñ köp uaqıt twrğandar grekter. Qırımnıñ eski atı Tavrida. «Pol'» sözimen ayaqtalatın jerdiñ bärinde mıñdağan jıldar grekter twrdı. Sevastopol', Marupol' degen siyaqtı ondağan qalalar bar. Resey basıp alğan jerlerin qaytara ma?

24. Resey atom qaruın eşqaşan Ukainada qoldanbaydı. Onıñ tek bir közdegeni bar, mwhittıñ arğı betindegi AQŞ-qa qoddanu. Ukraina qorğanıs ministrliginiñ degeginşe 20 mıñ Resey äskeri ölgen. 1 ölgenge 3 jaralını qosıñız. Sonda 80 mıñ şığın bar Reseyde. Batıs kömek berip jatır Ukraianğa. Ukraina endi jeñile qoymas. Resey Putindi qwrtıp bilik auıssa bizdiñ el tağı biraz uaqıt wtar.

25. Meniñ oyımşa osınday osınday jağdaylardan aman bolu üşin Orta Aziya elderi özderi odaq qwru kerek. Birneşe tilde söyleytin Europalıqtardıñ özi Euroodaq qwrıp otır. Al bizde ortaq tarih pen til bar. Bizdiñ teñizge şığatın jolımız joq. Teñizge şığa almaytındardıñ jağdayı qiın. Saudada bireuge täueldisiñ. Bastı maqsat qauipsizdikti qamtamasız etu.

Avtorlıñ FB paraqşasınan alındı

The Qazaq Times