Koronavirus jäne älem: Şved modeliniñ küngeyi men köleñkesi

Koronavirustıq infekciyamen küreste şved biligi özge täsil tañdadı: wjımdıq immunitet qalıptastıru maqsatında elde karantin engizgen joq, twrğındar arasında qalıptı ömir süru forması saqtaldı. Degenmen Şveciyanıñ bas epidemiologı Anders Tegnell wsınğan bwl twjırım indetpen küreste aytarlıqtay nätije körsetken joq. Kerisinşe, ölim-jitim sanı boyınşa Şveciya älemdik antirekord ornatqan elder tiziminde köş bastadı.

Pandemiyamen küreste Şveciya men älemniñ özge elderi ekige bölingen. COVID-19 deregi alğaş tirkelgen memleketter jappay tötenşe jağday engizip, qauipsizdik şaraların küşeytti. Al Şveciya koronavirustı jeñudiñ jalğız jolı – wjımdıq immmunitet qalıptastıru ekenin ayttı. YAğni indetti meylinşe köp halıq jwqtırıp, jazılıp şığuı kerek. Tegnell wsınğan täsil şved prem'er-ministri Stefan Leven ükimeti tarapınan qoldauğa ie boldı. Twtas Europa, Aziya, Amerikada şekteu şaraları engizilip, twrğındar «tört qabırğağa qamalğan» uaqıtta Şveciya halqı beyqam ömirin jalğastırdı. Şved ükimeti kün sayın 50 adamnan köp jinaluğa bolmaydı degen resmi ündeu jariyalaumen ğana şekteldi. Biraq älemdik statistikağa zer salsaq, şved biligi wstanğan strategiya oñ nätije bergen joq: elde 10 mln twrğınnan 4,4 mıñ adam ajal qwşsa, körşiles Daniya, Norvegiya jäne Finlyandiyada virus qwrbandarınıñ sanı 600 adamnan asqan joq.

Qazirgi uaqıtta Şveciyanıñ älemnen «oqşaulanıp», virustı jeñu jolında wstanğan jeke-dara bağıtı qatañ sınğa wşırap otır. Birneşe ay bwrın lokdaun men özin-özi oqşaulau şaraların engizudiñ qajeti joq degen şved epidemiologı Anders Tegnell elde qaytıs bolğandar sanınıñ artuına baylanıstı «Şveciya radiosına» swhbat berip, «özi wsınğan strategiya kesirinen ölim sanı arttı» degen twjırımdı joqqa şığardı. Swhbatta ol: «Eger biz koronavirustıñ qanday bolatının tolıq tüsingenimizde, basqa joldı tañdar edik. Biraq soñğı üş-tört ay işinde biz bwl aurudıñ ülken ıqtimaldıqpen qayta taralatının añğardıq. YAğni basqa memleketter wstanğan qatañ poziciya da joğarı nätije körsetpegen», – deydi.

Şved modeli jäne ahual

10 millionnan astam halqı bar Şveciyada virus jwqtırğan 40 mıñ nauqas tirkeldi. Dertten 4,5 mıñ adam köz jwmğan. Lokdaun engizilgen Daniya, Norvegiya jäne Finlyandiyada qazirgi uaqıtta ölim-jitim sanı äldeqayda az. Daniyada – 580, Norvegiyada – 237, Finlyandiyada – 321 adam qaytıs bolğan. Al Şveciyada bir kün işinde 74 adam ajal qwşqan. YAğni qatañ şara qabıldanbağan Şveciyada ölim sanı künnen-künge artıp otır.

Naurızda Europada virustı jeñu jolında eki bağıt qalıptastı: qatañ karantin jäne wjımdıq immunitet. Ekinşi bağıttı Wlıbritaniya men Şveciya biligi tañdağan. Biraq tez dendegen virustı jeñu qiın bolğandıqtan, Wlıbritaniya ekinşi bağıttan bas tartıp, elde tötenşe jağday engizdi. Al Şveciya bastapqı scenariyge ümit arttı.

Tört ayğa juıq uaqıtta Şveciyada qoğamdıq kölik qozğalısına şekteu qoyılğan joq, mektepter men balabaqşalar qalıptı jwmıstı jalğastırdı. Şveciya ükimeti däl osınday täsil densaulıq saqtau salasına auırtpalıq äkelmeytinin ayttı. Şved därigerleri twrğındarda virusqa tözimdilik qalıptasadı dep boljadı. Alayda wjımdıq immunitet payda bolğan joq. Keyinnen Stokgol'm universiteti matematikalıq esepterge negizdelgen jaña model' wsındı. Model' avtorı Tim Briton halıqtıñ 40-45%-ı virus jwqtırıp, sauıqqan jağdayda pandemiyanı jeñuge boladı deydi. Al Franciyadağı Paster institutınıñ zertteuşileri atalğan körsetkiş 65% bolğanda ğana antidene qalıptasıp, pandemiyanı wjımdıq immunitettiñ kömegimen baqılay alamız degen twjırımğa keldi.

Mamırdıñ ortasında Franciyada bwl körsetkiş 4,4%, Stokgol'mde, 7,3% boldı. Statistikalıq mälimetter körsetkendey, Şveciyada virus jwqtırğandardıñ basım böligi qarttar. Demek immundıq jüyesi älsiz adamdar tobımen wjımdıq immunitet qalıptastıru qiın.

Şved halqı arasında jürgizilgen äleumettik saualnama nätijesinde 51% twrğın ükimet wsınğan bağıttı qoldaytının, 31% respondent şved modeline kümän keltiretinin aytqan. Sonday-aq Düniejüzilik densaulıq saqtau wyımınıñ ökili Mayk Rayan Şveciyadağı karantinsiz ömirge joğarı bağa berip, şved epidemiologiı Anders Tegneldiñ twjırımına qoldau bildirip otır. DDW sarapşısı Şveciya karantinnen şıqqısı keletin basqa elder üşin ülgi dep sanaydı: «El biligi azamattarmen senimdi qarım-qatınas ornatıp, azamattardıñ äleumettik qaşıqtıqtı saqtauğa qabilettiligin qalıptastırdı jäne älemdik dertke dayındığın körsetti. Meniñ oyımşa, Şveciya lokdaunsız ömirge oraludıñ ülgisi sanaladı», – deydi maman.

Şved modelin oñ dep bağalaytın sarapşılar Italiya, Ispaniya, Bel'giya, Franciya, Wlıbritaniya sındı Europa elderimen salıstırğanda, Şveciyadağı körsetkiş äldeqayda tömen ekenin alğa tartadı. Mwnımen qatar, şved densaulıq saqtau jüyesine auırtpalıq tüsken joq: därigerlik jabdıqtar, qorğanıs qwraldarı men reanimaciyada orın jetispeuşiligi orın almadı deydi sarapşılar.

Şved däriger Yohan Gizecke «Lancet» jurnalında jariyalanğan maqalasında: «Qatañ lokdaun qart adamdar men qarttar üyiniñ twrğındarın qorğamaydı. Qanday şaralar engizilse de, virustı jeñudiñ absolyutti bağıtı belgisiz. Bir jıldan keyin barlıq Europa elderinde koronavirustan qaytıs bolğandar men dertke şaldıqqandar sanı birdey boladı. YAğni tötenşe jağday, karantin şaraları engizilse de, wjımdıq immunitet qalıptastıru bağıtı tañdalsa da, nätije birdey boladı», – deydi. Al Norvegiyadağı jwqpalı aurular jönindegi maman Frode Forland pandemiya ädettegi twmauğa qarağanda äldeqayda jwqpalı jäne auır zardaptarğa äkep soğatının aytıp, şved modeli ölim körsetkişin arttırdı dep sanaydı.

Tüyin

Alğaş Qıtaydıñ Uhan' qalasında tirkelgen COVID-19 koronavirusı sanaulı uaqıt işinde älemniñ 180 eline tarap ülgerdi. Memleketterdiñ pandemiyamen küres täjiribeleri ärtürli. Mäselen, karantin rejimin qatañ saqtağan Grenlandiya virustı jeñgen alğaşqı el bolsa, karantin talaptarı saqtalmağan Reseyde 430 mıñnan astam keys tirkeldi.

Äleumettik qaşıqtıq saqtau boyınşa bekitilgen cifrlar da ärtürli:

Gonkong, Daniya, Qıtay, Litva, Singapur, Franciya – 1 metr

Oñtüstik Koreya – 1,4 metr

Australiya, Bel'giya, Germaniya, Greciya, Italiya, Niderlandı, Portugaliya, Resey – 1,5 metr

AQŞ – 1,8 metr

Kanada, Ispaniya, Wlıbritaniya – 2 metr.

Aptasına eki-üş ret komendanttıq sağat engizgen Türkiyada virus jwqtırğandar sanı 150 mıñnan 30 mıñğa deyin azaysa, karantin talaptarınan bwrın, äleumettik mäseleden köz aşpağan Peru koronavirustıñ Latın Amerikasındağı jaña oşağına aynaldı.

Arnayı eksperiment jürgizgen Italiyanıñ soltüstigindegi Çinto-Euganeo attı şağın qalada COVID-19 jwqtırudıñ jaña jağdayları tömendegen. Kişigirim kommunanıñ barlıq 3,4 mıñ twrğını virus simptomdarınıñ bolu-bolmauına qaramastan koronavirusqa test tapsırıp, diagnozı rastalğandar men olar baylanısta bolğan adamdardıñ barlığı oqşaulanğan. 10 kün ötken soñ, oqşulanğandardıñ barlığın qaytadan medicinalıq sınaqtan ötkizgen. Nätijesinde sırqattanğandardıñ sanı 90%-ğa azayğan. Al älem elderinen özge, özindik model' wsınğan Şveciyadağı virus derekteri äli de joğarı. Key sarapşılar qalıptı ömir saltın wstanğan Şveciya men qatañ şara qabıldağan memleketter arasında aytarlıqtay ayırmaşılıq bolmaydı dep eseptegenmen, şved ükimeti qoldağan bağıt talaydıñ sınına wşıradı. Demek qauipti dertti jeñudiñ absolyutti bağıttarı jayında qanday da bir gipoteza wsınu qiın.

"The Qazaq Times"