«Policey-jurnalist-äkim» triadasınıñ tartısı: Amangeldi Batırbekovtiñ quğındaluı

14 aqpan küni küngey öñirdiñ äkimi Ömirzaq Şükeevtiñ esep beru jiınına arnayı Türkistan qalasına kelgen «Sarıağaş-inform» redakciyasınıñ jurnalisteri men birqatar belsendilerdi policeyler küşpen wstap, kamerasın sındırğan.

 

14-i küngi Türkistandağı «jurnalisti quğan policiya» oqiğası

Ötken jwmada Türkistan oblısınıñ äkimi Ömirzaq Şükeev halıq aldında jıldıq esep beru şarasın ötkizdi. Qoja Ahmet YAsaui atındağı Halıqaralıq qazaq-türik universitetiniñ ülken zalında ötken keleli jiında bas izep tıñdauğa dayın 700 kisige orın tabılğanımen, azamattıq jurnalist Amangeldi Batıbekov pen onıñ äriptesterine jäne özge de birneşe belsendige esik tars jabulı boldı.

– Sağat 10:45-te universitettiñ kitaphanası ğimaratına jaqınday  bere, ülken zalğa on metr qalğan kezde üstinde forması joq 4-5 jigit kelip qolımdı qayırıp, avtobusqa küştep alıp kirgizdi. Esikti jauıp, şığarmay qoydı. Özimizdiñ köligimizben arnayılap orınbasarım Mwstafin Baydullaev, operator Erğali Jünisov kelgen edik. Üşeumizdi de wstap, avtobusqa qamadı. Operatordıñ qolındağı qarızğa alğan redakciyanıñ kamerasın sındırıp tastadı. Bizdi 8 wstaluşı men 4-5 policey mingen avtobuspen qala işin birazğa deyin arı-beri alıp jürdi. Sarıağaş audanı jergilikti policiya basşısınıñ orınbasarı Äset Ibragimov avtobustıñ işine kirip bizdi köre twra, Azattıqtıñ saualına oqiğadan habarsız ekendigin aytıp, «men olardı körmedim» depti.

Jurnalist ekenime köz jetkizip twrıp, eşbir sankciya ne qwjatsız wstadı. Bwl barıp twrğan zañsızdıq, bassızdıq, – deydi jwmıs saparımen barıp, avtobusqa qamalğan jurnalist Batırbekov swrauımızğa. 2018 jılı köktemde Sarıağaşta zorlanğan balanıñ oqiğasınan keyin sol kezdegi Abay policiya böliminiñ basşısı Äset Ibragimov qızmetinen şettetilgen bolatın.

;feature=emb_title

Jurnalistiñ sözinşe, qaladağı policiya böliminiñ aulasına äkelip, tüsirip, odan soñ abdırağan qwqıq qorğau qızmetkerleri qaytadan avtobusqa küş qoldanıp salıp alıp ketken. Amangeldi Batırbekov oqiğa ornınan prezident Toqaevtıñ, bas prokuror Ğizat Nwrdäuletovtiñ atına birneşe ret Facebook jelisinen tikeley efirge şıqtı.

«Qwrmetti Toqaev mırza! Bwl qanday memleket? Bwl ne degen adam qwqığın taptau? Mına tirlikti qolğa alu kereksiz. Bwl oblıs äkiminiñ arnayı tapsırmasımen istelgen dünie me? Älde mwnı policiya istep otır ma? Bwnı qalay tüsinuge boladı? Biz twtqınbız ma?» dedi jurnalist videojazbanıñ birinde.

Batırbekovtiñ aytuına qarağanda, tüste, sağat 13:00-den asqanda qatardağı policeyler «jay ğana bwyrıq orındauşı» ekenin aytıp, keşirim swrağanday bolıp, Şımkentke deyin özderi jetkizip salğan.

 

Amangeldi Batırbekov arqalağan amanat nemese Şükeevke jetpegen mäsele

Aymaqtıñ äkimşilik jüyesindegi «bılıqtı» äşkerelep jürgen, şınşıldığı üşin jala jabılıp, älem wyımdarı aralasqan soñ qayta aqtalğan Amangeldi Batırbekov oblıs äkiminiñ esep beru jiınına eki kürdeli mäseleni kötermek bolğan. Bwğan deyin aydıñ basında Sarıağaş audanı äkimi Mwhit Otarşievtiñ Kökterek kenti twrğındarımen ötkizgen jıldıq esep kezdesuinde öñir tilşisi eldi mekenniñ käriz jüyesin söz etipti.

;feature=emb_title

– Bwrın käriz jüyesiniñ qaldıqtarı bwrın birneşe tazalau-süzu satısınan ötip qwyatın. Qazir 40-qa juıq şipajay-kurorttıñ käriz jüyesinen ağıp keletin qaldıq eşbir süzusiz aşıq kölge qwyıp jatır. Ekinşi mäsele, Kökterek kentiniñ mañında jıldar boyı jiılıp qalğan auqımdı qoqıs bar. Kündelikti keşke qoqıs örteledi, şipajayda demalu tügili tınıstau mümkin emes. Qanday turizm turalı äñgime aytuğa boladı? Bwğan atüsti qaramau qajet, ondağan kurortı bar aymaq mäselesin oblıs deñgeyinde qarau kerek, – degen edi äkimge.

Jılına mıñdağan turist-demaluşı keletin öñirdiñ käriz jüyesine bıltır 1,2 mlrd  teñge qarjı bölinip, keyinnen belgisiz bir sebeptermen der kezinde jüzege aspağan desedi. Tilşiniñ aytuınşa, bwrın qalanıñ şetindegi qaldıq kölşik büginde auıl ortasına aynalğan. «Qırıqqa tarta kurort-şipajaydıñ käriz jüyesinen şıqqan qaldıq eşbir süzgisiz ağıp jatır» deydi ol.

– İlgeride qaldıq 6 kezeñdi süzgiden ötip, tazarıp ağatın. Tipti köldiñ aynalasında jılqı su işetin. Qazir erneuinen asayın dep twrğan kölşikke näjis aralas zalalsızdandırılmağan qaldıqtıñ iisinen aua jwtu qiın. Erteñ kün jılısa, epidemiya oşağına aynaluı ıqtimal. Bwl halıqqa qarsı qılmıs qoy. Sonımen qosa eldi mekende jağdayı nasırğa şapqan kül-qoqıs üyindisi  künde keşkilik  örteledi. Aynala şipajay... demaluşılar. Masqara! – degen Batırbekovtiñ Şükeevke jüginbek oyı ayaqsız qaldı.

Onıñ aytuınşa, aymaqta, el auzında «birqatar kurort-şipajaylardıñ Ömirzaq Bektaywlına tiesili» ekeni turalı qaueset-sıbıs bar körinedi. Sondıqtan amalı tausılğan belsendi audan deñgeyindegi äreketsizdiktiñ kesirinen mäselege oblıs äkiminiñ nazarın audartuğa talpınğan.

 

Türkistan oblısı policiyasınıñ «qitwrqılığı»

Şükeevtiñ tınış tıñdaytın auditoriyanıñ aldında ötken esep beru, jurnalister men belsendiler «alastatılğan» küni, aqpannıñ 14-i tüs auğan soñ, Türkistan oblısınıñ policiya departamenti facebook jelisindegi resmi parağında Amangeldi Batırbekvtiñ «tosınnan» wstaluı turalı jazba jariyaladı. Vedomstvonıñ mälimetinşe, Sarıağaş audanınıñ prokuraturasına jurnalistiñ üstinen almatılıq äyel arızdanğan körinedi. Al atalğan arızdan habarsızdığın aytqan Batırbekov şendilerdiñ aylasına tañdanıspen, jiirkenip qaraydı. «Qılmıstıq is qozğalıp, bettesuge deyin ötip ketkenin» keyin biraq bilgen.

«Türkistan oblısı Sarıağaş audandıq policiya bölimine Sarıağaş audanı prokuraturasınan Almatı qalası twrğınınan A.Batırbekovke qatıstı arız kelip tüsken. Atalğan jayt QR QK-niñ 385-babı «Jalğan qwjattardı, mörtabandardı, mörlerdi, blankilerdi, memlekettik poşta tölemi belgilerin, memlekettik nagradalardı qoldan jasau, dayındau nemese ötkizu» boyınşa tirkeuge alınğan.
13 aqpan küni arızdanuşımen bettestiru üşin A.Batırbekov Sarıağaş APB-ne şaqırtılğan.
Biraq onıñ kelmeuine baylanıstı 14 aqpan küni Sarıağaş APB-niñ qızmetkerlerimen Türkistan qalasında wstaldı. A.Batırbekov Jambıl oblısında tuısınıñ qaytıs boluına baylanıstı jolğa şıqqanın eskerip, policeyler onı jibergen. Qazirgi tañda istiñ män jayı anıqtaluda. Sotqa deyingi tergeu amaldarı jürgizilude», – delingen departament jazbasında.

Zardap şeguşi jurnalist özine qatıstı qılmıstıq is qozğalğanın eşkim habarlamağanın aytadı. Tipti ol bettestiru belgilengen datadan bir kün bwrın, 12 aqpan audandıq prokuraturada bir sağat, al keşkisin policiya departamenti basşısınıñ tergeu salası boyınşa orınbasarı Äbdiğani Ibraimovtıñ qabıldauında bolğan. Biraq eşkim eşqanday Almatı twrğınınıñ şağımı turalı, bettestiruge şaqırtu jöninde qwlağdar etpepti.  Organnıñ «qulıqqa qwrılğan, qwrığı qısqa» ädisine aşulanğan äriptesimiz «Eger Türkistan oblısınıñ policiya departamenti osınday jalğan mälimetti wyalmay jariyalap otırsa qwdaydan jalañ ayaq bezgen eken. ...Zañnan qorıqpaytındarıñdı kördik, eñ bolmasa qwdaydan qorıqpaysıñdar ma?» dep küyinedi.

 

Baspağan tauı qalmağan Batırbekov

Qılmıstıq kodekstegi «jala japtı äri qorladı» degen ayıppen  27 ayğa sottalğan «Sarıağaş info» gazetiniñ redaktorı, azamattıq qoğam belsendisi, belgili jurnalist Amangeldi Batırbekov ötken aydıñ basında aqtaldı. Türkistan oblıstıq sotı eki ayğa juıq qarağan apellyaciyalıq şağım boyınşa sud'ya Taubay Qadırbaev naqaq qamalğanı üşin keşirim swrap, ükim soñında «Batırbekov sot zalınan bosatılsın» degen edi.

Keles audandıq bilim böliminiñ basşısı Bahtiyar Abdiev pen «Zañğar Medet» qoğamdıq birlestiginiñ bastığı Läyla Darhanbaeva Batırbekovtiñ üstinen «äleumettik jelide pikir jazğanı üşin» sotqa bergen. Bügingi tañda birneşe ay boyı jalğan jalamen qamauda bolğan jurnalistiñ üstinen arızdanuşı Keles audandıq bilim böliminiñ basşısı Baqtiyar Äbdievtiñ özine qılmıstıq is qozğaldı. Al Darhanbaevanıñ «qorlau» ayıbımen jazğan şağımı sot qarauında.

Bwğan deyin köptegen halıqaralıq wyımdar men qwqıq qorğauşılar joğarğı instanciyalardan qamauda otırğan jurnalist Batırbekovtı bosatudı swrağan. Naqtıraq aytqanda, qazan ayınıñ  soñında bwrın halıqaralıq «Şekarasız tilşiler» (Reporters sans frontières/RSF) jäne «Jurnalisterdi qorğau komiteti» (Committee to Protect Journalists/CPJ) wyımdarı Qazaqstan biligin aymaqtağı belgili jurnalist Amangeldi Batırbekovti dereu bosatuğa, söz bostandığın şektemeuge şaqırdı.

Ötkir jazbasına bola jergilikti şendilerge jağa bermeytin Batırbekovtiñ üstinen qayta-qayta is aşıluı – Qazaqstandağı söz bostandığınıñ ahualı, qısımğa wşırağan müşkil häliniñ simvoldıq körinisine aynalğanın añğartadı deydi sarapşılar men mamandar.

«Jurnalisterdi qorğau komiteti» (CPJ) wyımı «jala jabu jäne qorlau turalı qılmıstıq zañdarın zayırlılıqqa tän qwndılıqtarmen jetildiru kerek, mwnday mäseleler azamattıq ister qatarında qaraluı tiis» degen bolatın.

RSF halıqaralıq wyımınıñ reytingisinde Qazaqstan söz bostandığı  boyınşa 180 eldiñ işinde 158-orında twr. Sonday-aq «Ädil söz» söz bostandığın qorğaudıñ halıqaralıq qorınıñ esebinşe, «Jurnalisterdiñ zañdı käsibi qızmetine kedergi jasau» reestrinde HHİ ğasır bastalğalı beri, 2000 jıldıñ qañtarı-2019 jıldıñ qırküyegi aralığında tilşiler jwmısına 839 kedergi keltiru faktisi tirkelgen.

"The Qazaq Times"