«پوليتسەي-جۋرناليست-اكىم» ترياداسىنىڭ تارتىسى: امانگەلدى باتىربەكوۆتىڭ قۋعىندالۋى

14 اقپان كۇنى كۇنگەي ءوڭىردىڭ اكىمى ومىرزاق شۇكەەۆتىڭ ەسەپ بەرۋ جيىنىنا ارنايى تۇركىستان قالاسىنا كەلگەن «سارىاعاش-ينفورم» رەداكتسياسىنىڭ جۋرناليستەرى مەن بىرقاتار بەلسەندىلەردى پوليتسەيلەر كۇشپەن ۇستاپ، كامەراسىن سىندىرعان.

 

14-ءى كۇنگى تۇركىستانداعى «ءجۋرناليستى قۋعان پوليتسيا» وقيعاسى

وتكەن جۇمادا تۇركىستان وبلىسىنىڭ اكىمى ومىرزاق شۇكەەۆ حالىق الدىندا جىلدىق ەسەپ بەرۋ شاراسىن وتكىزدى. قوجا احمەت ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ۇلكەن زالىندا وتكەن كەلەلى جيىندا باس يزەپ تىڭداۋعا دايىن 700 كىسىگە ورىن تابىلعانىمەن، ازاماتتىق جۋرناليست امانگەلدى باتىبەكوۆ پەن ونىڭ ارىپتەستەرىنە جانە وزگە دە بىرنەشە بەلسەندىگە ەسىك تارس جابۋلى بولدى.

– ساعات 10:45-تە ۋنيۆەرسيتەتتىڭ كىتاپحاناسى عيماراتىنا جاقىنداي  بەرە، ۇلكەن زالعا ون مەتر قالعان كەزدە ۇستىندە فورماسى جوق 4-5 جىگىت كەلىپ قولىمدى قايىرىپ، اۆتوبۋسقا كۇشتەپ الىپ كىرگىزدى. ەسىكتى جاۋىپ، شىعارماي قويدى. ءوزىمىزدىڭ كولىگىمىزبەن ارنايىلاپ ورىنباسارىم مۇستافين بايدۋللاەۆ، وپەراتور ەرعالي ءجۇنىسوۆ كەلگەن ەدىك. ۇشەۋمىزدى دە ۇستاپ، اۆتوبۋسقا قامادى. وپەراتوردىڭ قولىنداعى قارىزعا العان رەداكتسيانىڭ كامەراسىن سىندىرىپ تاستادى. ءبىزدى 8 ۇستالۋشى مەن 4-5 پوليتسەي مىنگەن اۆتوبۋسپەن قالا ءىشىن بىرازعا دەيىن ارى-بەرى الىپ ءجۇردى. سارىاعاش اۋدانى جەرگىلىكتى پوليتسيا باسشىسىنىڭ ورىنباسارى اسەت يبراگيموۆ اۆتوبۋستىڭ ىشىنە كىرىپ ءبىزدى كورە تۇرا، ازاتتىقتىڭ ساۋالىنا وقيعادان حابارسىز ەكەندىگىن ايتىپ، «مەن ولاردى كورمەدىم» دەپتى.

جۋرناليست ەكەنىمە كوز جەتكىزىپ تۇرىپ، ەشبىر سانكتسيا نە قۇجاتسىز ۇستادى. بۇل بارىپ تۇرعان زاڭسىزدىق، باسسىزدىق، – دەيدى جۇمىس ساپارىمەن بارىپ، اۆتوبۋسقا قامالعان جۋرناليست باتىربەكوۆ سۇراۋىمىزعا. 2018 جىلى كوكتەمدە سارىاعاشتا زورلانعان بالانىڭ وقيعاسىنان كەيىن سول كەزدەگى اباي پوليتسيا ءبولىمىنىڭ باسشىسى اسەت يبراگيموۆ قىزمەتىنەن شەتتەتىلگەن بولاتىن.

;feature=emb_title

ءجۋرناليستىڭ سوزىنشە، قالاداعى پوليتسيا ءبولىمىنىڭ اۋلاسىنا اكەلىپ، ءتۇسىرىپ، ودان سوڭ ابدىراعان قۇقىق قورعاۋ قىزمەتكەرلەرى قايتادان اۆتوبۋسقا كۇش قولدانىپ سالىپ الىپ كەتكەن. امانگەلدى باتىربەكوۆ وقيعا ورنىنان پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ، باس پروكۋرور عيزات نۇرداۋلەتوۆتىڭ اتىنا بىرنەشە رەت Facebook جەلىسىنەن تىكەلەي ەفيرگە شىقتى.

«قۇرمەتتى توقاەۆ مىرزا! بۇل قانداي مەملەكەت؟ بۇل نە دەگەن ادام قۇقىعىن تاپتاۋ؟ مىنا تىرلىكتى قولعا الۋ كەرەكسىز. بۇل وبلىس اكىمىنىڭ ارنايى تاپسىرماسىمەن ىستەلگەن دۇنيە مە؟ الدە مۇنى پوليتسيا ىستەپ وتىر ما؟ بۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ ءبىز تۇتقىنبىز ما؟» دەدى جۋرناليست ۆيدەوجازبانىڭ بىرىندە.

باتىربەكوۆتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، تۇستە، ساعات 13:00-دەن اسقاندا قاتارداعى پوليتسەيلەر «جاي عانا بۇيرىق ورىنداۋشى» ەكەنىن ايتىپ، كەشىرىم سۇراعانداي بولىپ، شىمكەنتكە دەيىن وزدەرى جەتكىزىپ سالعان.

 

امانگەلدى باتىربەكوۆ ارقالاعان امانات نەمەسە شۇكەەۆكە جەتپەگەن ماسەلە

ايماقتىڭ اكىمشىلىك جۇيەسىندەگى «بىلىقتى» اشكەرەلەپ جۇرگەن، شىنشىلدىعى ءۇشىن جالا جابىلىپ، الەم ۇيىمدارى ارالاسقان سوڭ قايتا اقتالعان امانگەلدى باتىربەكوۆ وبلىس اكىمىنىڭ ەسەپ بەرۋ جيىنىنا ەكى كۇردەلى ماسەلەنى كوتەرمەك بولعان. بۇعان دەيىن ايدىڭ باسىندا سارىاعاش اۋدانى اكىمى مۇحيت وتارشيەۆتىڭ كوكتەرەك كەنتى تۇرعىندارىمەن وتكىزگەن جىلدىق ەسەپ كەزدەسۋىندە ءوڭىر ءتىلشىسى ەلدى مەكەننىڭ كارىز جۇيەسىن ءسوز ەتىپتى.

;feature=emb_title

– بۇرىن كارىز جۇيەسىنىڭ قالدىقتارى بۇرىن بىرنەشە تازالاۋ-ءسۇزۋ ساتىسىنان ءوتىپ قۇياتىن. قازىر 40-قا جۋىق شيپاجاي-كۋرورتتىڭ كارىز جۇيەسىنەن اعىپ كەلەتىن قالدىق ەشبىر ءسۇزۋسىز اشىق كولگە قۇيىپ جاتىر. ەكىنشى ماسەلە، كوكتەرەك كەنتىنىڭ ماڭىندا جىلدار بويى جيىلىپ قالعان اۋقىمدى قوقىس بار. كۇندەلىكتى كەشكە قوقىس ورتەلەدى، شيپاجايدا دەمالۋ تۇگىلى تىنىستاۋ مۇمكىن ەمەس. قانداي تۋريزم تۋرالى اڭگىمە ايتۋعا بولادى؟ بۇعان ءاتۇستى قاراماۋ قاجەت، ونداعان كۋرورتى بار ايماق ماسەلەسىن وبلىس دەڭگەيىندە قاراۋ كەرەك، – دەگەن ەدى اكىمگە.

جىلىنا مىڭداعان تۋريست-دەمالۋشى كەلەتىن ءوڭىردىڭ كارىز جۇيەسىنە بىلتىر 1,2 ملرد  تەڭگە قارجى ءبولىنىپ، كەيىننەن بەلگىسىز ءبىر سەبەپتەرمەن دەر كەزىندە جۇزەگە اسپاعان دەسەدى. ءتىلشىنىڭ ايتۋىنشا، بۇرىن قالانىڭ شەتىندەگى قالدىق كولشىك بۇگىندە اۋىل ورتاسىنا اينالعان. «قىرىققا تارتا كۋرورت-شيپاجايدىڭ كارىز جۇيەسىنەن شىققان قالدىق ەشبىر سۇزگىسىز اعىپ جاتىر» دەيدى ول.

– ىلگەرىدە قالدىق 6 كەزەڭدى سۇزگىدەن ءوتىپ، تازارىپ اعاتىن. ءتىپتى كولدىڭ اينالاسىندا جىلقى سۋ ىشەتىن. قازىر ەرنەۋىنەن اسايىن دەپ تۇرعان كولشىككە ءناجىس ارالاس زالالسىزداندىرىلماعان قالدىقتىڭ يىسىنەن اۋا جۇتۋ قيىن. ەرتەڭ كۇن جىلىسا، ەپيدەميا وشاعىنا اينالۋى ىقتيمال. بۇل حالىققا قارسى قىلمىس قوي. سونىمەن قوسا ەلدى مەكەندە جاعدايى ناسىرعا شاپقان كۇل-قوقىس ءۇيىندىسى  كۇندە كەشكىلىك  ورتەلەدى. اينالا شيپاجاي... دەمالۋشىلار. ماسقارا! – دەگەن باتىربەكوۆتىڭ شۇكەەۆكە جۇگىنبەك ويى اياقسىز قالدى.

ونىڭ ايتۋىنشا، ايماقتا، ەل اۋزىندا «بىرقاتار كۋرورت-شيپاجايلاردىڭ ومىرزاق بەكتايۇلىنا تيەسىلى» ەكەنى تۋرالى قاۋەسەت-سىبىس بار كورىنەدى. سوندىقتان امالى تاۋسىلعان بەلسەندى اۋدان دەڭگەيىندەگى ارەكەتسىزدىكتىڭ كەسىرىنەن ماسەلەگە وبلىس اكىمىنىڭ نازارىن اۋدارتۋعا تالپىنعان.

 

تۇركىستان وبلىسى پوليتسياسىنىڭ «قيتۇرقىلىعى»

شۇكەەۆتىڭ تىنىش تىڭدايتىن اۋديتوريانىڭ الدىندا وتكەن ەسەپ بەرۋ، جۋرناليستەر مەن بەلسەندىلەر «الاستاتىلعان» كۇنى، اقپاننىڭ 14-ءى ءتۇس اۋعان سوڭ، تۇركىستان وبلىسىنىڭ پوليتسيا دەپارتامەنتى facebook جەلىسىندەگى رەسمي پاراعىندا امانگەلدى باتىربەكۆتىڭ «توسىننان» ۇستالۋى تۋرالى جازبا جاريالادى. ۆەدومستۆونىڭ مالىمەتىنشە، سارىاعاش اۋدانىنىڭ پروكۋراتۋراسىنا ءجۋرناليستىڭ ۇستىنەن الماتىلىق ايەل ارىزدانعان كورىنەدى. ال اتالعان ارىزدان حابارسىزدىعىن ايتقان باتىربەكوۆ شەندىلەردىڭ ايلاسىنا تاڭدانىسپەن، جيىركەنىپ قارايدى. «قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، بەتتەسۋگە دەيىن ءوتىپ كەتكەنىن» كەيىن بىراق بىلگەن.

«تۇركىستان وبلىسى سارىاعاش اۋداندىق پوليتسيا بولىمىنە سارىاعاش اۋدانى پروكۋراتۋراسىنان الماتى قالاسى تۇرعىنىنان ا.باتىربەكوۆكە قاتىستى ارىز كەلىپ تۇسكەن. اتالعان جايت قر قك-ءنىڭ 385-بابى «جالعان قۇجاتتاردى، ءمورتابانداردى، مورلەردi, بلانكىلەردى، مەملەكەتتiك پوشتا تولەمى بەلگىلەرىن، مەملەكەتتiك ناگرادالاردى قولدان جاساۋ، دايىنداۋ نەمەسە وتكiزۋ» بويىنشا تىركەۋگە الىنعان.
13 اقپان كۇنى ارىزدانۋشىمەن بەتتەستىرۋ ءۇشىن ا.باتىربەكوۆ سارىاعاش اپب-نە شاقىرتىلعان.
بىراق ونىڭ كەلمەۋىنە بايلانىستى 14 اقپان كۇنى سارىاعاش اپب-ءنىڭ قىزمەتكەرلەرىمەن تۇركىستان قالاسىندا ۇستالدى. ا.باتىربەكوۆ جامبىل وبلىسىندا تۋىسىنىڭ قايتىس بولۋىنا بايلانىستى جولعا شىققانىن ەسكەرىپ، پوليتسەيلەر ونى جىبەرگەن. قازىرگى تاڭدا ءىستىڭ ءمان جايى انىقتالۋدا. سوتقا دەيىنگى تەرگەۋ امالدارى جۇرگىزىلۋدە»، – دەلىنگەن دەپارتامەنت جازباسىندا.

زارداپ شەگۋشى جۋرناليست وزىنە قاتىستى قىلمىستىق ءىس قوزعالعانىن ەشكىم حابارلاماعانىن ايتادى. ءتىپتى ول بەتتەستىرۋ بەلگىلەنگەن داتادان ءبىر كۇن بۇرىن، 12 اقپان اۋداندىق پروكۋراتۋرادا ءبىر ساعات، ال كەشكىسىن پوليتسيا دەپارتامەنتى باسشىسىنىڭ تەرگەۋ سالاسى بويىنشا ورىنباسارى ابدىعاني يبرايموۆتىڭ قابىلداۋىندا بولعان. بىراق ەشكىم ەشقانداي الماتى تۇرعىنىنىڭ شاعىمى تۋرالى، بەتتەستىرۋگە شاقىرتۋ جونىندە قۇلاعدار ەتپەپتى.  ورگاننىڭ «قۋلىققا قۇرىلعان، قۇرىعى قىسقا» ادىسىنە اشۋلانعان ارىپتەسىمىز «ەگەر تۇركىستان وبلىسىنىڭ پوليتسيا دەپارتامەنتى وسىنداي جالعان مالىمەتتى ۇيالماي جاريالاپ وتىرسا قۇدايدان جالاڭ اياق بەزگەن ەكەن. ...زاڭنان قورىقپايتىندارىڭدى كوردىك، ەڭ بولماسا قۇدايدان قورىقپايسىڭدار ما؟» دەپ كۇيىنەدى.

 

باسپاعان تاۋى قالماعان باتىربەكوۆ

قىلمىستىق كودەكستەگى «جالا جاپتى ءارى قورلادى» دەگەن ايىپپەن  27 ايعا سوتتالعان «سارىاعاش ينفو» گازەتىنىڭ رەداكتورى، ازاماتتىق قوعام بەلسەندىسى، بەلگىلى جۋرناليست امانگەلدى باتىربەكوۆ وتكەن ايدىڭ باسىندا اقتالدى. تۇركىستان وبلىستىق سوتى ەكى ايعا جۋىق قاراعان اپەللياتسيالىق شاعىم بويىنشا سۋديا تاۋباي قادىرباەۆ ناقاق قامالعانى ءۇشىن كەشىرىم سۇراپ، ۇكىم سوڭىندا «باتىربەكوۆ سوت زالىنان بوساتىلسىن» دەگەن ەدى.

كەلەس اۋداندىق ءبىلىم ءبولىمىنىڭ باسشىسى باحتيار ابديەۆ پەن «زاڭعار مەدەت» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ باستىعى ءلايلا دارحانباەۆا باتىربەكوۆتىڭ ۇستىنەن «الەۋمەتتىك جەلىدە پىكىر جازعانى ءۇشىن» سوتقا بەرگەن. بۇگىنگى تاڭدا بىرنەشە اي بويى جالعان جالامەن قاماۋدا بولعان ءجۋرناليستىڭ ۇستىنەن ارىزدانۋشى كەلەس اۋداندىق ءبىلىم ءبولىمىنىڭ باسشىسى باقتيار ابديەۆتىڭ وزىنە قىلمىستىق ءىس قوزعالدى. ال دارحانباەۆانىڭ «قورلاۋ» ايىبىمەن جازعان شاعىمى سوت قاراۋىندا.

بۇعان دەيىن كوپتەگەن حالىقارالىق ۇيىمدار مەن قۇقىق قورعاۋشىلار جوعارعى ينستانتسيالاردان قاماۋدا وتىرعان جۋرناليست باتىربەكوۆتى بوساتۋدى سۇراعان. ناقتىراق ايتقاندا، قازان ايىنىڭ  سوڭىندا بۇرىن حالىقارالىق «شەكاراسىز تىلشىلەر» (Reporters sans frontières/RSF) جانە «جۋرناليستەردى قورعاۋ كوميتەتى» (Committee to Protect Journalists/CPJ) ۇيىمدارى قازاقستان بيلىگىن ايماقتاعى بەلگىلى جۋرناليست امانگەلدى باتىربەكوۆتى دەرەۋ بوساتۋعا، ءسوز بوستاندىعىن شەكتەمەۋگە شاقىردى.

وتكىر جازباسىنا بولا جەرگىلىكتى شەندىلەرگە جاعا بەرمەيتىن باتىربەكوۆتىڭ ۇستىنەن قايتا-قايتا ءىس اشىلۋى – قازاقستانداعى ءسوز بوستاندىعىنىڭ احۋالى، قىسىمعا ۇشىراعان مۇشكىل ءحالىنىڭ سيمۆولدىق كورىنىسىنە اينالعانىن اڭعارتادى دەيدى ساراپشىلار مەن ماماندار.

«جۋرناليستەردى قورعاۋ كوميتەتى» (CPJ) ۇيىمى «جالا جابۋ جانە قورلاۋ تۋرالى قىلمىستىق زاڭدارىن زايىرلىلىققا ءتان قۇندىلىقتارمەن جەتىلدىرۋ كەرەك، مۇنداي ماسەلەلەر ازاماتتىق ىستەر قاتارىندا قارالۋى ءتيىس» دەگەن بولاتىن.

RSF حالىقارالىق ۇيىمىنىڭ رەيتينگىسىندە قازاقستان ءسوز بوستاندىعى  بويىنشا 180 ەلدىڭ ىشىندە 158-ورىندا تۇر. سونداي-اق «ءادىل ءسوز» ءسوز بوستاندىعىن قورعاۋدىڭ حالىقارالىق قورىنىڭ ەسەبىنشە، «جۋرناليستەردىڭ زاڭدى كاسىبي قىزمەتىنە كەدەرگى جاساۋ» رەەسترىندە ءححى عاسىر باستالعالى بەرى، 2000 جىلدىڭ قاڭتارى-2019 جىلدىڭ قىركۇيەگى ارالىعىندا تىلشىلەر جۇمىسىنا 839 كەدەرگى كەلتىرۋ فاكتىسى تىركەلگەن.

"The Qazaq Times"