Almatıdağı Adam qwqıqtarı jäne zañdılıqtı saqtau qazaqstandıq halıqaralıq byurosında ötken «Demokratiyalıq partiyanı» wyımdastıru komitetiniñ baspasöz mäslihatı. 9 jeltoqsan 2019 jılı. Foto: QT

Bügin, 9 jeltoqsan Almatıdağı Adam qwqıqtarı jäne zañdılıqtı saqtau qazaqstandıq halıqaralıq byurosında «Demokratiyalıq partiyanı» wyımdastıru komiteti  «WQK-niñ Qıtaydağı qısımnan qaşıp kelgen etnikalıq qazaqtar – Qaster Mwsahanwlı men Mwrager Älimwlın keri qaytaru» turalı mälimdemesine qatıstı baspasöz jiının ötkizdi.  

Baspasöz jiınında Janbolat Mamay, Tölegen Jükeev, Irısbek Toqtasın Toqaev swqbatınıñ mäni men eki etnikalıq qazaqtıñ tağdırı taqırıbın köterip, jetekşi bilikti sınğa aldı.

Janbolat Mamay ötken jwma küni WQK-niñ basşısı Darhan Dilmanovtıñ qoğamdı dür silkindirge mälimdemesi köptiñ qitığına tietinin aytadı. «Qıtayğa keri qaytarılğan jağdayda ölim jazasına kesilui äbden mümkin. Bwğan deyin 2009 jılı Şıñjañdağı wyğırlar ereuilinde qıtaylıq küştik qwrılımdardıñ ayausız janşu äreketin, bassızdıqtarı turalı Arşidin Israil esimdi azamat şeteldik BAQ-tarğa aqparat taratqan. Sodan basına qauip töngendikten, Qazaqstan şekarasın zañsız kesip ötip, bizge pana swrap kelgen. BWW Qazaqstandağı ökildiginen bosqın märtebesin alğandığına qaramastan, jergilikti bilik onı birden türmege qamap, 2011 jıldıñ mamır ayınıñ ayağında Qıtayğa qaytarıp jibergen. Sodan beri onıñ tağdırı ne bolğanı belgisiz».

«Qazaqstannıñ demokratiyalıq partiyasın» qwruğa talpınıp jürgen qoğam belsendisi Janbolat Mamay. 9 jeltoqsan 2019 jılı. Foto: QT

1951 jılı BWW qabıldap, keyin Qazaqstanda ratifikaciyalanğan «Adam qwqıqtarı jönindegi konvenciyanıñ» 12 pukti, 31 babında körsetilgendey qanday jolmen jetkenine qaramastan, bas sauğa swrap kelgen adamnıñ kelgen jerinde jeke ömirine qauip tuar bolsa, onı keri qaytarmauı tiis. Mamaydıñ sözinşe, «demek osı halıqaralıq normalarğa säykes, Qaster men Mwragerdiñ qazir ŞQO-dağı abaqtıda otıruınıñ özi zañsız. Eñ mañızdısı, olar Qazaqstanda eşqanday zañ bwzbağan, tarihi otanına oralıp, qorğan swradı».

«Qazaqstannıñ demoratiyalıq partiyasın» qwruğa talpınıp jürgen «Sayasi qalam – Tribuna» respublikalıq gazetiniñ bas redaktorı öz kampaniyasınıñ «Qazaq azamattarın Qıtayğa berudiñ özi – memlekettiñ tarapınan ülken qılmıs bolmaq» dep sanaytının ayttı. «Toqaevtıñ nemis baspasözindegi swqbatına qarasañız, bwl qwldıq psihologiyadağı swqbat dep aytuğa boladı. Qıtay bodandığındağı el siyaqtı mälimdeme jasau – täuelsiz memlekettiñ basşısına tän is emes»

– Qıtaydağı azşılıq wlttar, sonıñ işinde türki tektes wyğır-qazaq halıqtarına jasalıp jatqan mädeni genocid turalı älem elderi, halıqaralıq BAQ pen qoğamdıq wyımdar aşıq-däleldi ün qatıp otır. Bizdiñşe, Qazaqstan da atalğan jağdayğa qatıstı arnayı sayasi mälimdeme jasauı kerek. Eger Qıtaydan qandayda bir azamat zañdı-zañsız qaşıp kelse de, ol eşqaşan keri qaytarılmaydı dep qwjat qabıldau kerek. Qandastarımızğa qorğan bola bilu – bizdiñ eñ bastı ortaq borışımız, – dedi Janbolat Mamay. Sonday-aq ol Toqaevtıñ Deutsche Welle basılımına bergen swqbatındağı Şıñjañ qazaqtarı jaylı jauabına qatıstı üzildi-kesildi qarsı ekenin jetkizdi.

Al bwrınğı vice-prem'er, Qauipsizdik keñesiñniñ eks-hatşısı Tölegen Jökeev Qıtaydağı qazaqtardıñ hälin «dramalıq jağdayda» dep bağaladı. Onıñ pikirinşe, «sananı şayuğa arnalğan agressiyalıq auqımdı sayasat dini-mädeni biregeylikti joyuğa bağıttalğan. Eñ bastısı, bwl – ülken dabıl».

Bwrın jauaptı memlekettik qızmetterde bolğan, bügingi azamattıq belsendi Tölegen Jökeev. 9 jeltoqsan 2019 jılı. Foto: QT

– Qazaq qayda bolmasın bizdiñ otandasımız, bir böligimiz. Toqaevtıñ soñğı swqbatı meni tañğaldırıp, jağamdı wstattı. Seperatizmdi sıltau etip genocid jürgizu – halıqaralıq kelisimge qarsı. ...Eger olar (etnikalıq qazaqtar – red.) Qıtay jerinde qandayda bir qılmıs jasağan bolsa, qwjat-däyekter joldasın. Ayıptı bolsa, osında jazalansın», – dedi Tölegen Tilekwlı.

Baspasöz mäslihatına qatısuşı «El-amanat» qoğamdıq birlestiginiñ jetekşisi äri QDP wyımın qwruşılardıñ biri  Irısbek Toqtasın soñğı eki jılda sayasi genocid küşeyip, millionğa juıq mwsılman-azşılıq qamauğa alınğanına alañdauşılıq bildirdi. «Soñğı kezderi Qazaqstan ükimeti men halıqaralıq wyımdardıñ aralasuımen qazaqtardı bosatqanday bolıp jatır. Biraq bwl uaqıtşa». Mwnıñ däleli retinde atamekenine jiberilgenderdiñ anda tuıstarı kepilge alınıp jatqan körinedi. «Köptegen audandarda lagerler jabılmağan. Şıqqandarı tis jarmaydı, äbden qorqıp qalğan. Sot bolmay jatıp WQK-niñ osınday mälimdeme jasauı – zañbwzuşılıq», – deydi qoğam belsendisi.

Eki azamatpen şektelmeydi, jalğasa beredi. Qazaqstan biligi qoğamnıñ atsalısuımen Qıtaydağı qazaqtardı köşirip aludıñ memlekettik şaraların qolğa aluı kerek. Belsendiler etnikalıq qazaqtarğa qatıstı sot procesin jiti baqılaytının sayasi-qoğamdıq kampaniya qwratının mälimdedi.

Azattıq tilşisiniñ «WQK-niñ mälimdemesiniñ artında ne jatır?» degen swrağına azamattıq belsendi Janbolat Mamay:

– WQK basşılığı mwnday mälimdeme jasauı bilikke tän emes, jat ädet. Mwnıñ astarı biliktiñ özi qoğamdıq küşterden qoldau kütip otırğan boluı mümkin degen oy tuadı. Qıtaydıñ Qazaqstandağı ıqpalı küşeyip bara jatqanın közimiz körip otır. Ekonomika, mwnay-gaz, şeneunikterdiñ zañsız qarjını saqtau... Toqaev swqbatı jemqor biliktiñ, Aqorda ne Kitaphananıñ Qıtayğa täueldiligi artıp kele jatqanın körsetedi. Biraq bwl biliktiñ äreketin aqtamaydı. Memleket teñqwqıqtı el retinde azamattarınıñ müddesin tabandı türde qorğauı mindetti. Bwğan soltüstik Koreyadan qaşıp kelgen 30 mıñ azamatqa oñtüstik Koreyanıñ qamqorlıq tanıtuın mısalğa keltiruge boladı, – dedi.

Qoğamdıq belsendi Irısbek Toqtasın. 9 jeltoqsan 2019 jılı. Foto: QT

«Qazirgi bilikti qoyanjürek» dep ayıptağan Tölegen Jökeevtiñ sözin Irısbek Toqtasın «Türkiya Siriyadan bosıp kelegen 6 million, Europa millionğa juıq azamatqa pana bolıp otırğanda, Qazaqstan eki qandasın sıydırmay otır» dep tolıqtırdı. Onıñ aytuına qarağanda, Qıtaydağı «70% qazaq diasporası jol aşılsa, az uaqıtta köşip keluge dayın». «Bos jatqan jer jau şaqıradı» degen belsendilerdiñ oyınşa, «şekarağa jaqın aymaqtağı bos jerlerge tarıday şaşılıp ketken qazaqtardı qonıstandıru arqılı eldiñ demografiyalıq, şaruaşılıq äri qorğanıştıq äleuetin küşeytken lazım».

Äytpegende, aldağı on jıldan soñ qazirgi qazaq diasporsı wlt retinde joyılıp ketui mümkin. Bilik «gumanitarlı däliz» ädisimen 2 million qandastı köşiruge kirisu mäselesin qolğa alğanı jön deydi.

Qazannıñ 4-i Qazaqstannıñ sırtqı ister ministri Mwhtar Tileuberdi «Şıñjañdağı lager'lerde qazir qazaqtar joq» dese, 4 jeltoqsan prezident Toqaev Germaniyağa jwmıs saparı qarsañında Deutsche Welle telearnasına bergen swqbatında  halıqaralıq wyımdar wsınıp jatqan köptegen aqparat şındıqqa janaspaytının aytıp, «Şıñjañdağı qayta tärbieleu ortalığında birdi-ekili ğana qazaq otırğan bolar» degen.

Al 5 jeltoqsan WQK törağasınıñ orınbasarı, Şekara qızmetiniñ direktorı Darhan Dilmanov «sot isi ayaqtalğannan keyin şekaranı zañsız kesip ötken eki etnikalıq qazaq Qıtayğa qaytarılatının» aytqan edi.

14 qazanda Almatıdağı adam qwqığın qorğau byurosında ötken baspasöz mäslihatında Qaster Mwsahanwlı Şıñjañdağı «sayasi lager'de qamauda bolğanın», Mwrager Älimwlı Qıtayda «qısım körgenin» mälimdegen. Osıdan keyin WQK ekeuin «şekaranı zañsız kesip ötti» degen ayıppen wstap, erteñinde Şığıs Qazaqstan oblısına alıp ketkenin esteriñizge salamız.

"The Qazaq Times"