Foto: APP

Angliyalıq «Arsenal» klubınıñ oyınşısı Mesut Ozil men Qıtay biligi arasındağı konflikt älem sayasatın bey-jay qaldırmadı. «Tegim – türik, dinim – islam» dep jii aytatın Ozil Şıñjañdağı mwsılmandardı «quğın-sürginge qarsı twrıp jatqan batırlar» dep atap, Qıtay sayasatın jäne «auzın aşpay otırğan mwsılmandardı» sınğa aldı. Sayasi astarı bar jağdaydı aşıq jetkizip, Qıtay genocidin ayıptağan Mesut Ozil kim? Futbolşınıñ bwl mälimdemesine halıqaralıq wyımdar, «Arsenal» klubı jäne Qıtay biligi qanday reakciya bildirdi? Saraptap körelik.

13 jeltoqsanda Ozil Twitter jäne Instagram paraqşasında: «Olar (Qıtay) Qwrandı örtep, meşitter men mektepterdi jauıp, dini twlğalardı öltirip keledi. Er adamdardı dinnen alastatu üşin lager'lerge jiberip otır. Qızdardı mäjbürlep, küştep qıtaylıqtarmen üylendirip jatır. Biraq mwsılmandar älemi ünsiz. Olar mülde şu şığarmaydı. Sonda olar jazıqsız qudalau, goneniya jasauğa rwqsat berudiñ özi – goneniya ekenin bilmey me?», – dep jazdı. Futbolşınıñ bwl mälimdemesinen keyin yağni 20 jeltoqsanda Stambulda narazılıq şeruleri ötti. Mıñdağan demonstranttar Qıtaydağı «sırtı bütin, işi tütin» lager'lerdegi türkitildes halıqtarğa bostandıq berudi talap ete otırıp, QHR-dıñ mwsılman azşılıqqa qatıstı sayasatın sınağan Ozilge qoldau bildirdi. Olar qolına «Qatigezdikti toqtatıñdar!», «Qıtay jauızdarı, Şığıs Türkistannan ketiñder!», «Şığıs Türkistan jalğız emes!» degen plakattar alıp, Beyjiñge qarsı wrandattı.

Qıtay men «Arsenal» reakciyası

Bwl jağdayda Qıtay biligi, ädettegidey, «sudan taza» sütten aq» şığuğa tırısıp baqtı: ükimettegi resmi ökilder Ozildiñ mälimdemesin joqqa şığarsa, qıtaylıq ağılşın tildi «The Global Times» basılımı da futbolşınıñ bwl pikirin «qate» dep jazdı. Qıtay Sırtqı ister ministrliginiñ ökili: «Ozil mırza Şıñjañdı öz közimen kördi me, körmedi me, bilmeymin. Biraq, ol jalğan, feyk aqparattardıñ jeteginde ketken. Eger Ozil mırzanıñ mümkindigi bolsa, biz oğan Şıñjañdı körsetuge dayınbız», – dep mälimdedi.

Mwnımen qatar, Ozildiñ Qıtaydağı janküyerleri onıñ bwl pikirin «jağa wstatarlıq» dep, futbolşınıñ suretterin örtedi. Ozildiñ atınan aşılğan fan-paraqşalar bloktaldı. Memlekettik telearna sanalatın CCTV 15 jeltoqsanda ötetin «Arsenal» men «Mançester Siti» oyının tikeley efirden alıp tastadı. Negizinen telearna tarapınan mwnday jağday birinşi ret orın alıp otırğan joq. Bıltır qazanda NBA klubınıñ bas direktorı H'yuston Rokets Gonkongtağı jağdayda Qıtay biliginiñ kinäli ekenin aşıq aytqanı üşin CCTV bwl qwramanıñ matçın da körsetuden bas tartqan.

Al «Arsenal» klubı Ozildiñ bwl mälimdemesine resmi pikir bildiruden bas tartıp, «bwl oyınşınıñ jeke öz pikiri, söz bostandığı bükil älemde bar» degen uäj ayttı.

Türik jastarı tanımal futbolşı Ozildiñ pikirin qoldaydı. 20 jeltoqsan. Foto: Reuters HAA

Mesut Ozil kim?

Mesut Ozil 1988 jılı Germaniyanıñ Gel'zenkirhen qalasında tuğan. Äkesi Mwstafa Ozil 20 jasında Türkiyadan Germaniyağa köşken. Ozil Germaniyanıñ «Verder», Ispaniyanıñ «Real» komandalarında oynağan. Qazir Angliyanıñ «Arsenal» klubınıñ oyınşısı.

Germaniya qwramasında toğız jılda toqsannan astam oyın ötkizip, 23 gol salğan. Germaniya qwraması sapında 2014 jılı älem çempionı atanğan. Futboldan Germaniya, Ispaniya jäne Angliya çempionı.

Şeteldik BAQ soñğı jıldarı Ozil sayasi astarı bar jağdaylarda boy körsetip keledi deydi. 2018 jılı 14 mamırda Mesut Ozil men tağı bir Germaniya qwramasınıñ oyınşısı, wltı türik Ilkay Gyundogan Türkiya prezidenti Rejep Tayıp Erdoğanmen kezdesip, suretke tüsken. Gyundogan özi oynaytın «Mançester Siti» futbol klubınıñ jeydesin Erdoğanğa sıyğa tartqan. Jeydede türikşe «Meniñ qwrmetti prezidentime» dep jazılğan edi. Fotonı sol uaqıtta Erdoğanmen birge saylauğa dayındalıp jatqan «Ädilet jäne damu partiyasınıñ» Instagram paraqşasında jariyaladı.

Türkiya prezidenti Rejep Tayıp Erdoğanmen jüzdesu Mesut Ozildiñ Germaniya qwramasınan ketuine türtki boldı. Foto: VVS

Osıdan keyin Germaniyada janküyerler Ozil men Gyundogannıñ Erdoğanmen kezdesuin jappay sınay bastadı: Germaniya futbol federaciyasınıñ prezidenti Raynhard Grindel' Erdoğandı «qwndılıqtarğa bey-jay qaradı» jäne «eki futbolşını öziniñ saylaualdı ügit-nasihatına paydalandı» dep ayıptadı. Al «Germaniyağa al'ternativa» partiyası eki futbolşını wlttıq qwramadan şekteudi wsındı. Ozil Germaniyanıñ bwl äreketin «rasizm jäne kemsituşilik» dep bağalap, qwramadan ketti.

Foto: ARR

Qıtay sayasatın äşkereleu

Qıtay Şıñjañda lager'ler aşıp, oğan wyğırlar, qazaqtar jäne basqa da mwsılmandardı qamap jatqanı jaylı aqparat 2017 jılı taray bastağan. Bastapqıda resmi Beyjiñ lager'lerdiñ barın joqqa şığarıp, keyin bwl jerlerdi «terrorizm men ekstremizmmen küresetin jäne käsip üyretetin ortalıq» dep sipattağan. Qıtaydıñ bwl jauabına kümänmen qarağan BWW «Şıñjañdağı lager'lerde bir millionğa juıq wyğır, qazaq jäne basqa da mwsılman otırğanın» habarladı. Keyinnen Amerikalıq «New York Times» basılımı Qıtay biligine tiesili qwjattardı jariyalağan. Qıtay biliginiñ «saqtaulı qwpiyasın» äşkere etken qwjatta mwsılmandar twratın audandardı wdayı tekseru qajettigi aytıldı. Sonımen qatar, otbası men tuıstarı lager'lerge qamalğan, özderi şetelde jäne işki Qıtayda oqitın studentterge şeneunikterdiñ ne dep jauap beru keregi de körsetilgen. Al amerikalıq «Washington Post» basılımı bılay dep jazdı: «aymaqta dini ortalıqtarğa tıyım alınğan, key mwılmandarğa küştep doñız etin jegizdi degen habarlar da bar».

Stambwl twrğındarı Qıtay lagerlerinde qıspaqqa wşırağan türki tildes wlttardı bosatudı talap etip, miting ötkizdi. 20 jeltoqsan. Foto: Reuters HAA |

2018 jıldıñ qırküyeginde «Numans Rights Watch» (adam qwqıqtarınıñ saqtaluın qadağalaytın ükimettik emes wyım) Qıtaydağı mwsılman halqınıñ qudalanuı, jazıqsız japa şekkeni turalı bayandama jariyaladı. Şıñjañdağı jağdaydı jurnalisterdiñ halıqaralıq zertteu konsorciumı (ICIJ) da jazdı. Olar Qıtay biligine tiesili «Telegramma» dep atalatın qwpiya qwjatta Beyjiñniñ Şıñjañdağı lager'lerge qamalatın adamdardı anıqtau jolı, sayasi tärbieleu ortalıqtarınıñ qalay basqarılatının jariya etti.

Atalğan qwjatta «Lager'degiler qaşıp ketpeui tiis. Sondıqtan olardıñ är qadamın täulik boyı videokameramen baqılau kerek. Olardı jatatın jerde, sabaq ötetin sınıpta, tipti tüski as kezinde de baqılauda wstau qajet. Qıtay tilin meñgeru – bastı talap» dep jazılğan.

Tüyin

Ozil öz mälimdemesi arqılı Qıtay sayasatındağı ozbırlıqtı ğana emes, Türkiya biliginiñ jäne özge de elderdegi mwsılman halıqtarınıñ Şıñjañdağı az wlt ökilderine körsetilip otırğan qısımdı toqtatuğa küş salmaytının aytqısı kelgendey. Osığan  deyin Türkiya Sırtqı ister ministrligi Qıtaydağı «qayta tärbieleu ortalıqtarı» jöninde «bwl – adamzat tarihındağı öte wyat, jat äreket» dep mälimdegen. Degenmen, küni büginge deyin BWW-nıñ Adam qwqıqtarı jönindegi keñesine Türkiya da Qıtaydağı mwsılmandarğa araşa tüsu jöninde hat joldamağan. Biraq el prezidenti Erdoğan qazirgi uaqıtta ekonomikalıq müddeler men halıq narazılığı arasındağı tepe-teñdikti saqtaudı maqsat etip otır. Sebebi däl qazir migraciyalıq mäseleler qıspaqqa alğan jağdayda Türkiya üşin Qıtay sankciyasınan qorğanu jäne halıq tınıştığın saqtau kün tärtibinde twr.

"The Qazaq Times"