Foto: Montel

Orta-Şığıs qauipsizdik konferenciyası Qıtay ortalıq qalasında ötti. Halıqaralıq konferenciyanıñ aşıluı kezinde Qıtay şeneunikteri AQŞ-tıñ Orta-Şığıs sayasın qattı sınğa aldı jäne qatısuşılardıñ qoldauına ie boldı.

Konferenciyada Qıtay SİM basşısınıñ kömekşisi Çın Şyaodoñ AQŞ-tıñ Orta-Şığıs sayasatı «qorqıtu äreketi» dep bağalap, bwl qazirgi aymaqtıq qauipsizdik mäselesiniñ bastı dağdarısı degen mazmwndağı bayandama jasağan. Ol bayandamasında: «AQŞ älemdegi jalğız derjava jäne Orta-Şığısqa küşti ıqpal etetin el retinde sıñar jaqtı, özimşil sayasat jürgizip kele jatır», – degen pikirin aytqan.

Qazirgi Qıtay törağası Şi Jinpiñ (Si Czin'pin/Xi Jinping) taqqa şıqqannan beri Qıtay öziniñ Orta Şığıs pen Afrikadağı sayasi, ekonomikalıq jäne äskeri ıqpalın keñeyte tüskeni belgili. Soñğı kezderi Qıtay AQŞ-tıñ keybir äreketterine qaray Orta-Şığıstağı qadamdarın jiiletti. Aytalıq, AQŞ prezidenti Süriyanıñ soltüstik-şığıs aumağınan amerikalıq äskerlerdi şığaru jäne Iranğa köp türli sankciyalardı küşeytu şeşimin qabıldağan kezde älemdegi eñ iri mwnay importtauşı el retine Qıtay Orta-Şığıstağı ekonomikalıq mindettemelerin küşeyte tüsti.

2018 jılı şildede Şi Jinpiñ arab elderine ekonomikalıq damudı jebeu degen atpen 200 mlrd dollar köleminde nesie berdi. Şın mänisinde bwl nesie «auız bastıq» deuge boladı. Osıdan keyin arab elderi Şınjañdağı 1 millionnan astam (BWW mälimeti boyınşa) mwsılman az sandı wlt ökilderin lagerlerge qamau isterinde jwmğan auzın aşpadı.

Beyjiñdegi qauipsizdik konferenciyası kezinde Qıtaydıñ Orta-Şığıs mäselesindegi mañızı turalı söyley kelip, Iordaniya prem'er-ministriniñ bwrınğı orınbasarı jäne SİM basşısı Javad Anani: «Biz aymaqtağı sayasi jäne ekonomikalıq qauipsizdiginde Qıtaydıñ bastı röl atqarğanın qalaymız», – dep saldı. Al, Mavritaniyanıñ sırtqı ister ministri Ahmed Ould Teguedi: «Qıtay men Resey Tayau Şığıstağı antiamerikandıq pikirlerden payda köredi, öytkeni osı aymaqtağı basqaruşı elita men qarapayım adamdar amerikandıq gegemoniyadan basqa tağı bir nwsqanı körgisi keledi», – dedi. Bwl pikirlerden Qıtaydıñ Tayau-Şığıstağı elderge jasap otırğan ıqpalınıñ küşeygenin köruge boladı. Qıtaydıñ nesiesi älemniñ köptegen elderine Şınjañ mäselesine köz jwma qarauğa itermeledi.

Bwğan qosa, Qıtay astanasındağı konferenciyada bayandama jasağan qıtaylıq jäne şeteldik sarapşılardıñ basım köbi Tramptıñ Ierusalimdı Izrail' astanası retinde moyındağan şeşimi Tayau-Şığıstağı beybitşilik procesin dağdarısqa wşırattı dep bağalağan. Sonday-aq, AQŞ-tı Izrail'diñ jaulau äreketterin qoldap otır dep ayıptadı.

South China Morning Post basılımı Qıtay sırtqı ister ministri Uañ I (Van I/Wang Yi) jinalıs barısında qatısuşılarğa Beyjiñniñ Tayau Şığıs mäselesine qatıstı wstanımın qaytalağanın jazdı. Uañ I: «Qıtay Tayau Şığıs elderiniñ işki isterine eşqaşan aralaspaydı, eşqaşan ıqpal etu salasına aralaspaydı jäne geosayasi müddelerdi közdemeydi, ärqaşan mäseleniñ mänine süyene otırıp payımdaular jasaydı jäne ädilettilikti qoldaydı», –degen. Ärine, Qıtay öziniñ sırtqı sayasatın minsiz etip körsetuge tırısadı. İşki isterine aralaspau, ädildikti jaqtau degen sözderdiñ astarında AQŞ bastağan batıs elderiniñ öñirdegi ıqpalın ığısıtırıp şığaru planı da közge tüsedi. Şınında Orta Şığıs nemese älemniñ özge öñirindegi Batıs elderiniñ ıqpal quatın Qıtay ielese, odan keyingi jağday qazirgiden jaqsı bolatınına eşkim kepildik bere almaydı.

Beyjiñniñ Orta Şığıs mäselesin talqılauı, sonday-aq, öñirdegi AQŞ sayasatın teristeui köp närseni tüsindirip twrsa kerek. Qıtay men AQŞ arasındağı qazirgi teke-tires jağday bir ğana ekonomika men sauda salasında ğana bolıp otırğan joq. Bwl baqtalastıq geosayasat pen liderlik orınğa degen talas ta da jürip jatır. Batıs elderi Qıtaydıñ Orta Şığıstağı qadamdarın qalt jibermey qarap otırğanı anıq. Kezekti konferenciyanı Batıs elderiniñ aqparattıq şabuılına qarsı jauabı desek te boladı.

“The Qazaq Times”