Dos Köşim: «Haq» ta, «Respublika» da joğarıdan qwrılıp jatqan partiyalar

Napaleonnıñ «Sayasatta jürek bolmaydı, tek qana bas boladı» degeni bar. Otız jılğa tarta bilik pen bwhara öz betimen ömir sürip, iştey pisken jara aqırı auız jarıp, eldiñ sayasi-qwqıqtıq sauatı artıp, azamattıq qoğam institutı ayaqtanıp, talabı küşeygen twsta pikir äraluandığınıñ ayası keñeydi. Osı orayda «jartılay bilik tranziti» men jauınnan keyingi sañırauqwlaqtay qaptap kele jatqan partiyalardıñ qwrılu kursı jayında sayasatker, täuelsiz sarapşı Dos Köşimmen tildesip, pikirin bilip edik.

– Qazaqstanda qazirgi tañda köp aytılıp jürgen «Qos biliktik» qwbılısınıñ belgileri bar ma?

– Joq. Men qos biliktiñ belgileri bar dep ayta almaymın. Äñgime bir-aq düniege qatıstı. Jalpı elbası prezidenttikten ketkende tolıq ketui kerek edi. Bwl barlıq elge tän bilik mädenietiniñ belgisi. Ketken soñ tolıq ketu kerek. Öytkeni Nazarbaev sol jerde qaldı ma onda onıñ bwrınğı  bedeli, adamdarı, sözin qwp köretin toptar qalay degenmen de (bäribir) ekinşi prezident tağayındağan adamğa jwmıs istegisi kelse de jwmıs istetkizbeydi. Meniñ oyımşa, eks-prezidenttiñ qaluı, äueli – sayasi mädenietsizdik, ekinşiden, bwl – özin qorğauı.

Öytkeni äli künge deyin elbasında bir qorqınış bar. «Eger erteñ tolıq bilikten ayırılsam, aqorda aynalasındağılar üstimnen is qozğap, bwrınğı isterimdi qayta teksere me eken?» degen üreyden basqa eşteñe körip otırğan joqpın.

– Soñğı kezderi Nazarbaevtıñ birşama üzilisten keyin publika aldına qayta şığıp, aqparat aydınınan jii körinui neni añğartuı mümkin?

– Joğarıda aytqanımızday, onıñ bilikten tolıq qol üzbegenin körgen basqa özi qoyğan adamdarı, toptarı, joldastarı, «halıq saylağan deputattarı»  äzirge Toqaevtıñ biligin tolıq moyındamaydı. Mwnda adami, psihologiyalıq faktor bar. Öziniñ jaqın-juıqtarın jiıp jatır emes, odan özge bwrınğı prezident kezindegi adamdar jaltaqtap otıradı. Nazarbaevtıñ bilikti tolıq bermey wstap otırğan sebebi körşi Atambaev pen Karimovtardıñ jayın körip täjiribe bayıttı. Demokratiyalıq qwndılıqtar saltanat qwrğan Oñtüstik Koreyadağı soñğı 7-8 prezidentiniñ bası sot ükimimen noqtalanıp, biri 20 jılğa, biri ölim jazasına kesilgeni bar.

– Biılğı sayasi üderisterdiñ qızğan şağında Qazaqstandağı  dästürli 7-8 partiyadan bölek azamattıq qoğamda közge tüsken J.Mamay «Qazaqstan demokratiyalıq partiyasın», «bwrınğıdan özgerek» prezident saylauında baqılauşılar institutınıñ belsendi ökili B.Orınbetova bastağan bir top «Respublika», B.Tileuhanovtıñ kelini T.Qojalieva özderin «bilik pen halıqtıñ ortasına köpirmiz» deytin «Haq» partiyaların qwrsa, Ä.Qosanov äldebir partiyanıñ müşeligine kirmek oyı barın aytqan bolatın. Mwnıñ bäri jaqın arada boluı mümkin parlament saylauınan signaldı habar emes pe?

– Eger Qazaqstandağı saylau jüyesi turalı zañ özgermese, mwnıñ barlığı bosqa ketken eñbek, beker is. Meniñ oyımşa, ärtürli qwrılıp jatqan partiyalardıñ köpşiligi joğarıdan qwrılıp jatqan «bayağı toqsan türli» partiyanıñ kezekti tirkemesi siyaqtı. «Aqjol», «Kommunistik partiya», «Auıl», «Birlik», «Ädilet» tärizdi belgili bir naqtı sayasi maqsatpen qwrılğan. Olardıñ eşbiri tömennen qwrılmağan. Eger tömennen qwrılsa, men kez kelgen partiyanı iştey de, sırttay da qoldauğa dayınmın. «Haq» ta, «Respublika» da joğarıdan qwrılıp jatqan partiyalar sekildi.

– Siz aytqanday «joğarıdan» jañadan qwrılıp jatqan partiyalar eski jüyeniñ ömirin wzartu missiyasın arqalağan ba? Tömennen qwrılıp jatqan partiyadan qaysısın atar ediñiz?

– Saylaudan keyin Qarağandıda bir top jigit bas biriktirip, partiya qwmaqqa ıntalanğan bolatın. Biraq ötkizbey qoyıptı. Endi ol tüsinikti de ğoy.

Meniñ estuimşe, Wlttıq senim keñesi mitingiler ötkizu turalı mäseleden bölek, saylau jüyesi jäne sayasi partiyalar taqırıbın qarap jatqan körinedi. Eger oñ şeşim qabıldanıp, jüzege assa, erteñ oligarhtar partiyalarğa qoldau bildirip, bügingiden birneşe ese köp partiya qwrıluı mümkin. Aqılğa sıymaytın qazirgi talaptar jeñildetilse, partiyalar qatarı artarı sözsiz. Bwdan qorqudıñ da qajeti joq. Halıq köñiline qonımdısın tañdap, özdiginen tabiği türde swrıptalatın boladı. Sondıqtan partiyanıñ köptigine alañdap, oğan mazasızdanu – orınsız.

– Birinşi prezidenttiñ ıqpalı äli de joğalmağan kezde  Saylau turalı zañdı qayta qabıldap, onı liberalizaciyalau mümkin be?

– Äbden mümkin. Biraq biz oylağanday tört ayağın teñ basqan küyde kemel etip qabıldanbauı mümkin. Arı ketse sılap-sipap, jartılayğa jeteqabıl oyın esebinde ğana qabıldauı ıqtimal. İşindegi eki-üş düniesin ğana dwrıstap, al jartılay ğana jarıq tigen närse eşqanday nätije bermeydi. Sebebi olar özderine qajetti bes-altı bölikti kedergi retinde ädeyi qaldıradı. Jañğırtqan soñ, qayta qarağan soñ demokratiyalıq elderdiñ standartına say etip jasau kerek. Mısalı, Reseyde partiya qwru üşin 10 mıñ adamnıñ qolı jetkilikti, al bizde 40 mıñ kisi swraydı. Bäri biletindey Qazaqstan halqı Reseyden on ese az el, absurdtıq talaptar.  Bwrınğı odaqtas, jwrtı bizden kemi eki ese köp Ukrainada 200 adammen-aq partiya qwra alasıñ. Bizde ıñğaysız, «miğa sıymaytın» talaptar. Europa ne amerikalıq ülgini  aytpağanda, irgedegi tağdırlas, demokratiya zañdılıqtarın endi qabıldap jatqan memleketter Baltıq jağalauı elderinen köppartiyalı jüyeni alsaq boladı.

– Dos ağa, aşıq oy bildirgeniñzge köp rahmet!

"The Qazaq Times"