Toqaev dayındatqan zañ jobası şeteldikterge jer berudi közdey me?

Eldiñ birneşe qalasında jer mäselesine qatıstı miting ötip jatqanda Qazaqstan prezidenti Qasım-Jomart Toqaevtıñ tapsırmasımen qwrılğan Jer reforması jönindegi komissiya Jer kodeksiniñ keybir babına qatıstı belgilengen moratoriy merzimin tağı da 5 jılğa wzartu turalı şeşimge keldi. Eger bwl şeşim parlamentte qoldau tapsa, eldegi özekti mäselelerdiñ biri – jer dauına nükte qoyıla ma? «The Qazaq Times» osı swraqtıñ jauabın izdep kördi.

KOMISSIYA MORATORIİ QAY MÄSELEGE QATISTI?

Jer reforması jönindegi komissiya 1 ay bwrın qwrılğan. Osı uaqıtqa deyin 5 otırısı ötti. Keşe bolğan soñğı jiınında komissiya auıl şaruaşılığı jerlerine qatıstı 20 mäsele men wsınısqa baylanıstı şeşim şığarğan. Al qazaqstandıqtarğa auıl şaruaşılığı maqsatındağı jerdi jeke menşikke beru ya bermeu mäselesin şeşudi tağı 5 jılğa keyinge qaldırudı wyğarğan.

Komissiyağa törağalıq etken vice-prem'er Eralı Toğajanovtıñ sözinşe, jer ieligine qatıstı jwmıstardı sapalı orındauğa 3 jıldan 5 jılğa deyin uaqıt qajet bolğandıqtan, bwl mäsele tağı da keyinge şegerilgen.

Komissiya şeşimi men wsınıstarı endi parlamentke joldanadı. Al zañ şığaruşı organ onı qabıldamauğa da qwqılı.

 DAU TUDIRĞAN TARMAQ

Negizi qazir parlamenttiñ joğarı palatası – senatta jerge qatıstı tağı bir zañ jobası qaralıp jatır. Ol da prezident Toqaevtıñ tapsırmasımen äzirlengen. Bilik bwl zañ jobası şeteldikterge jer satuğa jäne jalğa beruge tıyım saludı qarastıradı degenimen, äli maqwldanbağan qwjatta «şeteldikterge orman ösiru üşin 25 jılğa jılğa jer berudi» közdeytin tarmaq bar.

Atalğan tarmaq küşine ense, yağni zañ jobası däl qazirgi nwsqada qabıldanatın bolsa, Jer kodeksi 48-babınıñ 2-tarmağı şeteldikter men azamattığı joq adamdarğa orman ösiru üşin 25  jılğa jer uçaskelerin jalğa aluğa mümkindik beredi. Al elde osı mäselege tübegeyli qarsılar bar. Olar keşe «Qazaqstannıñ eşqanday jeri eşkimge satılmasın, şeteldikterge jalğa da berilmesin» degen talappen mitingige şıqqan.

ORMAN ÖSİRU ÜŞİN JER BERUDİ KOMISSIYA WSINĞAN JOQ

Qazaq Times tilşisi parlamentte qaralıp jatqan zañ jobasın qoldaytındarmen de, qarsılarmen de söylesip kördi.

Şeteldikterge orman ösiru üşin 25 jılğa jer berudi qwptamaytındardıñ biri – sayasattanuşı Dos Köşim. Ol – Toqaev tapsırmasımen qwrılğan jer reforması jönindegi komissiyanıñ müşesi. Dos Köşimniñ aytuınşa, komissiya senatta qaralıp jatqan zañ jobasın dayındauğa qatıspağan, otırıstarında ol qwjattı mülde talqılamağan.

– Prezident aytqannan keyin ol zañ jobası erterek dayındaldı. Alayda onıñ jwmısına jer komissiyası mülde aralasqan joq. Meniñ biluimşe, prezident qazir senatta talqılanıp jatqan zañ jobası jaylı bir-aq mäsele, yağni şeteldikterge jerdi satuğa, jalğa beruge tıyım saludı tapsırdı. Al zañ jobasınıñ işine qazir şu tudırıp jatqan baptıñ qaydan kirip ketkenin bilmeymin, – deydi Dos Köşim.

Onıñ aytuına qarağanda, şeteldikterge orman ösiru üşin jer beru degenge özi de qarsı.

– Meniñ tüsinigimde orman jeri de auıl şaruaşılığı jerine kirui kerek. Al şeteldikterge orman ösiru üşin jerdi 25 jılğa jalğa beru degendi qwptamaymın, – deydi ol.

DAULI ZAÑ JOBASIN MAQWLDAĞAN DEPUTAT UÄJİ

Qazaq Times tilşisi osı maqalanı jazu barasında jerkomnıñ tağı bir müşesi, mäjilis deputatı Aydos Sarımmen de söylesti. Ol bastapqıda mäjilis maqwldap qoyğan zañ jobasında şeteldikterge orman ösiru üşin jer beuridi közdeytin baptıñ bar ekenin joqqa şığardı. Keyin tilşi qwjattıñ naqtı qay tarmağında sonday mäsele bar ekenin oqıp bergen soñ, «orman ösiru maqsatında jerdi şeteldikterge jalğa beruidiñ eş qauipi joq» ekenin alğa tarttı.

Tilşi: Parlamentte qaralıp jatqan zañ jobasında «şeteldikterge orman ösiru üşin 25 jılğa jer beru» degen bap bar eken...

Aydos Sarım: Orman ösiru üşin bizge tehnologiya kerek, bizge ülken bağıttar kerek. Bizge ülken şeşim kerek.

Tilşi: Jerdi sol üşin şeteldikterge jalğa beru kerek pe?

Aydos Sarım: Qazaqstandağı ormannıñ işinde 88 million qıtay nemese orıs jür me?! Nege ottay beremiz biz!? Men tüsinbeymin.

Tilşi: Men ottap otırğan joqpın. Sizge jurnalist retinde swraq qoyıp twrmın.

Aydos Sarım: Endi mağan aytıñızşı. Qanday mäsele tuındadı? Qanday äñgime bar? Zañdı qarap şığıñdarşı.

Tilşi: Men qarap şıqtım.

Aydos Sarım: Ne dep twr?

Tilşi: Şeteldikterge orman ösiru üşin 25 jılğa jer berudi közdeytin bap körip twrmın.

Aydos Sarım: Şeteldikter bolğanda, ol Qazaqstannıñ işindegi şeteldikter ğoy, sırttan kelgen emes. Mısalı üşin, Şevron siyaqtı kompaniyalar. Eldiñ işinde jürgen. Qazaqstandağı jer şeteldikke jalğa berilmeydi, satılmaydı degen princip bar ğoy. Bar ma, joq pa?

Tilşi: Qazaqstandağı şeteldikter degen qalay ol?

Aydos Sarım: Twra twrıñız, twra twrıñız. Qazaqstanda jer şeteldikterge satılmaydı, jalğa da berlimeydi degen princip bar ma, joq pa?

Tilşi: Jer kodeksindegi jalğa beru jaylı baptarğa moratoriy jariyalanğan 2016 jılı.

Aydos Sarım: Twra twrıñız, siz mağan qanday äñgime aytıp otırsız. Qazaqstanda jer şeteldikke jalğa berilmeydi, satılmaydı degen princip bar ma, joq pa?

Tilşi: Princip pe, zañ ba?

Aydos Sarım: Senatta qaralıp jatqan zañ jobası keminde mamır ayınıñ ortasında prezidentke joldanadı. Şeteldikterge qatıstı eñ ülken mäsele sol emes pe? YAğni sol zañğa qatıstı qol qoyıladı. Eşqaşan da eşqanday şeteldik jerdi jekemenşikke de, jalğa da ala almaydı degen princip bar. Auıl şaruaşılıq jerleri degen. Sonıñ işinde ormanı da bar, basqası da bar. Solay ma?

Tilşi: Joq, olay emes. Ol zañ jobasında orman ösiru üşin jer beriledi degen bap bar.

Aydos Sarım: Keşiriñiz, siz nege bizdiñ zañdarımızdı öziñizge ıñğaylı qılıp pätualaysız?

Tilşi: Men qalay pätualap jatırmın onı?

Aydos Sarım: Joq, siz qalay pätualaysız?

Tilşi: Men eşqanday pätua jasap twrğan joqpın. Zañ jobasında solay jazılğan.

Aydos Sarım: Joq, onday joq.

Tilşi: Qalay joq? Zañ jobasınıñ ...

Aydos Sarım: Mağan oqıp beriñizşi.

Tilşi: Qazir bir minut... Senatta qaralıp jatqan zañ jobasınıñ toğızınşı tarmağıda bılay jazılğan: «48-baptıñ 2-tarmağındağı «auıl şaruaşılığı öndirisin, orman öcipydi, qosalqı auıl şaruaşılığın jurgizu üşin» degen sözder «orman öcipy üşin» degen sözdermen auıstırılsın».

Aydos Sarım: Joq, siz mağan babın tügeldey oqıp beriñizşi.

Tilşi: 48 baptıñ 2-tarmağın ba?

Aydos Sarım: Iä.

Tilşi: Mine bılay delingen: «Sauda-sattıqtıñ (konkurstardıñ, aukciondardıñ) jeñimpazdarına – şeteldikter men azamattığı joq adamdarğa auıl şaruaşılığı öndirisin, orman ösirudi, qosalqı auıl şaruaşılığın jürgizu üşin jer uçaskeleri 25 jılğa deyingi merzimmen jaldau şarttarımen uaqıtşa jer paydalanuğa beriledi».

Aydos Sarım: Al sodan?

Tilşi: Jazılıp twr ğoy endi osı jerde.

Aydos Sarım: Ne dep jazılıp twr?

Tilşi: 25 jılğa jalğa beriledi dep.

Aydos Sarım: Kimge jalğa beriledi?

Tilşi: Şeteldikter men azamattığı joq adamdarğa.

Aydos Sarım: Joq, siz eñ bastı ülken principti tüsinesiz be, tüsinbeysiz be?

Tilşi: Qanday princip?

Aydos Sarım: Qazaqstandağı jer şeteldikterge jalğa da, menşikke de berilmeydi degendi tüsinesiz be, tüsinbeysiz be?

Tilşi: Ol princip qay jerde jazılğan?

Aydos Sarım: Ol bügin-erteñ qabıldanatın zañnıñ işinde twr.

Tilşi: Ol zañda onday princip bolsa da, mınaday babı bolıp twr ğoy orman ösiruge qatıstı....

Aydos Sarım: Siz tüsinesiz be, tüsinbeysiz be? Keşiriñiz, esimiñiz kim?

Tilşi: Miyat

Aydos Sarım: Endi qarañız. Jaqın arada senattan aldağı aptada şığadı. Mamır ayınıñ işinde prezident qabıldaytın zañ bar. Sonıñ işinde osı mäseleniñ barlığı qabıldanadı. Qazaqstannıñ jeri şeteldikterge jalğa da, menşikke de berilmeydi degen.

Tilşi: Ol zañda bükil jer turalı aytılmağan. Tek auıl şaruaşılığına qatıstı..

Aydos Sarım: Joq, bükil jeri.

Tilşi: Bükil jeri dep qay babında aytılğan?

Aydos Sarım: Miyat, zañdı kütiñizşi.

Tilşi: Senatta qaralıp jatqan zañ jobasına baylanıstı qoğamda şu bolıp jatır. Men sizge sol zañ jobasınıñ naqtı babına qatıstı swraq qoyıp otırmın.

Aydos Sarım: Meniñ biluimşe, jañağıday mäsele boladı.

Tilşi: Orman ösiru üşin degen bap qalay boladı sonda?

Aydos Sarım: Qazaqstanda ormannıñ qanşası bar? Ormannıñ ne ekenin bilesiñ be sen?

Tilşi: Bilemin.

Aydos Sarım: Qanşa?

Tilşi: Şamamen, Qazaqstan jeriniñ tört payızı.

Aydos Sarım: Iä, 3-4 payız. İşine orman egemin deytin bolsa, jañağı ne bar. Biraq osı ormannıñ işinde orıs nemese qıtay qaptap jürgen joq qoy. Eger Aral, Baqanastağı qwmğa egemin deytin bolsa, ol basqa äñgime.

Tilşi: Şeteldikter men azamattağı joq adamdar orman ösiremin dese, qanday jer beriledi sonda?

Aydos Sarım: Twra twrıñız. Şeteldikter degennen bwrın bizde Birikken wlttar wyımınıñ ülken bağdarlamaları bar. Qwmdanuğa, qwmsızdanuğa qarsı küres degen siyaqtı. Ülken memlekettik wyımdarı bar. Aziya damu banki degender bar. Solar Qazaqstanğa sekseuil egedi, solar Qazaqstanğa jıñğıl egedi. Eger qazir mına zañmen şekteytin bolsaq, osı bağdarlamanıñ bärin ısırıp tastauğa mäjbür bolamız... Osı Araldıñ, Balqaştıñ tübindegi qwmdanu, qwmsızdanu degendi aytıp jatqan Qazaqstan emes, sol ülken wyımdar... Sondıqtan bwl mäseleden eşqanday, eşqanday jaulıq izdep qajet emes.

Söz soñında Sarım zañ jobasındağı orman ösiruge qatıstı bap memleket jerine eşqanday qauip töndirmeytinin ayttı. Bwğan qosa, ol osı bapqa qarsılıq bildirip jatqandardıñ «alañdauı negizsiz» dedi.

«BILİKTİÑ KEZEKTİ QWYTIRQI OYINI»

Keşe Almatıda jer mäselesine qatıstı miting wyımdastırıp, parlamentte qaralıp jatqan zañ jobası qazirgi nwsqada qabıldanatın bolsa, 15 mamırdan bastap öz jaqtastarımen alañda aştıq jariyalaytının mälimdegen oppoziciyadağı sayasatker Janbolat Mamay Sarımnıñ sözimen kelispeydi. Mamaydıñ aytuınşa, zañ jobasındağı şeteldikterge orman ösiru üşin jer berudiñ artında ülken qater bar. Ol «bilik osı baptı paydalanıp, şeteldikterge jer berudi közdep otır» degen oyda.

– Birinşiden, şeteldikterge orman ösiru üşin jer beru degen logikağa sıymaydı. Sonda şeteldikter bizdiñ jerimizdi 25 jılğa jalğa alıp, ormanımızdı jayqaltıp berip, keyin «endi özderiñ su qwyıp, arı qaray kütip baptañdar» dey me? Bwl öte qisınsız. Men bwnı biliktiñ kezekti qwytırqı oyını dep esepteymin. Bilik «şeteldikterge jer beremiz» degen maqsatınan aynığan joq äli. Sonıñ bir däleli – osı bap, – deydi Mamay.

Ol bilik ökilderiniñ «bwl bap negizinen Qazaqstanda jwmıs istep jatqan türli şeteldik kompaniyalardıñ elimizdi kögaldandıruğa atsalısu üşin» degen sözi – «halıqtı aqımaq qıludıñ bir täsili» degen oyda.

– Öytkeni biz qarsı şığıp jatqan bapta Qazaqstandağı şeteldik kompaniyalar delinbegen. Ol jerde «şeteldikterge, azmattığı joq adamdarğa» dep anıq jazılıp twr, – deydi Mamay.

Qazaqstanda jer dauı eldi birinşi prezident Nwrswltan Nazarbaev basqarıp twrğan kezde bastalğan. 2016 jılı elde auıl şaruaşılığı jerin şeteldikterge satu jäne wzaq merzimge jalğa berudi qarastıratın daulı zañ jobasına halıq jappay narazı bolğan soñ Nazarbaev zañ jobasına bes jılğa moratoriy jariyalağan. Onıñ merzimi biıl ayaqtaladı.

Osığan oray, qazirgi prezident Qasım-Jomart Toqaev jerdi şeteldikterge satuğa jäne wzaq jılğa jalğa beruge tıyım saludı qarastıratın zañ jobasın äzirleudi tapsırğan. Auıl şaruaşılığı ministrligi dayındağan zañ jobasın parlamenttiñ tömengi palatası – mäjilis maqwldap qoydı. Säuirdiñ ortasınan beri senatta qaralıp jatır.

Qazaqstan biligi jerdiñ bos jatpau qajettigin, oğan investiciya tartu kerektigin jii aytadı. Biraq el azamattarınıñ keybiri elde jemqorlıq örşip twrğan şaqta jer satu qauipti degen oyda.

«The Qazaq Times»