Tamız keñesi: Ükimet tapsırmağa kömilgen kün

Bwl keñes bwrınğıdan özgerek... Özgeşeliktiñ bastı parametri – su jaña prezident Qasım-Jomart Toqaev pen onıñ nökerleri äri 16-şı Bilim ministri Ashat Aymağambetovtıñ qatısuı. 9 mausım Saylauda el prezidenti bop saylanğan Toqaev sol aydıñ 13-i küni bas mwğalim retinde Aymağambetovtı tağayındau jarlığın şığarğan bolatın. Bwl jolğı alqalı jiınğa elimizdiñ är aymağınan kelgen 2000-nan asa mwğalim qatıstı.

Bügin Ükimet apası toydan kelgen baladay «tapsırma sarqıtqa» qarq boldı.

Jıldağı dästür boyınşa jaña oqu jılı qarsañındağı Tamız keñesi Täuelsizdik sarayında ötti.

 

Ana tili turalı aforizmi bar Toqaev bayandamasınıñ tek 29,4%-ı ğana memlekettik tilde

«Är halıqtıñ ana tili – bilimniñ kilti» – deydi akademik Ahmet Jwbanov. Bwl söz biz üşin negizgi wstanımğa aynaluı tiis» dep şegeley aytqan Qazaqstan prezidenti bayandamasınıñ 29,4%-ı ğana memlekettik tilde jazılğan. Täuelsizdik sarayında oqılğan kölemdi mälimdemedegi 2414 sözdiñ (bayandama atauın qospağandağı)  tek 711-i ğana qazaq tilinde. 3/1-ine de jetpeytin böligi memlekettik tilde jariyalağan bayandamasında Toqaev ağılşın tilin oqıtudı «2-3-şi sınıptan nemese ata-analardıñ qalauına qaray 5-şi sınıptan bastau orındı äri tiimdi» ekenin ayttı. Prezident halıqtıñ ana tili – bilimniñ kilti ekendigi turalı däyeksözdi keltire otırıp, joğarı sınıptardağı jaratılıstanu-tehnikalıq pänderdi ağılşın tilinde ötkizudi mektepterdiñ dayındığına qaray jürgizu qajet ekenin mälimdedi. Bayandamanıñ tolıq nwsqasın Aqorda bastap, birqatar BAQ jariyalap, äleumettik jeli qoldanuşıları men prezidenttiñ baspasöz hatşısı Berik Uäli bölisken. Köpqırlı bayandamada är türli kürdeli mäseleler köterilgen. Keñes barısında Bilim ministri de ötkir pikirlerin jariyaladı.

El basşısı öz sözinde Abaydan, äl-Farabi, A.Baytwrsınov, Mağjannıñ «Pedagogika» eñbeginen, A.Jwbanovtan, V.Suhomlinskiylerden bir-birden aforizm keltirse, halıq fol'klorınan 2 märte naqıl söz qoldanğan. Sonday-aq eks-prezident N.Nazarbaevtıñ esimin üş jerde atap, bir ret sözin mısalğa keltirgen.

Sonda wstazdar öz qarajatımen kelip, qatısqanı ma?

 Bir qızığı, prezidentpen ötetin alqalı keñeske sarapşılıq örede aytarı bar, keybir belsendi wstazdar şarağa taqağanda, eşbir is-saparlıq şığındardı qoldausız keştetip şaqırılğan. Mısalı, wzaq jıldar boyı bilim beru salasına qatıstı ötkir oyları men käsibi wsınıstarın aşıq jariyalap jürgen wstaz, QR Bilim salasınıñ qwrmetti qızmetkeri, Jurnalister Odağınıñ müşesi, tarihşı Ömir Şınıbekwlına ötken apta şaqıru kelgenimen, jol men jatın jay turalı eşbir aqparat körsetilmegen. Demek ministrliktiñ aytulı şarasına qatısqan 2000-nan astam pedagog öz qaltasınan qarajat jwmsap barğanı ma? Qalıptasqan jağdayğa baylanıstı zañdı saual tuadı.

2023 jılğa qaray bügingiden eki ese jalaqı...

Memleket basşısı aldağı 4 jıl köleminde pedagogtardıñ jalaqısı 2 esege ösetinin mälimdedi. Mwğalimderdiñ eñbekaqısı bazalıq lauazımdıq jalaqı arqılı esepteluine baylanıstı eldegi 500 mıñ wstaz aylığınıñ eleuli mölşerde öskenin sezine almay otırğandığı aytıldı. Jäne eñ bastısı prezident wstazdardıñ tabısına qatıstı qazirgi tölemge köñili tolmaytının jetkizdi. «Mwğalimderdiñ eñbekaqısı eñ tömengi aylıqtardıñ biri bolıp twr. Ekonomikadağı ortaşa eñbekaqınıñ 65 payızın ğana qwraydı. Ärine, mwnımen kelispeymiz. Sondıqtan Ükimetke bilim jüyesine bilikti mamandar tartu maqsatında jäne pedagogtardıñ märtebesin köteru üşin mwğalimderdiñ eñbekaqısın 4 jıldıñ işinde 2 esege arttırudı tapsıramın», – dedi saylanğanına 69 kün bolğan Prezident.

Desek te ekonomist sarapşılardıñ payımdauınşa, atalğan «süyinşi» habardıñ 2023 jılğa qaray bügingi  qwnınan parqı bolmaydı. Äleumettik jeli qoldanuşı, belsendi sayasattanuşı Bauırjan Serikbaev feysbuk paraqşasında «aldağı 4 jılda inflyaciya qanşağa ösedi, bağa qanşağa qımbattaydı?» degen saual tastay otırıp, «osınıñ bärin eskersek eki esege ösken aylıq 2023 jılı qwnı jağınan qazirgi aylıqpen teñ boluı mümkin» degen boljamımen alañdauşılığın bildirdi. Rasında da, qañtar-şilde sayın tiın tamıp «öskendey» bolıp, örken jaya almaytın qazaqstandıqtardıñ jalaqısı şielenisti mäsele. Ötken onjıldıq praktika körsetkendey jıl jañarıp «mınanşa payız qosıladı» dey bergende bar qızmet-tauardıñ bağası eş negizsiz şarıqtap qoya beredi. Ministr men mwğalimniñ jalaqısın qosa eseptegende ortaşa jalaqısı 186,5 mıñ teñgeni qwraytın derek qanşalıqtı realğa jaqın, ärkimniñ öz işi biledi. Bizdiñşe, köpşilik te azamattıñ «Meniñ jeke pikirim 2020 jıldan bastap eki ese ösedi dese süyinşi swrauğa boluşı edi» degen oyımen birge.

El basşısı büy dedi..

***

Qazaqstan prezidenti Qasım-Jomart Toqaev mwğalimderdi mindetinen tıs jwmısqa tartatın äkimder men mekeme basşılıqtarın sınadı. Sonımen qosa «Pedagog jüktemesin qısqartatın, käsibine say emes qızmetterge tartuğa tıyım salatın şekteu qoyu, şekten tıs eseptilik pen negizsiz tekserulerdi şekteu derbes qaraladı», –  dep uäde berdi.

«Jergilikti äkimder qızmetin asıra paydalanıp, mwğalimderdi bilim jüyesine qatısı joq äkimşilik isterge, bir rettik şaralarğa tartadı. Bwl äreket toqtar emes», –  degen Toqaev jiında mwğalimderge artılatın jük auırlağanın, basşılıq tarapınan qısımğa wşıraytının ayttı. Ayttı da Ükimetti osı mäseleni dereu şeşuge mindettedi.

***

Qazir elimizde jalpı orta bilim beretin naqtı  7 014  mektep bar. Toqaev onıñ 128-i üşauısımdı äri  31-i apattıq jağdayda ekenin mälimdedi.

«2019-2020 jıldarı üşauısımdı mektepterge tapşılıqtı joyu maqsatında 35, al apattıq jağdaydağı oqu orındarınıñ ornına 7 mektep respublikalıq byudjet esebinen qwrılısı jürip jatır», – dedi prezident.

Demografiyalıq ürdister men twrğındardıñ ornalasuına baylanıstı mektep qwrılıstarı salına beretinin aytqan el basşısınıñ mälimetine qarağanda, Täuelsizdik jıldarı işinde el boyınşa 1198 mektep salınğan.

***

Memleket basşısı «Memleket sapalı bilim berudiñ qoljetimdiligi boyınşa ata-analarğa kömektesui kerek. Ükimet bilim beru salasına öz qızmetiniñ basım bağıtı retinde qarauı kerek. Damığan elderdiñ bärinde osılay. Birneşe memlekette bilim ministri ministrler reytinginde qarjı ministrinen keyin aldıñğı üştikte twratının bilemin. Biz de oğan jetemiz dep oylaymın», –  dep, resurstarın ünemdeuge mäjbür otbasılıq institutqa bilim aludı jeñildetuge bolısu – Ükimet qızmetiniñ basım bağdarı boluı kerektigin qadap ayttı.

Sonday-aq prezident qır astında twrğan jasandı intellekt däuirin bastan keşiruge, ziyatkerlik jañalıqtar tudıruğa qauqarlı äri dayın bolu qajettiligi jaylı oy qozğadı.

***

«Wlttıq ğılımi keñesterdiñ jwmısın jetildiru jäne tolıqtay alğanda ğılımdı qarjılandıru aşıqtığın qamtamasız etu qajet».  Osılay degen el basşısı osı uaqıtqa deyin möldir tügili bwlıñğır ğılımi ötinimderdi qabıldau mehanizminiñ jabıqtığı men «Ğılımi ortada qarjılandıru jüyesine senimsizdik, sonımen qatar egde jäne jas ğalımdar arasında belgili bir jiktelu bayqalatının» aşıp ayttı. Osı sebepterdi keşendi türde zerdeley otırıp, Ükimetke  Ğılımdı instituttıq damıtu twjırımdasın äzirleuge tapsırma berdi.

***

Ahañnıñ (A.Baytwrsınwlı – avt.) «Biz äueli eldi tüzetudi bala oqıtu isin tüzetuden bastauımız kerek» degen naqılın tilge tiek etken Toqaev «Barlıq maqsat-mindetter Ükimet äzirlep jatqan «Bilim men ğılımdı damıtudıñ memlekettik bağdarlamasında» tolıq qamtıluı tiis», – dedi. Jäne atalmış bağdarlama aşıq qoğam talqısına tüsip, elmen keñesip, süzgiden ötetini belgili boldı.

***

Memleket basşısı joğarı bilimniñ qoljetimdiligin qamtamasız etemiz dep jürip onıñ deval'vaciyalanuına jol berip almau qajettigin eskertti. «Oqu procesiniñ sapasın kötermey bilim granttarın kezeñ-kezeñimen wlğaytu igilikten birtindep iske qosılatın «minağa» aynalıp ketui mümkin», – dep alañdauşılıq bildirgen prezident mamandıq tañdauda eñbek narığına taldau jasaudı wsınadı.

«Ükimet memlekettik granttardıñ bağası men olardıñ qazirgi şınayı ömirge säykestigi mäselesin tıñğılıqtı zerdeleui qajet. BjĞM joğarı oqu orındarına qoyatın talaptarı men normativterin qayta qarauı kerek. Mäselen, JOO-nıñ oqıtuşılarına studentter sanınıñ araqatınasına qatıstı talap saldarınan ştattar jasandı wlğaytıluğa mäjbür», –  dedi Q.Toqaev.

***

Prezident pärmenimen Ükimetke mektepte 12 jıldıq oqudıñ «oylastırılğan äri ornıqtı» modelin dayındau tapsırıldı. «2025 jılğa deyingi bilim men ğılımdı damıtudıñ jaña memlekettik bağdarlamasın iske asıru ayasında oylastırılğan äri ornıqtı» auısım degen sözdi erekşe atap otırmın», – dep ekpindetip söyledi. Sonday-aq, 60-qa juıq älem elderinde balanıñ 6 jastan bastap mektepke baratının qalıptı jayt ekenin aytqan Toqaev bwl «balanı erterek intellektualdıq damuğa, äleumetke beyimdeluine ıqpal etedi» deydi.

Bilim ministri söy dedi...

***

Respublikanıñ bas mwğalimi Ashat Aymağambetov 2021 jılı «Älippe» Ahmet Baytwrsınovtıñ ädistemesi boyınşa qayta engiziletinin mälimdedi.

Aymağambetov ministrliktiñ ärtürli olqılıqtarğa tolı wsınıstardan bas tartqanın aytıp, «Älippe – täjiribe jasaytın alañ emes. Bizde bayağıdan – naqtı qazaq tiline beyimdelgen ädisteme bar. Biz älippeni qaytaru kerek dep esepteymiz.Ol – Ahmet Baytwrsınovtıñ ädistemesi. Sondıqtan, eşteñeni oydan şığarmay, osı ädistemeniñ negizinde jwmıs jürgizetin bolamız», – dedi.

***

Ädettegidey WBT twsında nebir ayla-şarğılar qızıp, qızıl matricanı qulığın asırğandar toltırıp şığatın, el «wlı birkündik töñkeris» dep atap ketken bayqau turalı. Osı olqılıqtardıñ jolın kesu maqsatında endi WBT transformaciyalanıp, elektrondı türge satılay auısatın boladı. Bwl turalı Bilim ministri «biz Wlttıq birıñğay test tapsırudı birtindep elektrondı jüyege köşirudi josparlap otırmız. Mwnday oyımız bar. Bizge WBT granttardı böludiñ aşıqtığı men ädildigine kepil berui qajet», – dedi.

***

Qazaqstan ğılımına baylanıstı ğalımdardıñ eñbekteri endi şeteldik baza köleminde antiplagiattıq süzgiden ötetin boladı. «Bügingi tañda biz dissertaciya qorğağan kezde ğılımi material tek qazaqstandıq baza boyınşa antiplagiattan (yağni, qazaqstandıq ğalımdar qorğağan jwmıstar boyınşa) ötedi. Sondıqtan, ğılımi jwmıstar tek qazaqstandıq baza boyınşa ğana emes, şeteldik mälimetter bazası boyınşa tekseriletindey tiisti erejelerge qosımşa özgerister engiziledi», – degen Ashat Aymağambetov, bwl şaralardıñ otandıq  ğılım sapasın arttıruğa septigin tigizedi dep senetinin mälimdedi.

***

Qazirgi tañda oquşığa  JOO-lar men kolledjder oquşılarğa tek 11 sınıpta tañdau pänin ayqındap bolğan soñ, qısqa nemese köktemge tayau kelip, öz bağdarlamaların wsınadı, aşıq esik künderin ötkizedi. Oqu ornın jarnamalaydı. Ökinişke oray, bwl kez – öte keş.

Osığan qatıstı Aymağambetovtıñ pikirinşe, oquşı qay mamandıqtı tañdaytının 7-şi sınıptıñ özinde ayqınday bastauı kerek.

Ministr mamandıqtı ayqındau jwmısı jüyege tüsu qajettigin aytıp, «Jaña oqu jılında 200 mıñğa juıq bala erte profilizaciyağa ötedi. Mamandıqtı ayqındau jetinşi sınıptan bastaluı kerek. YAğni, aldın ala profdiagnostika jürgizilip, qajetti şaralar qabıldanuı tiis» ekenin jariyaladı. Onıñ aytuınşa bwl turalı BjĞM-niñ özindik naqtı josparı bar.

***

«Aqılı bayqaular köbeyip ketti. Ata-analar keyde amalsız balaların qatıstıruğa mäjbür boladı. Keyde ol bayqaulardıñ paydası da joq. Keybir internet olimpiadalarda qağazğa basıp, aqşa tölep, tapsırma alıp üyine qaytqan bala bükil otbası bolıp, tapsırmanı şeşip, aqırı qanday da bir orın aladı. Bwl qanşalıqtı paydalı, qanşalıqtı dwrıs? Sondıqtan, olimpiadalar boyınşa Ministrliktiñ wstanımı bar – mektepterde qazirgidey köp äri formatta aqılı olimpiadalar bolmauı kerek. Olimpiadalar men bayqaular bizde boladı. Olar kerek! Biraq, bwl rette ministrlik tarapınan naqtı reglament boladı», – degen ministr sözin qoldamasqa şara joq. Jarna tölegenderdiñ özine jappay taratılatın bir japıraq maqtau qağazı üşin psevdoolimpiadalıq onlayn bayqaularğa sabaqtan qiılıp twrıp swranu – jaqsı is emes ekeni sözsiz.

Vice-ministr «qabıldaymız» dedi...

QR Prem'er-Ministriniñ orınbasarı Gülşara Äbdiqalıqova Ministrlikke 2020 jıldıñ 1 qañtarınan bwrın qabıldanuı tiis «Mwğalim märtebesi turalı» zañ jobasın 1 qırküyekke deyin Parlamentke engizudi tapsırdı. Onıñ aytuınşa «Mwğalim märtebesi turalı» zañ jobası elimizdiñ barlıq aymağında talqılaudan ötken.

Sonımen qatar, vice-prem'er bilimniñ men ğılımdı qatar damıtu maqsatında prezident atağan memlekettik bağdarlamanıñ tolıq josparı jıl soñına qaray jasalıp, qabıldanuı tiis ekenin ayttı. Joğarıda Toqaev 2025 jılğa deyingi «Bilim men ğılımdı damıtudıñ memlekettik bağdarlamasın» dayındaudı tapsırğanın eske salamız.

Toqaev qolınan medal' taqqandar

«Bizdiñ aramızda elimizdiñ bilim beru salasın damıtuğa ayrıqşa üles qosqan mektep mwğalimderi otır. Öz isin adal atqarıp jürgen azamattardı memlekettik nagradalarmen marapattağım keledi», – degen  prezident marapttau räsiminde birşoğır wstazdar qauımına öz qolımen memlekettik sıylıqtar tabıstadı. Olar:

«Qwrmet» ordeni – Pavlodar qalasındağı darındı balalarğa arnalğan №8 licey-mektebi fizika päniniñ mwğalimi Anatoliy Belida;

«Eren eñbegi üşin» medali – Almatı oblısı, İle audanı, M.Maqataev atındağı №13 jalpı orta bilim beru mektebi tarih päniniñ mwğalimi Gülnär Käzerbaeva;

Türkistan oblısı, Kentau qalası Ahmad YUgnaki atındağı jalpı orta bilim beru mektebi matematika päni mwğalimi Dänegül Quatbek;

«Şapağat» medali – Oral qalasınıñ Ä.Moldağwlova atındağı №38 mektep-liceyi qazaq tili men ädebieti päniniñ mwğalimi Gülzihan Tasqarina;

Qarağandı qalasınıñ N.Nwrmaqov atındağı darındı balalarğa arnalğan oblıstıq mamandandırılğan mektep-internatı matematika päniniñ mwğalimi Ekaterina Nepruk marapattaldı.

"The Qazaq Times"