Qıtay. Şınjañ. Foto: nationalinterest.org.

Qıtay biligi Şınjañdağı mwsılman azşılıq ökilderiniñ balaların jüyeli türde ata-anasınan ajıratuda. Eñ kişisi 2 jastağı balalardan tartıp mektep oquşılarına deyin maqsattı türde otbasınan bölip alıp, qatañ baqılaudağı mektep-internattarğa twrğızuda. Şınjañdağı azşılıqtarğa jasalğan bwl äreketterdi BBC anıqtap şıqqan.

Öñirde balalardı ata-analarınan bölek wstap twruğa arnalğan köptegen mektep-internattardıñ köptep qwrılğanı Qıtaydağı resmi mälimetterde de aytıldı. Qıtay ükimetiniñ bwl şarasın sınğa alğan keybir sarapşılar, bwl az sandı wlttardı tamırınan ajıratuğa bağıttağan äreketi dep ayıptaydı.

BBC Qıtaydağı arnayı tilşisi Jon Sudvord bwl mäseleni anıqtau üşin Stambulda Şınjañnan barğan wyğırlarmen kezdesu ötkizgen. Sebebi, Şınjañ jerinde bwnday mäseleler turasında naqtı aqparat alu qiın jäne ol sondağı azamattardıñ ömirine qauip töndirui mümkin. Kezdesude balalarınan ayırılıp, qayğığa batqan ondağan ata-analar jağdaydı bayandap bergen.

Jon Sudvord özine tän mädenieti men tili, senimi bar Şınjañjağı az sandı wlt ökilderin «Üyrenu ortalıqtarına» jinap qıtay tilin, kommunistik partiyanı süyuge üyretip jatqanın aytadı. Ol swhbattasqan şınjañdıq wyğır azamat Abdrahman Toqtı öziniñ joğalıp ketken balasın äleumettik jeliden körip qalğanın jetkizedi. Jelide tarap jürgen video jazbada onıñ 4 jastağı balası tärbieşige qıtay tilinde jauap berip jatadı. Abdrahman Toqtı äyeli men balaları 3 jıldan beri qayta tärbieleu ortalıqtarında ekenin aytqan. Sonday-aq, ol bwl şaralardıñ bastı maqsatı wlttı tübirinen joyuğa bağıttalğan dep qaraydı.

BBC habarına qarağanda, Qıtaydağı lagerlermen qosa öte ülken jataqhanaları bar mektepter qwrıluda. Olarda neşe jüzdegen balalar jasaydı. Balabaqşalar da tiken-torlarmen qorşalıp, qatañ baqılauda wstaladı, sonday-aq, qaqpada sırtına «Bwl orında tek qıtay tilinde söyleu kerek!» degen eskertuler twradı. Mälimetterge qarağanda, soñğı jıldarı jalpı Qıtayda balabaqşalar 8 payızğa köbeyse, Şınjañ jerinde lagerlermen qatar balabaqşalar 82 payızğa deyin köbeygen. Wyğırlar köbirek qonıstanğan Oñtüstik Şınjañ jerinde 148 payızğa deyin jetken.

Täuelsiz zertteuşi Adrian Zenz BBC-ge bergen swhbatında: «Şınjañ biligi öñirdi tolığımen baqılauğa aluğa äreket etip otır. Olar öz wlttıq tamırınan, mädenietinen, salt-dästüri men dini seniminen, kerek bolsa öz tilinen tolıq ajıratılğan mülde jaña wrpaq tärbieleudi maqsat etedi. Bwl mädeni genocid ekenin dälelder körsetip otır» – deydi.

 

 “The Qazaq Times”