Foto: Azattıq Radiosı.

Jaña jıl Qazaqstan jwrtşılığı üşin qayğılı oqiğamen bastaldı. Qarağandı qañtardıñ biri küni qara jamıldı. «Ejelgi Rim» meyramhanasında bolğan armyan etnosı ökilderi men qazaqtar arasında bolğan kikiljiñ saldarınan bir adam köz jwmıp, üş adam jaraqat aldı.

Qañtar ayınıñ 1-i küni Qarağandı qalasındağı «Ejelgi Rim» meyramhanası janınan 23 jastağı er adamnıñ denesi tabıldı. Osıdan keyin äleumettik jelilerde qazaqtar men armyandar arasında bolğan töbelestiñ beynejazbaları tarap, Qarağandı halqı «Ejelgi Rim» meyramhanası mañına jinala bastadı. Biraq policiya qızmetkerleri «ejelgi» ädetterine basıp, meyramhana mañın qorşauğa alıp, jinalğan qauımdı oqiğa bolğan jerge ötkizbedi. Biraq halıq bwnımen toqtağan joq...

6 qañtar küni bir top belsendiler Qarağandınıñ ortalığına jinalıp, qılmıstıñ istiñ jüru barısı jöninde jergilikti bilik ökilderinen tüsinikteme berudi talap etti. Oblıs äkimi Erlan Qoşanov halıq aldına şığıp: «Bireuler "bwlar aqşa berip qwtılıp" ketedi dep aytıp jür. Eşkim de qwtılmaydı! Mınaday qoğamdıq baqılau twr, eñ joğarğı organdar baqılap otır. Bwl tergeu ayağına deyin ädil jetedi, qılmıskerler öz jazasın aladı. Men sizderge oblıs äkimi, elbasınıñ osı jerdegi ökili retinde uäde beremin. Qaşıp jürgen qılmısqa negizgi küdikti eki-üş künniñ işinde wstaladı», - dedi.

Bwğan deyin İİM atalmış iske baylanıstı 8 azamattıñ qamauğa alınğandığı jöninde jäne 1997 jılı düniege kelgen negizgi küdikti Gururyan Narekke halıqaralıq izdeu jariyalanğanı jöninde mälimdeme tarattı. Qazirgi uaqatta QR Qılmıstıq Kodeksınıñ 174 babı «Wltaralıq alauızdıq qozdıru» boyınşa qılmıstıq is qozğalğan. Biraq osı twsta Armeniya prem'er-ministri Nikol Paşinyan Qarağandıda bolğan kikiljiñde «wltaralıq arazdıq joq» - dep mälimdedi. Ol öz sözinde: «Marqwmnıñ jaqındarına köñil aytamın. Bwl oqiğada wltaralıq qaqtığıs boldı dey almaymın. Sebebi, töbeleskender arasında bir ğana emes, är wlttıñ ökili bolğan. Olardıñ arasında qazaq ta bolğan. Sondıqtan da bwl töbeleste wltaralıq arazdıqtıñ bolmağanın tağı da qaytalaymın» –dedi.

Bwdan bölek qılmısqa tikeley qatısı bar negizgi küdikti Gururyan Narek arnayı beyneündeu jasadı. Ol onda öziniñ «töbeleske qatısqanın, biraq eşkimdi öltirmegenin» jäne «eger ädil tergeu men qauipsizdikke kepildik bolsa, Qazaqstan biligine beriluge dayın» ekendigin mälimdedi.

Osınıñ barlığına qaramastan soñğı bir aptada Qazaqstan halqınıñ nazarın özine audartqan Qarağandı oqiğasına baylanıstı memlekettik organdar, deputtattar men SİM eşqanday mälimdeme jasamadı. Osığan baylanıstı bügin biz sayasatker Ämirjan Qosanov pen sayasattanuşı Aydos Sarımnıñ pikirlerin berudi jön kördik.

Ämirjan Qosanov, sayasatker. Foto: QT

Sayasatker, Ämirjan Qosanov:  Bwl oqiğanıñ sebepteri jeterliktey. Örimdey jas qazaq bauırımızdıñ qazası 27 jıl boyına «jabulı qazan jabulı» küyinde, öz şeşimin taba almay kele jatqan problemalardıñ betin aşıp berdi! Qoğamda qordalanıp qalğan özekti problemalardıñ köptigi sonşama  - Qarağandıda bolmasa, mwnday bas köteru basqa bir jerde bwrq ete qaluı äbden mümkin!

Eñ bastı sebep el işin jaylağan äleumettik-ekonomikalıq ädiletsizdikte jatır! Qarağandıda bwl mäsele etnosaralıq sipatqa ie bolıp ketkenge wqsaydı. Mäsele bir adamnıñ qazasına alıp kelgen töbeleske basqa wlt ökilderiniñ qatısuında ğana emes. Ol sıltau ğana. Är oblısta, är qalada jergilikti bilikke etene jaqın, jemqorlarmen sıbaylas ärtürli toptar, klandar, sonıñ işinde basqa wlt ökilderinen twratın twraqtı qauımdastıqtar bar ekeni eşkimge de qwpiya emes. Halıq sonıñ bärin körip otır.

Onsız da barlıq qazba baylığı men basqa da materialdıq igigilikterden qwralaqan qalğan jwrt osınday jağdayda bilikpen auız jalasıp ketken ärtürli toptarğa erekşe sın közimen qaray bastaytını da ras. Ol közqaras wltaralıq sipat alıp ketetin de jasırın emes.

Bwl oqiğanıñ tağı bir bastı sebebi mınada: qoğam qwqıqtıq organdarğa senuden qalğan! Sondıqtan azamattar osı qılmıstı tergeu isi ädiletti äri aşıq ötedi degenge o bastan senbegendikten de alañğa şıqtı. Ol senimdi oyata alatın policiyanıñ siqın, «bandalıq bolmısın» özderiñiz körip qaldıñızdar. Jäne ol video däl osı Qarağandıdan şığuınıñ özi de osı oqiğağa öz äserin tigizbey qoymadı.

Osı oqiğa twsında ökimet öziniñ aqparattıq sayasatı men praktikasınıñ tükke twrğısız ekenin tağı da bir bayqattı! Birneşe kün boyına bükil eldi dürliktirgen qılmıs turalı, eldiñ narazılığı turalı memlekettik BAQ jwmğan auzın aşqan joq! Sol sebepti el işin ärtürli alıp-qaşpa äñgime jaylap ketti.

Alañdağı jiınğa policiya küşterin qaptatıp, «wltaralıq arazdıqtı qozdıru» degendi sıltauratıp, aşı şındıqtı aytqısı kelgen eldiñ auzın jabuğa tırısqan biliktiñ qimıl-äreketin ayıptaymın (ärine, şın mäninde arandatıp jatqandar da boluı ıqtimal, olardı sözsiz jazalau kerek, eki halıq arasına ot saluğa bolmaydı!). Biraq barlıq taqırıp, sonıñ işinde, wlttıq sayasat mäseleleri turalı azamattar aşıq ayta alatınday jağday jasaluı tiis! Ol - olardıñ konstituciyalıq qwqı äri qaqı!

Birneşe kün ötti, qoğamda, sonıñ işinde, äleumettik jelilerde qızu talqılau ötip jatır. Alğaşqı bağalar berildi, talaptar qoyıldı. Osı jağdaydı basqa bireuler, sonıñ işinde basqa memleketter, öz müddesinde paydalanıp ketpeui üşin endigi jerde meylinşe jauaptı söyleu kerek siyaqtı. Bayqasıñız, sırtqı oyınşılar aralasa bastağan sekildi. Onıñ özi memleketimizge öz ziyanın tigizui äbden mümkin!

Sondıqtan da aldımen bilik «aşıq ta ädil jürgizemiz» degen tergeudiñ qalay ötetinin baqılap, onıñ nätijelerin köreyik. Sol uaqıtta tüpkilikti bağa berip, bolaşaqta osınday jağday qaytalanbaytınday kepildikter jüyesin qwra alamız!

Aydos Sarım, sayasattanuşı. Foto: Sayasat.org

Sayasattanuşı, Aydos Sarım: «Eñ aldımen bwnı tragediya dep bağalau qajet şığar. Bir otbasığa tüsken auır salmaq, qiılğan ömir, üzilgen arman... Jaña jıl kezinde, jwrt bir jıldı qorıtındılap, jaña jılğa jospar qwrıp jatqan mäz-meyram şaqta oyda-joqta jas jigittiñ mert boluı ülken bir drama.
Bolğan jağdaydı aytu da kerek şığar, biraq onı uşıqtırıp, etnosaralıq qaqtığıs etu asqan qatelik. Ras, osınday jağday orın alğan kezde qarapayım azamattardıñ policiyağa, sotqa senimi az deñgeyde boladı. Mäseleni dittep, oğan nazar audartu maqsatında qwn swratuşı jaqtıñ ağayınğa jüginip, bolğan jayğa wlttıq reñ beruge tırısatını da äleumettik twrğıdan tüsinikti de şığar.
Biraq, şının aytu kerek, bwl jolğı jağday basqaşa. Qazaqtıñ kavkaztekti etnos ökilderine degen erekşe "sezimi" bar ekeni de belgili. Alayda, sabır degendi de wmıtpau qajet, söz ben emociyağa da ie bolu qajet.
Meyramhanadağı töbeles etnosaralıq qaqtığıs emes! Bwnı kriminaldıq-twrmıstıq qaqtığıs dep tanığan abzal. Osığan toqtau qajet. Eger osını wran qılıp, basqa etnos ökilderinen kek aluğa, olardı soqqığa jığuğa aynaldırıp jibersek, bwdan eşkim wtpaydı! Eşkim! Wtılatın tağı da qazaq bolmaq, qazaq wltşıldarı bolmaq. Eñsesi endi köterlip kele jatqan qazaqtıñ esebi, oy-mwratı wtıladı. Kemi bir oblıstağı qazaq isi, qazaqılandıru sayasatı twralap qaladı. Jäne de bwnday qaqtığıstı el işi men sırtında jürgen küşterdiñ qalay paydalanıp ketetini turalı da oylanu qajet. Bügin on adamnıñ twmsığı bwzılsın, erteñ qazaq memleketi opıq jep, wpayınan ayrılsa onıñ kimge keregi bar? 
Negizgi küdiktiler wstaldı. Tağı bir adam qaşıp jür. Sonı wstau, küdiktilerdiñ kinäsin däleldeu barşa policiya men sotqa sın! Keşegi "mentobiotik", "bandı" dep şulağan policiyanıñ bärine sın! Mıqtı ma, mıqtılığın naqtı ispen däleldesin! Ol jöninde naqtı tapsırıstar berilgen körinedi.
Endi qoğam ne istemek? Meniñ oyımşa, qoğam qayratkerleri, aqsaqaldar aşınğan jwrttı qazir sabırğa şaqırıp, qoğam bolıp tergeu, sot mäselesin baqılauğa aluı qajet. Onıñ işinde şeyit bolğan azamattıñ qwnın töletu, joğın joqtau da este boluı şart.
Eldiñ el ekendigin tentektik emes, tektilik paş etedi. Küştiñ bar ekendigi, bwl küşpen oynaudıñ qauipti ekendigi körsetildi. Bilik te, özge de bwnı tüsindi. Endi parasat pen aqılğa salıp, jwdırıqtıñ emes, zañnıñ küşi men pärmenine jol bergenimiz abzal. Özimiz de arandamayıq, ağayındı da arandatpayıq. Jelide otırıp jeligu qiın emes. Bir azamattan ayrılğanımız da jeter...». ( Aydos Sarımnıñ "Facebook" paraqşasınan alındı)

"The Qazaq Times"