Ükimet 28 qazan küni Bas prokuratura, Wlttıq qauipsizdik komiteti, İşki ister ministrligi jäne Qorğanıs ministrligine «ğalamtordı bwğattauğa» qwqıq beretin qaulı şığardı. Qaulığa säykes, joğarıda atalğan qwzırlı organdar «tabiği, äleumettik, tehnogendik tötenşe jağdaylar» orın alğan kezde Respublika boyınşa «internetti bwğattauğa» qwqılı. Köpşilik jwrt qaulı qabıldanğan sätten bastap qwjattağı «äleumettik sipattağı tötenşe jağday» degen terminniñ ne mağına bildiretinin bilmey dal boluda. Osığan baylanıstı bügin biz elimizge tanımal sayasattanuşalar men jurnalisterdiñ pikirin biludi jön kördik.

Jurnalist, Ermwrat Bapi: Qazaqstan biliginiñ «nouhau» retinde kezekti zañğa engizip otırğan jañalığı bwl - «äleumettik tötenşe jağday» degen jañaşa «bastama». Bwl «äleumettik tötenşe jağdayğa» qoğamda orın aluı mümkin äleumettik teñselister, qozğalıstar, mitingiler, ereuilderge wqsas sayasi akciyalar enui mümkin. Al mwnday jağdayğa Qazaqstan biliginiñ dayındaluı eldegi qalıptasqan qoğamdıq-sayasi jağdayğa baylanıstı bolıp otır. YAğni barğan sayın şielenisip bara jatqan eldegi sayasi-ekonomikalıq jağday, äleumettik jağday, qımbatşılıq, tarifterdiñ ösui, tauarlar men azıq-tüliktiñ qımbattauı osınıñ barlığı osı dinamikamen öse beretin bolsa, qoğamdı ülken bir äleumettik teñseliske tap qıluı mümkin. Osınday boljamdı jağdaydıñ aldın alu maqsatında Qazaqstan biligi bükil älemdik internet jüyesine, baylanıs salasına osınday «äleumettik tötenşe jağday» degen termin engizdi. Bwl meniñ biluimşe, bwğan deyin älemde bolmağan «jañalıq». YAğni halıqtı, eldi, memleketti basqarudıñ basqa halıqtıq, demokratiyalıq tetigin tappağandıqtan Qazaqstan biligi bwrandanı odan arı bwrap, halıqtıñ qwqığın, aqparat alu, erkin jürip-twru, erkin erik-jigerin bildiru qwqığın osınday tar şeñberge bwğaulaudıñ amalın jasauğa kiristi. Erteñgi küni elimizde «jaman aytpay jaqsı joq» äldebir äleumettik teñselister orın alatın bolsa, qabıldanğan zañnıñ negizinde tek qana «ğalamtordı bwğattau» ğana emes, sonımen birge qalalarğa, alañdarğa äsker kirgizu, ereuilge, eldegi sayasi rejimge qarsı şıqqan halıqtı basıp-janşu, tipti olarğa qarsı oq atu barlığı orın aluı mümkin. YAğni sayasi «ogoniyağa» tap bolğan Qazaqstan biligi damudıñ bükil älem jürip ötken jolın tañdaudıñ ornına osınday qwqıqtıq şekteuler qoyudıñ amalın jasauda. Men zañğa engizilgen osı «nouhaudı» osılay dep bağalaymın.

Sayasattanuşı, Dos Köşim: Bwnı sol zañdı kim şığardı solardıñ özderi qalay qabıldasa, solay qabıldaytın siyaqtı. Sebebi bizdegi «äleumettik arazdıq qozdıratın» degen sözdi de öz basım tüsinbeymin. Biz de bireudi bay, bireudi kedey degen üşin de sottalıp ketuge boladı. Sodan keyin biz de «ükimetke, bilikke jaman közqaras qalıptasıru» degen söz tirkes payda boldı qazir. Eger bilikti, memleketti sınasañ soğan baylanıstı jazağa tartıluıñ mümkin. Qısqası bizde kim, qanday tüsinikteme beredi özderine qajetti jağdaylarğa bwrıp däl sonday jağdayğa keldi. Bwnıñ naqtı zañdıq negizin körip twrğan joqpın. Bwğan men biraq närse qoyamın. Bılayşa aytqanda, bwl biliktiñ özine qarsı sın aytıp, pikir aytatındardıñ barlığınıñ auızın jabuğa bağıttalğan jwmıstarı siyaqtı. Demokratiyalıq elderde bwl tek qana zañmen rettelui kerek. Bwnı jeke bir küştik qwrılımdarğa beruge bolmaydı. Tomas Djefersonnıñ «bilikke beruge bolmaytın biraq närse bar. Bwl adam qwqığına qatıstı mäseleler» degen tamaşa sözi bar. Sondıqtan bwl mäselelerdi jeke bir ministrlikke beru, jeke bir qwrılımğa beru demokratiyalıq elderde bolmaydı. Demokratiyalıq elderde zañ boladı. Mısalı, bizde bilikti sınauğa da boladı, bilik jüyesin auıstıru kerek dep aytuğa da boladı. Biraq bilikti qarulı küşpen auıstıramız deseñ ğana jauapqa tartılasıñ. Al mına jerde öte tüsiniksiz söztirkesterin alıp kelip qoyadı. Onı sol jaqtıñ özderi qalay qabıldaydı? «Mınanıñ aytqanın men osılay qabıldaymın» deydi, bitti. Özderiniñ qolında sarapşıları bar. Men onday sarapşılardıñ talayın kördim jäne älide körip jatırmın. Bwl özderine ıñğaylastırıp jasap jatqan mäsele.

Sayasattanuşı, Erlan Saiırov: «Äleumettik sipattağı tötenşe jağday» degen mätinniñ özine zañnamalıq tüsinikteme beru kerek. Öytkeni bügingi tañda meniñ oyımşa, onday tüsinikteme joq, jasalmağan. Sondıqtan mınau memlekettik organdar sonday bir is-şarağa baru üşin eñ birinşi osı mäseleniñ barlığın egjey-tegjeyli zerttep, ükimet pen parlamenttegi zañgerlerdiñ barlığın qosıp, «äleumettik tötenşe jağday» degen ne? Sonıñ anıqtamasın jasau kerek. Sodan keyin barıp kirgizu qajet. Mısalı, qazir «äleumettik tötenşe jağday» dep ärbir jağdaydı kirgize beruge boladı.  Sondıqtan bizde key kezderi zañ aktilerin qabıldağan kezde ükimettik, memlekettik organdar halıqtıñ qwqığın eskermeydi. Ärbir memlekettik akt halıqtıq qwqığına qalay äser etedi? Halıqtıñ äleumettik jağdayın ol kötere me, joq älde keri äser ete me? Sonday bir baptar bolu kerek. Negizinde onday baptar bar. Biz sol baptardıñ barlığın is jüzinde qoldanıp otıruımız kerek. Al bügingi tañda meniñ oyımşa, osı normativtik qwqıqtıq aktiler qabıldanğan kezde «azamattıq qoğamnıñ qwqığı» degen wğım eskerilmeydi. Ärbir memlekette azamattardıñ qwqığı birinşi orında twradı. Sondıqtan meniñ oyımşa, bwl mäseleni asığıstıq jasamay, qaytadan egjey-tegjey zerttep, oy eleginen ötkizu kerek.

"The Qazaq Times"