Erdoğan men Tramp. Foto: EurActiv.

Batıs elderi Türkiyanı öziniñ mañızdı serigi qatarında köredi. Qanşa jerden döñ aybat körsetkenimen, Europa men AQŞ üşin Türkiyanıñ basqalarğa ayırbastamaytın mañızdı orını bar. Aytalıq, Türkiya NATO müşesi retinde, wyımnıñ şığıs şekarasın jauıp twr. Äri, bwl şekara NATO-nıñ eñ bastı qarsılastarı – Resey men Islam älemine şektesedi. Qara Teñizdegi Resey küşteriniñ sanı men quatı artqan sayın, Türkiyanıñ NATO-dağı mañızı da arta tüsedi. AQŞ-tıñ da Tayau-Şığıstağı äskeri qadamdarına da türik eliniñ järdemi molınan tiedi.

Europalıq Odaq üşin Türkiya Şığısqa şığatın qaqpa jäne mañızdı sauda-ekonomika ötkeli. Osı mañızdı seriktestik, bir jıldarı, Türkiyanı EO müşesi boladı degen boljamdardı aytqızğan. Alayda, Erdoğannıñ avtoritarlıq bilikke bet bwruı bwl procesti toqtatıp qoydı. Ankara biliginiñ Europa wstanımdarına jat äreketterine qaramastan, EO men Türkiya seriktes retinde qala berdi.

Türkiyanıñ Europağa tigizgen tağı bir şarapatı – milliondağan süriyalıq bosqındardı Europağa jibermey wstap qaluı. Süriya soğısı bastalğannan keyin mekenin tastap qaşqan bosqındar şekaradan asa qaştı. Ärine, şekaralas Türkiya süriyalıq bosqındar üşin birinşi kezekte jan sauğalaytın el boldı. Osılayşa, Türkiya Europanı basıp ketui mümkin 3,5 mln bosqındı öz eline wstap qaldı.

Erdoğan ükimeti qazirgi kezde ekonomikalıq jäne diplomatiyalıq dağdarısqa tap kelip otır. Bwl öz kezeginde AQŞ-pen bolğan mämileniñ salqındauına äkelip soqtı. Eldiñ ekonomikalıq dağdarısınıñ bastı sebebi sırtqı qarızdardıñ köptigi. Köne nesielerdi jauıp bolğanşa, jaña qarızdardıñ ösimi türik ekonomikasın twnşıqtırıp baradı. Degenmen, Türkiya «Katar dağdarısında» Dohağa etken «jaqsılığınıñ qarımjısın» öndirip, Katardan qarız alıp, teñselgen ekonomikasınıñ ayağın dik bastırdı. Dey twrğanmen, sarapşılar bwl da tübegeyli şeşilgen mäsele emes ekenin aytadı.

Ankara men Uaşington arasındağı diplomatiyalıq dağdarıstıñ eñ negizgi sebepteriniñ biri Fethullah Gülenge baylanıstı. AQŞ-tıñ osıdan bwrınğı jäne Tramp ükimeti kezinde de Ankara jağı Gülendi elge qaytarıp äkelip jazalauğa qwlşınıp körgen. Biraq, Erdoğannıñ bwl bwyımtayı AQŞ biligi jağınan toytarılıp keldi. Keyinnen Türkiya ükimeti Gülenmen qatısı bar dep ayıptap Endryu Branson attı amerikalıqtı twtqınğa aldı. AQŞ öz azamatın bosatudı talap etti jäne osığan baylanıstı ataulı sankciyasın saldı. Bwl sankciya Türkiyanıñ onsızda qiın jağdayda twrğan ekonomikasına auır soqqı bolıp tidi.

 

Türkiya NATO-dan şığıp qala ma?

 

Türkiyanıñ Batıspen bolğan janjaldarı köbeygen sayın, «Taraptardıñ qayşılığı şeşim taba ma?» nemese «Türkiya NATO wyımınan şığıp qalmay ma?» degen swraqtar sarapşılarğa köptep qoyıldı.

Şın mänisinde, NATO wyımında öz müşesin bir taraptı şeşimmen şığarıp tastaytın ereje joq. Wyımnan şığu üşin Türkiyanıñ öz ötinişi boluı kerek.   Qırğiqabaq soğıs jıldarında Türkiya NATO-nıñ Tayau Şığıstağı mañızdı oyınşısı boldı. qazirdiñ özinde Auğanstan men Süriya mäselesinde NATO üşin mañızdı el.

Biraq, Türkiya birneşe ret NATO-ğa äureşilikterdi de tauıp berdi. Aytalıq, Ankara men Grekiya arasındağı tarihi janjalı wyımnıñ mazasın alıp otır. Sonday-aq, Süriya mäselesi bastalğannan beri qaray, türik eli Tayau-Şığıstağı ıqpaldı oyınşığa aynalıp şığa keldi. Onıñ üstine Süriya mäselesin şeşu üşin Ankaranıñ Mäskeuge jaqınday tüskeni NATO-nıñ qolqa-jüregin solq etkizdi.

Qwrama Ştattıñ DAIŞ-ke qarsı küres kezinde, Süriyadağı Kürd qarulı küşterine qoldau körsetkeni Ankaranıñ äbden aşuına tidi. Türkiya bwl qwraldı toptardı terrorlıq  wyım dep tanığan. Äri, el işindegi terrorlıq wyım retinde jariyalağan Kürd Jwmısşılar partiyasınıñ Süriyadağı bölimşesi dep mälimdegen. Bwl AQŞ pen Türkiya arasında tipti de solqıldaq, senimsiz qarım-qatınastı keltirip şığardı.

Süriya soğısı bastalğanda jäne ondağı kürd qarulı toptarı küşeye tüsken kezde, Türkiya öziniñ äue qorğanıs qauipsizdigine NATO jauapkersizdik istedi dep ayıptadı. Äri, osını alğa tarta otırıp, reseylik äue qorğanıs jüyelerin satıp aldı. Mine, osı jağdaylardan keyin Uaşington men Bryussel' «Türkiya sirä qanşalıqtı mañızdı seriktes? Onı tizimnen sızıp tastauğa bola ma?» degen saualdarğa aşıq kele bastadı.

 

Europa men Türkiya arası jaqınday ala ma?

 

Uaşington men Ankara arası ala tayday bülingen twsta, Europa men Türkiya jaqındasa ala ma? Europa elderi Türkiyadağı avtoritarlıq bilikti sınap-minep, adam qwqıqtarınıñ bwzılıp jatqanın köbirek söz etedi. Al, ekonomikalıq baylanısqa kelgende türikterge artıq-auıs sözi joq. Sebebi, Türkiya EO ekonomikası üşin mañızı bar memleket. Europalıq köptegen bankterdiñ Türkiyamen baylanısı tığız. Biıl türik lirasınıñ qwnsızdanuı birqatar europalıq bankterdi de şığınğa batırıp ketti. Tek bwlar ğana emes türik pen EO arasın arazdıqqa jibermeytin sebepter men müddeler jeterlik.

Jaqında, türik ükimeti eki grek äskeri qızmetkerin jäne Amnesty International wyımınıñ basşısın bosattı. Sarapşılar, bwğan qarap Erdoğan ükimeti Europamen bolğan qarım-qatınastı retteuge talpınadı dep boljam jasadı. Dese de, jaqın arada EO-ğa qosılmaytını anıq. Solay da, Erdoğan dağdarıstan tübegeyli qwtıludıñ jolın Europadan tabatının anıq añğardı.

2016 jılı Türkiya Süriya bosqındarın Europağa jibermey wstap qaldı da, esesine Euroodaqtan ekonomikalıq kömek ala aldı. Aldağı uaqıtta Süriya ükimetiniñ Idlib aymağındağı äskeri äreketteri qayta jandanadı. Bwl bosqındardıñ ağımın tağı küşeytedi degendi bildiredi. Demek, Türkiya Europağa tağı kerek. Jaña migraciya ağımın tejep, kezekti ekonomikalıq dağdarıstan şığudıñ jolın Europadan tappaq. Bwğan qarap, EO men Türkiya qatınası AQŞ-Türkiya qatınasınan derbes bağıtta damidı degen qorıtındı aytuğa boladı. Sonımen, Batıs älemi üşin Türkiya ne alıstauğa bolmaytın, ne jaqındauğa bolmaytın Tayau-Şığıstıñ ıqpaldı oyınşısı bolıp qaldı.

“The Qazaq Times”