AQŞ pen Qıtay basşıları. Foto: South China Morning Post.

AQŞ Memlekettik departamenti keşe, Qıtaydıñ Şınjañ jerindegi adam qwqığı mäselesiniñ naşarlauına baylanıstı, AQŞ ükimeti «2016 jılğı älemdik Magritzi aktisin» paydalanıp, Qıtaydıñ lauazımdı twlğalarınan jauap swrauı mümkin ekenin mälimdedi. Bwl turalı «Azattıq Aziya Radiosı» (RFA) habarladı.

Atalğan habarda Qıtayğa qarastı Şınjañ jerinde jasalıp jatqan qwqıq bwzuşılıq isteriniñ soñğı kezde tipti de auırlay tüskeni aytılğan. Associated Press agenttiginiñ 18 säuirdegi habarına qarağanda, Şınjañ jağdayı AQŞ ükimetiniñ alañdauşılığın tuğızğan. Aldağı uaqıtta Uaşington biligi «2016 jılğı älemdik Magritzi aktisin» paydalana otırıp, osı mäselege jauaptı qıtaylıq şeneunikterdi anıqtamaq jäne Qıtay biliginen jauap swramaq.

«2016 jılğı älemdik Magritzi aktisiniñ» maqsatı AQŞ ükimeti adam qwqıqtarın bwzu nemese sıbaylas jemqorlıq turalı jazbaları bar ärtürli elderdegi lauazımdı twlğalarğa nemese jeke twlğalarğa ayıppwl saladı. Basqaru qwraldarı men Qwrama Ştattardağı baylanıstı twlğalardıñ aktivterin bwğattau siyaqtı qarjılıq şekteulerdi jüzege asıru bolıp tabıladı. Osı akti negizinde, 2017 jılı qıtaylıq qwqıq qorğauşı Sau Şünlidiñ ölimine baylanıstı Qıtay ükimetiniñ birqatar joğarı lauazımdıların jazalau tizimine engizgen.

AQŞ-tıñ «China Change» saytınıñ jetekşisi Sau YAşue RFA tilşisine bergen swhbatında, Sau hanım 2017 jılı atalğan jazalau tizimin jasauğa jäne atqaruğa belsene aralasqanın ayta kelip, bwl atalmış «2016 jılğı älemdik Magritzi aktisindegi» nätijeli is bolğanın alğa tartqan. Ol sözinde: «Bwl tizimniñ qatañ bolğanı sonşa, bwl Qıtay ükimetiniñ küşti narazılığın da qozğağan. Biraq, resmi BAQ-ta ayıptağan joq, Sırtqı ister ministrligi de mälimdeme jasamadı. Olardıñ bwl isti jasırıp jabuı onıñ ıqpalınıñ zor bolğanın körsetti. Demek, qazir de Tramp äkimşiligi atalğan aktiden paydalanıp, ol eldegi adam qwqığınıñ bwzıluı mäselesin, naqtı lauazımdılarğa şekteu qoya aladı», – dedi.

RFA habarında aytıluınşa, soñğı eki jıldan beri Şınjañ Wyğır avtonomiyalı aymağınıñ äkimşiligi üzdiksiz jaña erejelerdi şığarıp, öziniñ ölşemderin jañartıp kelgen. Atalğan aqparat agenttiginiñ bwdan bwrınğı habarlarında, Şınjañ jerinde keminde 120 mıñ jazıqsız twrğınnıñ «sayasi üyrenu ortalığına» qamalğanı turalı aytılğan bolatın. Kezekti habarında RFA-nıñ wyğır tilindegi paraqşasın jürgizetin altı jurnalistiniñ Şınjañ jerindegi otbası müşeleri jäne tuıstarı Qıtay Qoğamdıq qauipsizdik ministrligi jağınan wstalğanın nemese iz-tüssiz joğalğanın aytadı. Sonımen birge Qıtay ükimeti Şınjañ jerindegi qarapayım twrğındardıñ kündelikti äreketin baqılau üşin eñ jaña baqılau qwrılğıların, eñ ülken derekter jinau tehnologiyasın paydalanıp otırğanın aytadı. Associated Press aqparat agenttigi habarında, eki jıl bwrın Şınjañ aymağınıñ Partiya komitetiniñ birinşi hatşısı bolıp Çın Çuangonıñ keluimen ondağı jağdaydıñ qiınday tüskenin aytqan.

Bwl mäsele töñireginde AQŞ Kongresi Qıtay isine jauaptı komitettiñ törağası men teñ törağası Rubio men Smit, Qıtaydıñ AQŞ-tağı elşiligine hat jazıp, Şınjañdağı wyğırlar men basqa da etnikalıq azşılıqtardıñ qwqığınıñ bwzılu isine alañdauşılığın jetkizgen. Sonımen birge, Şınjañ ükimeti jağınan sayasi qudalauğa wşırağan Jañ Haytaudıñ äyeli Li Ayje bir apta bwrın Qwrama Ştatqa barıp, Aq üy lauazımdılarına kezdesken jäne otbasınıñ sayasi qısımğa wşırap jatqanı turalı aytıp bergen.

Wzaq uaqıttan beri Şınjañ mäselesin zerttep kele jatqan, AQŞ Kolumbiya Universitetiniñ doktorantı Gu I sözinde: «AQŞ öziniñ sırtqı sayasatında adam qwqıqtarın qorğau mäselesin küşeyte tüsui kerek. Şın mänisinde olardıñ qazir köptegen närseni istey alatın mümkindigi bar. Aytalıq, aldağı AQŞ-Qıtay valyuta kelissözderinde, köptegen sayasi twtqındar, äsirese Şınjañdağı etnikalıq azşılıqtardıñ koncentraciyalıq lagerlerden bosatıluın talap ete aladı. Memlekettik şağımdar men aralasular, meniñ biluimşe, «2016 jılğı älemdik Magritzi aktisiniñ» ayasında belgili bir toptarğa salınğan sankciyadan önimdi bolmaq», – degen pikirin bildirdi.

RFA  jurnalisteri AQŞ Memlekettik departamentine hat joldap, Uaşington biliginiñ «2016 jılğı älemdik Magritzi aktisi» arqılı nemese basqa qadamdar turlı josparların swrağan. Degenmen, Aq üy tarabınan äli jauap joq.

“The Qazaq Times”