Qıtay basşısı Şi Jinpiñ. Foto: money.cnn.com,

Qıtay basşısı şeksiz bilik qwruğa talpınıs jasap kele jatır. Birneşe on jıldan beri Qıtay basşıları bes jıldan eki kezek el bilep, Konstituciyadağı bilik teñdigin saqtap kelgen. Bwl ret endi dağdı bwzıluı mümkin. Beyjiñde bügin bastap aşılğan Halıq qwrıltayında (Wlttıq Halıq Kongresi) QHR törağasınıñ ökiletti merzimin wzartu jobası qabıldanadı dep kütilude. Degenmen, bwl wsınıs şınayı dauısqa salınatın bolsa, 3 mıñnan astam delegat tolıqtay qoldau körsetui de eki talay. Sebebi, QHR qwrılğan alğaşqı jıldarda şekisiz merzimde bilik jürgizgen Mau Zıdoñ (Mao Czedon/Mao Zedong) däuirindegi qorqınış Qıtay qoğamınan äli seyilmedi.

Şi Jinpiñ ötken ğasırdıñ 80-şi jıldarı Dıñ Şyaupiñ (Den Syaopin/Deng Xiaoping) qwrğan wjımdıq basşılıq jüyesin birtindep ıdırattı. 1982 jılı Qıtay reformatorı Dıñ Şyaupiñ QHR törağasınıñ ökilettiligin eki kezekten asırmau turalı erejeni engizip, ükimet pen partiya arasındağı funkciyalardı naqtı ajıratqan. Bwl reformaları Mau Zıdoñ däuirindegi biliktiñ bir jerge şoğırlanuınan tuğan qatellikterdi boldırmau üşin jasalğan edi.

2012 jılı Şi Jinpiñ QHR Ortalıq komitetiniñ bas hatşısı bolıp tağayındalğannan keyin jaña ekonomikalıq sayasattı jariyaladı jäne ekonomikalıq sayasattı öz qolına aldı. Bwl dästür boyınşa QHR prem'er-ministriniñ mindeti bolğan. Bwğan qosa bwrınğılarmen salıstırğanda eñ wzaq uaqıtqa sozılğan küresti jürgizdi. Oğan para aluşı, para beruşi şeneunikterden tartıp, qabiletsiz dep tabılğan şeneunikter de ilindi.

Şi Jinpiñniñ wzaq merzim el bileu nietiniñ bar ekeni bıltır qazan ayında bolğan QKP-nıñ qwrıltayında belgili bolğan. Sol kezde ol dästür boyınşa mwragerler tizimin körsetui kerek edi. Biraq, Şi Jinpiñ mwragerin tanıstırmadı.

Amerikalıq WSJ basılımınıñ habarlauınşa, Kaliforniyadağı Claremont McKenna College kolledjiniñ professorı Pey Minşin (Pei Minxin) bwl turalı: «QHR törağasınıñ ökiletti merzimine şekteudi alıp tastau, jalpı Dıñ Şyaupiñ qwrğan sayasi jüyeniñ ürdisin toqtatumen birdey», – degen pikirin bildirgen.

Kezekti ötip jatqan Qıtay Halıqtıq Kongresiniñ negizgi maqsatı – memlekettik organdardıñ lauazımdıların tağayındau turasında şeşim şığaru jäne Şi Jinpiñnıñ sayasi odaqtastarın lauazımğa tağayındaudı bekitu. Bwğan qosa tağı bir qwzırlı orın qwrılıp, onıñ atın «Jemqorlıqqa qarsı agenttik» dep atamaq. Bwl agenttik barlıq därejedegi ükimet qızmetkerlerin baqılauğa qabletti. Onıñ müşeleri qalayda Şi Jinpiñniñ senimdi adamdarınan qwralatını anıq.

Keybir şeteldik sayasattanuşılardıñ pikirine qarağanda, Şi Jinpiñ birtwtas jüyeni nığaytu üşin konstituciyalıq özgeris engizip, öziniñ zañdıq üstemdigin nığayta aladı. Sol arqılı ol jemqor şeneunikterdi jäne basqa qılmıskerlerdi jazalau üşin öziniñ jaqsı jasağan imidjin küşeyte tüsedi. Yale Law School institutındağı Qıtaydıñ qwqıqtıq jüyesin zertteytin docent Tay Su Jan: «Şi Jinpiñ jöninen alıp aytqanda, Konstituciya onıñ zañdıq negizin nığaytuşı qwral», – dep qaraydı.

Şeneunikterge bwrınğıday emes sayasi közqarastarın ortağa saluğa, WQK-nıñ qızmetine sın aytuğa erik berilgenimen, aldağı uaqıtta Şi Jinpiñniñ komandasına sın aytuğa batıldıq ete almaydı. Sebebi, Konstituciyalıq qwqığına qosa, «Jemqorlıqqa qarsı küres agenttigi» dep atalatın qwziretti organı bar.

Boljam boyınşa, Konstituciyağa özgeris engizuge Beyjiñge jinalğan delegattardıñ üşten eki böligi kelisim beredi delinedi. Qıtaydıñ osıdan bwrınğı konstituciyalıq özgerisi 2004 jılı boldı. Sol kezde qwrıltay ökilderinen 2890 adam maqwldıq berip, tek 10 adam qarsı dauıs berdi jäne 17 adam qalıs qaldı. Qıtay tarihında Wlttıq kongress ökilderi QKP-nıñ wsınısın qabıldamay tastağan kezi joq. Osınıñ özi Qıtay basşısı degenine jetedi degendi bildiredi.

“The Qazaq Times”