Irandağı ükimetke narazılıq bildiruşi. Foto: jameswagner.com.

Ğalamtordıñ, ondağı äleumettik jelilerdiñ damuı qoğamdağı köptegen procesterge qarqın berude. Bügingi tañda köptegen eldegi qanday da bir tolqular, özgerister aldımen nemese bolmıspen qatar äleumettik jelide de tuındaydı. Oğan sebep köp jäne tüsinikti. Aytalıq Ukrainadağı äleumettik tolqularğa Facebook äleumettik jelisiniñ ıqpalı köp boldı. Qoğamnıñ osınday aşıq äri erkindigin qauip dep sanaytın bilikter äleumettik jelilerdi tizgindeudi esinen şığarğan joq. Oğan mısal retinde Qıtay qatarlı birneşe eldi atauğa äbden boladı. Biraq jaqında ğana bolğan Iran dağdarısı äleumettik jeli cenzurasınıñ qoğamdıq dümpuge tosqauıl bola almaytının añğartqanday boldı.

Iranda 28 jeltoqsanda bastalğan ükimetke narazılıq ereuilder on künge jalğasın taptı. Bilikke qarsı jäne bilikti jaqtauşı toptardıñ şeruleri  elde 2009 jıldan bergi eñ iri tolqudı tudırdı. Biraq Irandağı demonstrattar men ükimet arasındağı küres tek  ereuilşiler jürip ötken köşelerde ğana emes, äleumettik jelilerde de küşti jürdi.

2009 jılı prezidenttik saylaudıñ nätijeleri bwrmalanğanı üşin jasalğan narazılıq kezinde qarsılıq bildiruşiler Feysbuk, Tvitter jäne YouTube jelilerin paydalanğan. Biraq osıdan keyin Iran biligi bwl jelilerge el köleminde şekteuler qoydı. Bwl jolı demonstranttar  «Messenjer» men «Telegramm» jelilerin paydalandı. Iranda Telegramm jelisin paydalanatın 40 mln adam bar. Elge derbes aqparat ökilderi kirgizilmese de ereuildegi jağdaylar äleumettik jeli arqılı älemge taralıp jattı.

Iran ükimeti özderiniñ äleumettik jelidegi küreske de dayın ekenin anıq körsetti. Ükimet lauazımdıları da Tvitter arqılı «bülikti ayıptap» jattı. Biraq Iran rejiminiñ jelimen küresi mwnımen şektelmeydi. 2010 jıldan bastap el ükimeti jelidegi qauipsizdik mäselesin jedel damıttı. Oğan Iran yadrolıq bağdarlamasınıñ komp'yuterlik infraqwrılımı Stuxnet virusınan zardap şegui sebep boldı. Arnayı käsibi hakerler jaldandı, bwl organ keyin «Iran kiber armiyası» dep ataldı. Bwlardıñ bäri de eldegi äleumettik jelilerdi baqılauğa tolıq mümkindiginiñ bar ekenin körsetedi.

Bwl retki dağdarıs kezinde Iran biligi «Uaqıttıq şara» dep «Telegramm» jäne «Messenjer» jelilerine tosqauıl qoydı. Äri äleumettik jelilerdi köz almay baqılap otırdı. Tipti BBC-diñ aytuınşa, ükimet köptegen feyk akkaunttar arqılı qarsılıq şaralarına qarsı türli jazbalar men videolar taratqan. Degenmen olardıñ arnayı jasalğan akkaunttar ekeni olardıñ tirkelgen uaqıtı men jazılğan adamdarınıñ az boluımen-aq belgili boldı.

Äleumettik jelide «ükimet akkaunttarı» men demonstranttardıñ akkaunttarı ayanbay «alıstı». «Ükimet akkaunttarı» feyk videolar arqılı narazı toptardı basbwzar, köşe sodırı, tonauşı etip körsetuge tırıssa, qarsı top, sonday äreketke barğandardı wstap zañ boyınşa jazağa tartudı swrap jattı. Tipti,  Tvitterde jaña akkaunt qwrıp, ereuilşilerge qarsı twrğan arnayı qızmetkerlerdiñ atın, suretin şığarıp tarattı.

Irandağı ereuil kezinde eñ köp qoldanılğan heşteg – #nationwide_protests (jalpı wlttıq narazılıq). Bi-Bi-Si-diñ mälimetine qarağanda, atalğan heşteg ükimetke qarsı ereuil bastalğannan qazirge deyin  470 mıñ ret qoldanılğan. Al qoldanılğan heştegterge jasalğan anıqtau mälimeti boyınşa, narazılıqtı qoldauşılardıñ qoldanğan heştegteriniñ köbi Saud Arabiyası tarabınan kelgen eken. Al keybir ereuilşi toptar #nationwide_riots, yağni wlttıq köterilis degen heştegterdi paydalanğan.

Iran jağdayı körşiles aymaqtar men elderge, sonıñ işinde avtoritarlı rejimdegi elderge ülken sabaq bergeni anıq. Kölemdi äleumettik tolqulardıñ tüpkilikti qozğauşısı äleumettik jelilerdiñ erkindiginen emes, kerisinşe äleumettik teñsizdikterge, el halqınıñ pikirimen sanaspauşılıqtan tuındaytının anıqtap körsetti. Elimizde äleumettik jelilerge erkindik berilgenimen, ondağı twtınuşılardıñ pikirleri men narazılığına qanşalıqtı köñil bölinip jatqanı köpke mälim. Eldegi reformağa beyim internet paydalanuşı ökilderiniñ pikiri men sınında osı qoğamnıñ özekti problemaları jatqanın sezetin bilik bayqalmaydı. Bwnıñ özi biliktiñ el bolaşağına qanşalıqtı jauapkerşilikpen qaraytının körsetip bermey me?!

“The Qazaq Times”