Mars. Foto: sina.com.cn

Ündistan Ğarıştıq Zertteu Ortalığı (Indian Space Research Organisation，ISRO) ötken jıldıñ soñında, Marstıñ eñ sätti tüsirilgen fototoptamasın jariyaladı. Bwl suretterdi ündistandıq wyımnıñ «Mangaliaan» (Mangalyaan) detektorı tüsirgen.

Marıs jäne Fobos.

Bastapta surettegi körnister anıq emes jäne tüsiniksiz jaytterge tolı bolğan. Ğarışta tüsirilgen suretterdiñ arasında säuleniñ sınuınan körinsterdiñ sozıluı men auıtquları da bayqaladı. Planetarlıq Qoğamınıñ zertteuşisi  Emili suretterge jiñişkelikpen tüzetuler engizdi. Mwqiyat jürgizilgen öñdeu jwmıstarına keyin köptegen belgisiz jayitterge jauap tabıldı. Mısalı, ekinşi suretten biz Fobostıñ (Marstıñ eki seriginiñ biri) Marstıñ betine jaqın wşıp ötkenin köre alamız.

Marstıñ poliyarlıq aymağı.

Bwl retki Ündistan Ğarıştıq zertteu wyımınıñ taratqan suretteri, «Mangaliaan» (Mangalyaan) barlauşısınıñ ötken bir jıl boyında tüsirgen suretteriniñ toptaması. Onıñ baqılau aumağı Marstıñ poliyarlıq betin de qamtidı. Marstağı bwl aumaq bwdan bwrınğı jäne keyingi adamzat wşırğan barlau kemeleriniñ qonatın orını.

Marstağı baqılau aumağı.

Atalğan ündistandıq wyım Mars betindegi baqılau aumağın barınşa keñeytuge qwlşınıstar jasadı. Olar Marstıñ tegis beti men mwz qwrsanğan poliyarlıq betinen de köptegen suretter tüsire aldı.

Marstağı ekvatorlıq aumaq.

Ündistan Ğarıştıq baqılau wyımı (ISRO) NASA men ECA-dan (Europalıq Ğarış Agentigi) keyin üşinşi bolıp Mars baqılau qwrlığısın sätti wşırğan ğılımi ortalıq bolıp sanaladı.

Marstağı "Teñizşi şatqalı"

Suretter arqılı bolaşaqtağı ğarış barlau qwrlığıları qonatın aymaqtı belgileuge boladı. Bwl surette Mars betindegi eñ ülken añğar anıq körinedi. Bwl äzirge deyin biz biletin Kün jüyesindegi planetalardağı eñ ülken tabiği şatqal. Ğılımda onı «Teñizşi şatqalı» (Valles Marineris) dep atasadı.

Fobestiñ Mars betindegi qozğalısı.

Bizge Marstıñ bir serigi retinde belgili Fobostıñ wşıp ötken körnisi. Suretti mwqiyat öñdeu arqılı biz Mars seriginiñ pişinin neğwrlım anıq bayqay alamız. Qısqa orbitalıq merzim jäne orbitadağı tolqu küşiniñ äserin baqılauğa boladı. Äzirge deyin Fobostıñ orbitalıq qozğalısın baqılau nätijelerine qarar bolsaq, onıñ orbitasınıñ radiusı barğan sayın kişireyip bara jatqanın köre alamız. Demek, birte-birte Fobos Mars betine jaqında kelip soğıladı.

Marstıñ ekinşi serigi – Deymos (Deimos)

Marstıñ tağı bir serigi Deymos (Deimos). Ol da Fobosqa wqsas twraqsız aspan denesine jatadı.

Kişkentay Fibos

Bwl surettiñ oñ jağında, Mars betindegi kişkentay qara daq – Fobos. Künge jaqın ğalamşarlardıñ mwnday twraqtı emes orbitadağı serikteri ğalamşar betine jaqın wşadı. Köbi öte şağın bolıp keledi.

Marstıñ tolıq körnisi

Mangalyaan Mars barlau qwrlığısınıñ ğalamşardıñ tolıq tüsirgen sureti.

NASA-nıñ Marstağı twrağı.

Bwl surettiñ ortasındağı saqinalı tau – Geyl krateri, NASA-nıñ Marsqa qondırılğan barlau kemesiniñ twrağı.

Marstağı täulik almasu

Mangalyaan Marstıñ är twsınan suretter tüsirgen. Ondağı täuliktiñ wzaqtığı Jerge qaraylas. 24 sağat 39 minuttı qwraydı.

"Teñizşi şatqalı"

«Teñizşi şatqalı» jäne basqa da tau silemderiniñ qalıptasu formasına qarağanda, Mars geologiyalıq qalıptasu tarihı Jer şarına wqsap qalatının bayqaymız. «Teñizşi şatqalınıñ» wzındığı 3769 şaqırımğa jetedi. Eñ tereñ twsı 7 mıñ metr. Jalpı şatqaldıñ tüzilisi asa kürdeli. Ol Mars jer tüzilisindegi sığılu men ajırauı sındı tabiği qwbılıstan payda bolğan. Jer betindegi Şığıs Afrika şatqalınıñ qalıptasuına wqsap ketedi.

Söngen janartau

Marstan janartau atıluınıñ izderin de tabuğa boladı. Surettegi saqina tärizdi tau –  Arsiya Mons (Arsia Mons).   Mars ekvatorına jaqın ornalasqan. Tharsis Montes atalğan alıp tau silemine ornalasqan, zamanındağı asa ülken janartaulardıñ biri. Al bwl tau sileminiñ oñtüstik-batısında Kün jüyesindegi eñ biik tau – Olympus Mons ornalasqan.

Marstağı üş alıp tau.

Arsiya Monstıñ biiktigi 17761m. bolıp keledi. Ol ornalasqan Tharsis Montes tau sileminde jäne eki alıp tau bar. Olar – 18225 metr biiktiktegi Eskaleyt tauı (Iscrell Hill) jäne 14050 metr biiktiktegi Pavons tauı (Pavonis).

 

“The Qazaq Times”