Foto: Novosti Central'noy Azii

Soñğı uaqıtta Ortalıq Aziyadağı, jalpı älemdegi dini ahual uşığıp twrğanı belgili. Osığan baylanıstı bügin biz Qazaqstan men Qırğızstandağı dini fanatizm men özge ağımdarğa qarsı qanday jwmıstar istelip jatqanın jäne qay elde säläfizm ağımı köbirek tarala bastağanın salıstırıp körudi jön sanadıq.

Qazirgi tañda jastardıñ jappay dinge bet bwruı Ortalıq Aziya elderiniñ barlığında derlik bir qarqınmen alğa jıljıp keledi. Onıñ işinde Qazaqstan jastarı da körşiles Özbekstan, Qırğızstan jastarınan qalıs qalıp otırğan joq. Dinge kelu, allağa qwlşılıq etu dwrıs aq. Biraq dinge endi ğana kelgen, oñ-solın endi tanıp jatqan jastar säläfizm, uahabizm sındı jat ağımdardıñ jeteginde ketip jatqanı alañdatatın jayt. Resmi mälimetterge süyenetin bolsaq, qazirgi tañda Qazaqstan aumağında 15 mıñnan astam säläfizm ağımınıñ müşeleri bar. Mwnıñ resmi statistika ekenin eskeretin bolsaq, onda olardıñ sanı el aumağında äldeqayda köp ekenin tüsinuge boladı.

Sonau 1998 jıldan beri Ortalıq Aziyada tamır jaya bastağan säläfizm ağımınıñ Qazaqstan jäne Qırğızstan elderindegi ökilderin sol uaqıttan beri Saud Arabiyası, Kuveyt jäne Katar memleketteri qarjılandırıp kelgen. Bwğan dälel - 1998 jılı Oñtüstik Qazaqstan oblısında aşılğan «Äleumettik reformalar qoğamı» qorı. Bwl qordı aşılğan sätten bastap Kuveyt eli qarjılandırğan. Nebäri bir jıl işinde (1999 jılı) joğarıda atalğan qor el aumağında Qazaq-kuveyt universitetin aşuğa licenziya alıp, «Mersi» attı qızdar pansionatın aşqan. Kuveyt qarjısına salınğan bilim ordalarına Iordaniya, Mısır, Tunis jäne Marokkodan oqıtuşılar kelip, sabaq bergen. Qazaq-kuveyt universitetiniñ oqu-qwraldarı negizinen Saud Arabiyasında şığarılğan säläfilik ilimmen qamtılğan kitaptarmen jabdıqtalğan. Biraq 2004 jılı bilim jäne ğılım ministrliginiñ  tekserui barısında qordıñ memlekettiñ konstituciyalıq negizine qarsı şığuğa baylanıstı ideyalardı nasihattağanı anıqtalıp, qorğa zañ jüzinde Qazaqstan aumağında jwmıs isteuge tıyım salınğan. Däl osı jılı qordıñ qarjılandıruımen jwmıs istep kelgen Oñtüstik Qazaqstan gumanitarlıq akademiyası men «Mersi» qızdar pansionatı qızmetin toqtatqan. Al 2005 jıldıñ naurız ayınıñ 15-i küni QR Joğarı Sotı «Äleumettik reformalar qoğamı»  qayırımdılıq qorın zayırlı memleketke qarsı bağıttalğan dep tanıp, terrorlıq wyımdardıñ tizimine engizgen.

Qazaqstanda säläfizm ideyasın nasihattap kelgen tağı bir wyım - «Islam jastarınıñ düniejüzilik assambleyası».  Bwl wyımdı 1972 jılı Saud Arabiyasınıñ Jidda qalasında «Mwsılman bauırlar» wyımınıñ müşesi Kamal Heluabi qwrğan. Atalmış wyım Abay atındağı QWPU-dıñ şığıs tilderi kafedrasınıñ arab tili kabinetin tiisti oqu-qwraldarımen jabdıqtağan. Qazirgi tañda älemniñ 56 elinde «Islam jastarı düniejüzilik assambleyası» wyımınıñ bölimşeleri bar.  Bwdan bölek 1997 jıldan bastap Qazaqstan aumağına «Käusar», «Taib», «Äl-Babtin», «Katar qayırımdılıq qoğamı» sındı türli qorlar jwmıs istep kelgen. Biraq qazirgi tañda joğarıda atalğan şeteldik qorlardıñ barlığınıñ el aumağında jwmısı toqtatılğan. Osığan qarap täuelsizdik alğan jıldan bergi uaqıttı esepteytin bolsaq, onda Qazaqstan aumağına 26 jıl işinde kim kirip, kim şıqpağanın oylay beriñiz.

Jaqında Qazaqstan wlttıq arnasınıñ bolaşaqta aşılatın bir bağdarlamasına jürgizuşi bolıp Mwhamedjan Tazabekov kelui mümkin degen aqparat taradı.  Osığan baylanıstı äleumettik jelilerde Aygül Orınbek, Arman Äubäkir sındı jurnalist, blogerler men Tazabekov mırza arasında säläfizm ağımına baylanıstı dau tudı. Bwl dau bügin ğana tuındap jatqan dau emes ekeni belgili. Ötken jılı Almatı telearnasınıñ «Ötkir til» bağdarlamasında Mekemtas Mırzahmet «Men Tarazda Mwhamedjan Tazabekovtıñ üyinde 20 uahabispen kezdestim» degen bolatın. Onıñ artınan Tazabekov mırza däl sol «Ötkir tilge» barıp halıq aldında Mekemtas Mırzahmetovtıñ sözine jauap berdi. Biraq bir qızığı osıdan keyin «Ötkir til» bağdarlaması öz jwmısın toqtattı. Ol kezde de junalister men blogerler qauımı osı taqırıpqa baylanıstı ulap-şulap aqırı «jabulı qazan, jabulı küyinde» qaldı. Bwl jolğı dau-damayda däl sol kezdegi scenariy boyınşa ayaqtaldı. Jä bwl Qazaqstan aumağında osı uaqıtqa deyin bolğan jağdaylar. Al endi körşiles Qırğızstandağı säläfizm ağımınıñ küş aluı jayında söz qozğayıq.

2011 jılı Qırğızstanda resmi türde 1700 meşit, dini bilim beretin 9 joğarı oqu ornı jäne 60 medresse tirkelgen. Al 1000 astam meşit eşqanday jerde tirkeusiz jwmıs istep kelgen. Bwl degenimiz Qırğızstanda din salası memlekettiñ baqılauınan bayağıda şığıp ketken degen söz. Qırğız sarapşılarınıñ sözinşe, 2005 jıldan beri el aumağında uahabizm men säläfizm ağımdarın wstanatın azamattardıñ sanı artqan. Biraq bir ökiniştisi biz osı materialdı jazu barısında Qırğızstan biligi Qazaqstandağıday şındıqqa janaspasa da, eñ tömengi körsetkişpen bolsa da säläfizm ağımınıñ ökilderiniñ resmi sanın eşbir jerde körsetpeytinine közimiz jetti.

Bwdan bölek Qırğızstan biligi säläfizmdi jappay ekstermistik wyım dep tanuğa qauqarsız. Öytkeni Qırğızstandı islamnıñ säläfizm tarmağın wstanatın Saud Arabiyası, Kuveyt sındı elder türli qorlar arqılı qarjılandırıp, deputat, äkimderin tegin qajılıqqa jiberude. Sol sebepti Qırğız biligi säläfitterdi qauipsiz jäne ekstremistik dep ekige bölip qarastıruğa mäjbür. Ekstremistik säläfitterge neo-säläfitter yağni täkfirşil säläfitter men jihadşıl säläfitter kiredi. Olarğa «Hizb-ut-Tahrir», «Äl-Kaida», «Islam memleketi» sındı terrorlıq wyımdar jatadı. Qazirgi tañda Qırğızstan biligi reseylik arnayı qızmet ökilderiniñ kömegimen ekstremistik bağıttağı säläfitterdiñ basşılarına qarsı küres jürgize bastağan. Biraq Qırğızstanda da Qazaqstandağıday säläfitterdiñ basşıları özderin säläfitpin dep moyındamaydı. Mısalı halıqaralıq izdeude jürgen Qırğız säläfizm ağımınıñ basşılarınıñ biri Şamsuddin Abdıkalıkov özin «Hanafizm mazhabındağı säläfitpin» dep aytadı jäne Äbu Hanifanı säläf bolğan deydi.

Qorıta kelgende Qazaqstanda da, Qırğızstanda da täuelsizdik alğan 26 jıl işinde säläfizm ağımı tereñ tamır jayğan. Saud Arabiyası men Kuveyt elderinen türli wyımdar arqılı kelip jatqan qıruar qarjınıñ qaytarımı 15 mıñnan astam azamattıñ säläfizm dertine şaldığuı desek artıq aytpaspız. Säläfizm şırmauına oratılğan san mıñdağan adamnıñ sanasın qaytip emdeuge boladı? Bwl ärine ülken swraq jäne ol swraqtıñ bir ğana jauabı bar, ol - elde wlttıq ideologiya qalıptastıru. 26 jıl boyı ekonomikanı söz jüzinde birinşi orınğa qoyıp, halıq tärbiesin jüzinşi satığa ısırıp tastağan el biligine osı jayında oylanatın kez kelgen siyaqtı.

“The Qazaq Times”