Almatı hayuanattar bağındağı qoñır ayu. 2016.11.02. Foto: avtordan

Bwdan bir ğasır bwrın, bälkim elu jıldıñ aldında, tipti HH ğasır bitkenşe, hayuanattar parki kerek bolğan şığar. Al, qazir onıñ tükke qajeti joq. Biz bwnı wran retinde jalaulatıp otırğan joqpız, jay ğana qarapayım qoğam ökili retinde oy bildirmekpiz.

Almatı. Ortalıq sayabaq. Foto: avtordan

Jaqında Almatı qalasındağı hayuanattar bağına bardım. Bwrın «zoopark» degenge qwlqım bolmaytın. Sebebi, torğa qamalğan añdardıñ men üşin qızığı joq sekildi seziletin. Bayağı, aula işinde baylap qoyğan itiñ, ne qoradağı siır, qoyıñ siyaqtı bolar dep oylaytınmın. Onıñ üstine, neşe türli añdı teledidardan äbden körip jürgenimiz de äser etken bolar.

Rasında, hayuanattardıñ men üşin asa qızığı bolğan joq. Şağın ğana qorşaudıñ işinde jatqan arıstan, jolbarıs degen aybarlı añdar tipti adam kelip jatır-au dep, qarap ta qoymaydı. Müldem eti ölip, jünjip ketken. Tamaqqa toyıp alğan jalqau mısıqtar sekildi, mäljip, maujırap öz betterimen jatır. Äyteuir, denesinde janı bar demeseñ, tiri ölik. Tabiğattağı jırtqış minezi, aybarlı, qaharlı, erkin bolmıs-bitiminen jwrday.

Almatı hayuanattar bağındağı şieböri. 2016.11.02. Foto: avtordan

Torğa qamalğan añdardıñ biz üşin jabayı añ retindegi qızığı joğınan göri, olardıñ sonşalıq ayanıştı hali jürekke auır tidi. Äsirese, aq ayu, qoñır ayu, qasqır, bwğı, bürkit sekildi añ-qwstardıñ tar qapastağı tağdırı tereñ oyğa tarttı. Sonıñ işinde, qasqır twqımdas şie böriniñ qimıl-äreketi köz aldımnan ketpeydi. Ol tordıñ işinde tınımsız aynadıp, jelip jür eken. Sol äreketinen bir tanğan joq. Zar jeledi. Qanşa uaqıttan beri osılay mağınasız aynalıp kele jatqanı belgisiz, ayağınıñ atsı taptaurın jol bolıptı.

Almatı hayuanattar bağındağı aq ayu. 2016.11.02. Foto: avtordan

Al, Soltüstik mwzdı mwhittıñ körki, aqqarlı älemniñ aq patşası sanalatın aq ayudıñ hali de sonday ayanıştı. Tor işinde bir kesek şörkeni köterip, äbden tausılğan türmen kelgenderge narau köz saladı. Qoñır ayu da solay. Tek, kökjal qasqır ğana ajarınan taymağan. Biraq, işinde äldebir ıza, kek lıqsıp jatqanday. Adamdarğa emes, basqa bir jaqqa qarap, şirığıp twrdı.

Almatı hayuanattar bağındağı qasqır. 2016.11.02. Foto: avtordan

O.Bökeydiñ şığarmasına arqau bolğan Altaydıñ kerbwğısın körgende tipti, janımız auırdı. Tor işendegi topıraqtı müjip twrğan onıñ müyizi arbiıp, qabırğası tal-tal bolıp, arıqtap ketipti. «Selt» etpeydi. «Selt» eterge şamada joq-au.

Almatı hayuanattar bağındağı bwğı. 2016.11.02. Foto: avtordan

Ayta berseñ, añdardıñ ayanıştı hali tausılmaytın bolar. Temir şarbaqqa qamalıp, amalı tausılıp otırğan qıran qws ta köñil jabırqattı. Bir tal banan üşin zor denesine qaramay «bi bilep», qwlqın asırağan alıp pildiñ twsına da köp ayaldamadıq...

Almatı hayuanattar bağındağı pil. 2016.11.02. Foto: avtordan

«Hayuanattar parki kerek, äsirese balalar körip quanadı, añ-qwstıñ twqımı qwrıp ketpeudiñ aldın aladı, ğılmi qızmetkerler, studentter zertteu jasaydı» t.b uäjder aytılar. Biraq, onıñ bäri adamnıñ öz äreketterin dwrısqa şığaru üşin tapqan sıltauları ğana sekildi.

Almatı hayuanattar bağındağı bürkit. 2016.11.02. Foto: avtordan

Bügingi tañda tehnologiya damıdı. Balalar añ men qwstı onlayn türde, tabiğattıñ öz qoynauınan-aq tikeley qızıqtay aladı. Basqasın aytpağanda, hayuanattar düniesin üzbey körsetetin «animal planet» arnası soğan dälel. Al, adamdar añ-qwstı tikeley öz közimen körsin desek, ülken tabiği qorıq jasap, bitken añ-qwstıñ türin soğan qoya beruge bolar edi. Temir tordıñ iä äynek qwtınıñ işindegi öli-tirisi belgisiz hayuanattardı qızıqtağannan göri, tabiğat ayasında erkin jürgen añ-qwstı tamaşalağan äldeqayda qızıq, äserli bolmay ma?!

Almatı hayuanattar bağındağı ayu. 2016.11.02. Foto: avtordan

Bwnday täsil tipti, HİH ğasırda-aq jüzege asqan. Germaniyalıq Karl Hagenbek esimdi adam, Hagenbek hayuanattar qorığın qwrıp, özi jinağan añ-qwstardı sonda wstağan. Tabiğat erkelerin tar qapasta, torda wstağannan göri sonı paydalı, ädiletti dep tapqan. Basqa eldi kim bilsin, bizdegi hayuanattar parkiniñ şart-jağdayı asa tolıq emes-au. Keybir añdardıñ ölip qalğanı turalı estip twramız. Olardıñ ölimine kelgen adamdar da sebepşi bolatın sätter kezigedi. Qoldarındağı türli işpek-jemes susındarın beremiz dep, wsaq añ-qwstı ajalğa duşar etken jaytter joq emes.

Jolbarıstıñ mäulenderi.

Qazir adamzat düniesi damığan sayın, tabiğat, hayuanattar älemi azıp bara jatır. Añ-qwstı parkten, tordan tamaşalau bwrınğı jabayı täsil, eski ädis deuge boldı. Kerisinşe, olardı erkin tabiğat ayasına jibersek, ol adamdarğa qızıqtı, tartımdı bolar edi, sonımen qatar, hayuanattardıñ qwqına qwrmet etip, azayın bara jatqan añ-qwstardıñ erkin älemin jasar edik. Añ men qwstı täñir iemiz tabiğattıñ tuındısı etip jarattı ğoy, olar tek tabiğat ayasında ğana öziniñ şınayı beynesin, bolmısın körsetedi jäne sonısımen ğajayıp.

Bek Aydar

«The Qazaq Times»