Noğay halqınıñ wlı jırşısı atanğan Arslanbek Sultanbekovtıñ Alibiy Romanov, Ahmat Kul'niyazov jäne Edige Kuruptursunovpen birge aytqan jırı.

“Noğay” atauı turalı wikipedia bılay anıqtama beredi: alğaş orıs jılnamalarında (1479), keyin şığıs derekterinde (1500) payda bolğan. Bwl ataudıñ şığu tegi turalı köptegen zertteuşiler 13 ğ-dıñ 2-jartısında Altın Orda äskeriniñ qolbasşısı Noğay ieligine qarağan wlıs halqı “noğay”, “noğaylı” atalğandıqtan dep sanaydı. Tarihi jazba derekterge qarağanda Noğay ordanıñ negizin Edige qalağan. Ol 15 jıl (1396 – 1411) Altın Ordadağı bilikti tügeldey öz qolına wstağan twsta ieligindegi noğay wlısı daralana bastadı. Kastiliya elşisi R.G. Klavihonıñ jazbasında Edige ordası 200 mıñnan astam jasaq wstağanı aytıladı.  15 ğasırdıñ orta şeninde noğaylar Sırdariyanıñ orta ağısındağı qalalardı basıp alıp, Şığıs Deşti Qıpşaqtıñ sayasi ömirinde Ediginiñ wrpaqtarı  bastı röl atqardı.
Noğaylı däuiriniñ ädebieti – Altın Ordanıñ ıdırau kezeñi men Qazaq handığı qwrılğanğa deyingi ädebiet.
Noğaylı däuiri 14 – 16 ğasırlar arasın qamtidı. Bwl kezeñdegi etnografiyalıq toptar sarı, qara, mañğıt jäne Kavkaz noğayları bolıp birneşe tarmaqqa bölindi.
Sarı noğaylar (tatarlar) Altın Orda qwlağan soñ Qazan, Qırım, Astrahan, Qasım handıqtarın qwrdı.
Qara noğaylar (barabı tatarları) on san noğay handığın ornattı.
Mañğıt noğaylar Mañğıstau jerinde Kişi jüz qazaqtarımen aralas-qwralas twrğan.
Kavkaz noğayları kişi jäne ülken Noğay ordasınıñ qwramında boldı.
Noğaylı däuiriniñ ädebieti, negizinen, eki türli arnada damıdı: biri – fol'klor, ekinşisi – auız ädebieti. Fol'klor salasında köptegen ğwrıp öleñderi men ertegiler, şığıs syujetteri (“Mıñ bir tün”, “Totınama”, “Kalila men Dimna”, t.b.) keñ taradı. Qaharmandıq mazmwndağı klassik. epos ülgileri (“Qobılandı”, “Alpamıs”, “Er Sayın”, t.b.) bwl kezeñde etn. sananıñ qozğauşı küşi retinde mazmwndıq-qwrılımdıq jağınan jañğırıp, tolıqtırılıp, qaytadan epik. aynalımğa tüsti. Sonımen qatar noğaylı zamanınıñ tarihi oqiğaların qamtığan epostıq jırlar da boy körsetti. Olar birde jeke batırlardıñ is-äreketterine negizdelse (“Er Tarğın”, “Er Qosay”, “Er Kökşe”), birde ondağan jırlardan qwralatın, geneol. jüyege negizdelgen epik. toptama ülgisine qwrıldı (“Edige”, “Oraq – Mamay”, “Qarasay – Qazi”, “Añşıbay batır”, “Parpariya”, “Qwttıqiya”, “Edige”, “Nwradin”, “Mwsahan”, t.b.). “Qırımnıñ qırıq batırı” dep atalğan bwl jırlar Qazaqstannıñ batıs aymaqtarında saqtalğan. Onıñ tolıq nwsqası 1942 j. Mwrın jıraudan jazılıp alınsa, key ülgilerin (“Qarasay – Qazi”, “Edige”, “Oraq – Mamay”) 20 ğ-dıñ bas kezinde Nwrtuğan aqın jazbaşa türde qayta jañğırtqan. Noğaylı wlısınıñ keyin qazaq halqınıñ etnogenezin qwrağan köptegen türki taypaların qamtığanı belgili. Sondıqtan wlıs qwramındağı jeke ru-taypa batırları jır ülgilerinde noğaylı degen jalpı atau ayasında körinedi. Noğaylı däuirindegi auız ädebieti ökilderi qatarında Ketbwğa, Sıpıra, Asan qayğı, Qaztuğan, Dospambet, Şalgez (Şalkiiz) jıraular boldı. Olardıñ şığarmaları negizinen avtorlıq ädebiet körinisi retinde jıraulıq poeziyağa jol saldı. Mwnday tuındılar qazaq jäne noğay ädebietinde qatar saqtalğan, ortaq şığarma bolıp tabıladı. Olardıñ qatarında “Aysıldıñ wlı Ämet batır”, “Bozjigit”, “Şora batır”, “Ädil swltan” epostıq jırların, “Taqırlauğa qonğan qaz, tırna” (Asan qayğı), “Alañ da alañ, alañ jwrt” (Qaztuğan), “Bi Temirge aytqanı”, “Şağırmaq bwlt jay tastar” (Şalgez), “Aynala bwlaq bası teñ”, “Qoğalı kölder qom sular” (Dospambet), “Er Şoban” (Esterekwlı Er Şoban), t.b. köptegen tolğaulardı atauğa boladı. Qazaq arasında noğaylı jırları, sonday-aq noğay ädebietinde qazaq jırları molınan saqtalğan. Noğay ädebietiniñ ülgisi retinde jarıq körgen “Biz – qazaqpız”, “Jorıqta ölgen jigittiñ jırı”, “Asqar tau”, “Sarı qız”, “Alalay jırı”, “Botagöz”, t.b. qazaq jırları sonıñ ayğağı. Sonımen qatar olarda Asan qayğı Säbitwlı, Şalkiiz Tilenşiwlı, Dospambet Azauwlı, Qaztuğan Süyinişwlınıñ qazaq ädebietine beymälim şığarmaları da barşılıq. Osı tarihi kezeñde tuğan jazba ädebiet ülgileri de bar, biraq olardıñ qay tarihi kezeñge jatatındığı turalı türli pikirler aytılıp keledi. Keybir zertteuşiler bwl kezeñdi Deşti Qıpşaq nemese Altın Orda däuiriniñ ädebieti dep te ataydı. Biraq mwnday däuirleudiñ äli de anıqtay tüsetin twstarı jetkilikti. Birinşiden, “Deşti Qıpşaq” (11 – 16 ğ-lar) öte keñ wğım, ol etn. negizdegi meml. birlestikten göri tarihi-geogr. wğımğa jaqın. Ekinşiden, Altın Orda däuirinde (1243 – 1503) ömir sürgen şayırlar Qwtıb “Hwsrau – Şırın”, Horezmi “Mwhabbatnama”, Sayf Sarai “Gülistan bi-t-türki”, Mwhammed Salih “Şaybaniname” siyaqtı jazba mwralar qaldırğanımen, olar noğaylı däuiriniñ etn. sanası men epik. dästürinen daralanıp twradı. Bwl jazba eskertkişterdiñ keyingi noğay ädebietinde saqtalmauı da köp närseden habar beredi.Noğaylar d. ä. ülgilerin M.Osmanov, V.V. Radlov, A.Jänibek, Ä.Marğwlan, Ä.Qoñıratbaev, H.Süyinşäliev, R.Berdibaev, M.Mağauin, A.Sikaliev, Ä.Derbisalin, t.b. ğalımdar zerttedi.

“The Qazaq Times”