Ömirzaq Şökeevtiñ Astana qalasına äkim bolğan kezi eken. Elordası Arqağa köşip barğanına köp uaqıt bolmağan. Memlekettik til, qazaq tili qala basşısın da qattı oylandırğan mäselelerdiñ biri bolsa kerek. Sodan bir küni äkim el ağası, abız aqsaqal Mırzatay Joldasbekovtı qwrmettep şaqırıp, aqıldasıptı. Ondağısı – «Qalalıq tilderdi damıtu basqarmasına kimdi basşı qoysaq boladı» degen mäsele eken. Sonda, Mırzekeñ oylanbastan, «Orazkül Asanğazı» depti.
Öytkeni, onıñ Astana qalası Sarıarqa audanı äkiminiñ orınbasarı bolıp jürgen kezindegi ilkimdi isterin biletin edi. Orazkülmen Oñtüstik Qazaqstan oblısı äkiminiñ orınbasarı kezinde jaqsı tanıs Şökeev:
– Ol kisi qattı ketip qalmay ma, – depti jelkesin qasıp.
– Joq, ol är istiñ ığın biledi, Sarıarqada layıqtı bastamalardı qolğa alıp jatır, körip jürmiz, közimiz jetip jür, – deydi Mırzekeñ.
Sodan, Ömkeñ Orazküldi şaqırıp alıp, Qalalıq tilderdi damıtu basqarmasına basşı etip qoyadı. Şını kerek, Orekeñ de ol jerge quana-quana baradı. Sebebi, audan äkiminiñ orınbasarı bolıp jürgende, istep tasauğa bolatın köp närselerge qwzireti jetpey, işten tınatın. Al, Tilderdi damıtu basqarmasına jetekşi bolu – sol oyğa alğan şarualardıñ birazınıñ basın qayıruğa berilgen mümkindik. Jasırarı joq, til basqarmasınıñ onşa bir batıl bolmauınan da, birtalay ister aqsap jatqan. Sonıñ biri mınau edi.
Ol twsta, prezident N.Nazarbaev qala aktivimen jıl sayın eki ret kezdesu ötkizip twratın. Özekti mäseleler köteriletin. Ekinşi jılğı kezdesude Elbası mınanı aytadı: «men Sarıarqanıñ tösine Astananı köşirgen kezde, Qazaqstan memleketiniñ astanasın qwramın dep edim, mınau ne degen swmdıq. "Sinema siti", "Siti market", "Europa palas", "Kongress-Holl" degen ataulardı qalay tüsinemiz» dep, bärin atap körsetipti. Solay, qaladağı basqa tildi, ögey ataularğa köñil tolmastığın, jas Astana qazaqı bolsa degen nietin bildiripti.
Bwrınğı Celinograd qalası. Tıñgerler dañğılı. 1986 jı. Foto: yvision.kz
Al, osını, änşeyinde auzın aşpaytın orıs tildi BAQ jarısa jazadı. «Po Astane kak po Brodveyu» degen maqala da jarıq köredi. Maqalanı körgen Orazkül izdegeni aldınan tabılğanday quanadı. Gazetti alıp, Qalalıq tilderdi damıtu basqarmasınıñ bastığı Qonısbay Äbilge, Astana qalası äkiminiñ orınbasarı Tölegen Mwhamedjanovqa baradı. «Mınanday dünie şığıp jatır, onıñ üstine Elbası bärin qolmen qoyğanday aytıp ketti, endi olardıñ atın auıstırmay qarap otıra beremiz be» deydi qwlşınıp.
Barğan kisileri onşa qwlıq tanıtpasa kerek. Aytarğa bolmasa oñay şarua emes. Älgi nısandardıñ basşıların şaqıru kerek, olardı ügittep, bwrın qoyğan attarın qazaqşalauğa köndiru kerek degendey. Özi ümit kütip barğan kisiler ıñğay bermegen soñ, Orazkül amalsız qaladı. Biraq, älgi gazettiñ birneşe danasın papkağa salıp, osı isti jüzege asıratın bir oraydı kütedi. Äri sol oraydıñ kelerine iştey senedi. Basşılıqqa osını tüsinetin adam kelse eken dep tileydi.
Qwday tileuiñdi bergir dep beker aytılmaydı ğoy. Nieti de tilegi de taza Orazkül 2006 jılı Tilderdi damıtu basqarmasına özi basşı bolıp baradı. Basqa bireu emes, özi bastıq. Basqarmağa kele bayağı papkini aşıp, gazetti alıp şıqqan Orekeñ, endi älgi atı «birtürli» nısandardıñ basşıların şetinen kabinetine şaqıradı. Biraq, olar da oñay adamdar emes. Jay bir basqarma basşısınıñ qwqayına köngisi joq. Äsirese, Astananıñ mıqtı biznesmeni, «Europa palas» meyramhanasınıñ iesi Ersayın Manaevtı aytıñız. Basqalar Orazkülge «ol kisi seniñ şaqırğanıña kelmeydi» dedi. Alayda, Erekeñ de qazaqtıñ añğarlı azamattarınıñ biri ğoy, kelipti. El jinalıp bolğan soñ Orekeñ olarğa gazetti oqıtadı. Sosın, özi de biraz «däris» oqidı. «Mine, Prezidenttiñ ne aytqanın, gazette ne jazılğanın kördiñizder. Endi, sonıñ bärin körip, bilip twrıp otıramız ba. Jarnama degen wlttıñ jadın qalıptastıradı. Eger, bwl jazulardıñ eşkimge äseri bolmasa, sizder de mol aqşa bölip jazdırmas ediñizder ğoy. Jarqırağan jazudan adamnıñ sanası qalıptasadı, jan-düniege, ruhani bolmısqa da äser etedi. Al, endi neğılamız?» deydi köpke saual tastap. Sonda, jatqan jeri jaylı bolğır Ersayın Manaev eki sözge kelmey «Boldı Oreke, aytqanıñızdı tüsindik, auıstıramız qazaqşağa» depti.
Ol kezde «Rahat palas» meyramhanası Astanadağı eñ bedeldi, ayşıqtı, şeteldik qonaqtardı wyalmay qabıldaytın restorannıñ biri bolatın. Älgilerdiñ arasında qıñırayğandar da tabılıptı. «Sinema siti», «Siti market»-tiñ ieleri «biz köp uaqıttan beri imidj qalıptastırıp qoyıp edik. Jazuğa biraz aqşamız ketip edi» dep bwltalaqtasa kerek. Sonda Orazkül «täuelsizdik degen närsege bağa jetpeydi. Seniñ jarnamağa bölgen bes-altı mıñ dollarıñ täuelsizdiktiñ janında nege twradı. Qala Celinograd bolıp twrsa äñgime basqa edi, al qazir jaña, egemen eldiñ astanası bolıp jaqtan qalanı nege täuelsizdik ayşığımen jaynatpaymız?! Seniñ älgi bes mıñ dollarıñ tük te emes. Eger, Elbası astananı osında köşirip äkelmese, sen qaydan biznes jasar ediñ. Bügin til üşin şığarğan şığınıñ erteñ neşe ese bolıp qaytadı, auıstırasıñ» deydi. Olar da laylağa könip, sözge jığılıp, «maqwl» boladı. Ol kezde jañağı atalğan nısandar Astanadağı eñ bedeldi, alıs-jaqınnan kelgen qonaq bir soqpay ketpeytin orındar edi. Onday jerde qazaqşa ataudıñ boluı ülken jetistik, ideologiyanıñ bir qwrlı ekeni mälim. Sonımen, älgi nısandardıñ bäri qazaqşa atau alıp, «Europa palas» – «Aqswñqar», «Sinema Siti» – «Samwrıq», «Siti Market» – «Qazına» bolıp özgertiledi. Tek, Kongress-Holldı auıstıruğa qala basşılığı könbeydi. Ol ortaq atau, qala bersin deydi. Orazkül bolsa onı «Sarıarqa» dep atap, aldına Qwrmañğazınıñ eskertkişin qoymaq edi. Biraq, ol oyı jüzege aspaydı. Alayda, Kongress-Holldıñ atı bäribir keyin auıstı. Qazir ol «Astana» koncert zalı.
Astanadağı "Aq swñqar" meyramhanası. Foto: restoran.kz
Jañağı nısandar özgertilgen soñ, Orekeñniñ isi alğa jılji bastaydı. qazaqşa ataulı nısandardı suretke tüsirip alıp, basqa «birtürli» ataudağı nısan ielerin şaqıradı. «Mınalar auıstı, endi ne isteysiñder. Elbası osındağı mıñdağan dämhana, restoran, qonaqüydiñ bärin tizip aytpaydı ğoy. Bilgen adamğa osıdan artıq ne kerek, auıstırıñdar atauın» deydi. Rasında, özinen jerigendik pe, äyteuir barlıq jerde orısşa, ağılşınşa, türikşe, italiyanşa t.b at köp. Bäri basqa bireudiñ tilimen at qoyğısı keledi. Tek, qazaqşağa jolamaydı. Orazkül Asanğazı aldına bir ülken globus qoyıp alğan. Kelgen kisilerge sonı bir aynaldırıp körsetedi. «Mine, mınau Jerşarı. Osınıñ işinde Qazaqstannıñ jeri neşinşi orında. Iä, toğızınşı. Endi, sağan osınşa jer qaldırğan babañ jaman ba, onıñ tili kereksiz be. Älemdegi eki jüz memlekettiñ aldıñğı ondığında twr. Al, qazaq tili baylığı jağınan köş bastaydı. Sonday, batır babañnan, onıñ tilinen qaşqanıñ dwrıs pa» dep, qamşılaydı, qayraydı, namısın, wyatın oyatadı.
Sonımen ne kerek, älgi bir oraydı mıqtı wstağan Orazkül arı qaray jas Astanadağı 700 nısannıñ atın qazaqşalaydı. Är küni belgili uaqıt şığarıp, on şaqtı adamnan şaqırıp alıp, globusın zırıldata otırıp, «därisin» oqığan. Obalı ne kerek, Orekeñniñ därisin tıñdap şıqqandardıñ oğaş minez körsetkeni bolmaptı. Bäri, bas şwlği şığıp, at auıstıruğa bilek sıbana kirisipti. Inemen qwdıq qazğanday, qajımay qızmet etken Orazkül ondaylardı kün sayın şaqırıp, kün sayın ügittepti de otırıptı.
El astanasındağı «bögde ataulı» nısandar ğana emes, eski ataulı köşeler de jaña atqa ie boldı. Negizi, bwl da alğaş Elbası astananı auıstırarda köterilgen mäsele eken. Astana Sarıarqağa köşpey twrıp, Celinogradtı aralağan prezident N. Nazarbaev «mına köşelerdiñ atı bwrınnan qalğan ataular ğoy, bwlay bolmaydı, auıstıru kerek» depti. Sol tebinmen, alğaş köşip kelgende 27 köşeniñ atı jañalanıptı. Biraq, keyin bwl ürdis ayaqsız qalğan. 2006 jılı Qalalıq tilderdi damıtu basqarmasına barğan soñ, Orazküldiñ tağı bir jwmısı osı köşe atın auıstıru bolıptı. Barlıq eskili-jañalı, endi salınatın köşelerdi tizimdep, tügendep, solarğa jaña atau beruge kirisedi. Keyin bwl iske qalağa jañadan äkim bolıp kelgen Asqar Mämin, onıñ orınbasarı Ermek Amanşaev dem beredi. E.Amanşaev qalalıq onomostikalıq komissiyanıñ qwramın özgertudi aytadı. Sonımen, komissiyanı jañalap, oğan Nwrğoja Oraz, Äbiş Kekilbaev, Mırzatay Joldasbekov, Mırzatay Serğaliev, Fariza Oñğarsınova, Şerhan Mwrtaza, Rımğali Nwrğali, Aqseleu Seydimbek tağı basqa qoğam jäne memleket qayratkerleri men ğalım, aqın-jazuşılardı aladı. Ol kisilermen aqıldasadı. Prezidenttiñ «Tarih tolqınında» attı kitabında qazaq tarihın, kezeñderin on eki däuirge bölgen. Sondağı är däuirden layıqtı tarihai twlğalardıñ attarın aladı.
Jaña Astana. Foto: Life-List.ru
Däl sol kezde, «Ana tili» gazetine Elbasınıñ swhbatı şığadı. Onda Prezident «qazaq jer-suğa, qonısqa at qoyuğa öte şeber bolğan. Nege biz adamdardıñ atın qoyuğa qwmarmız. Köşege jäne basqa nısandarğa nege jer-sudıñ atın qoymaymız» degen oyın bildiredi. Sodan, Orazkül bastağan komissiya Astananıñ keyingi jaña köşelerine qazaqtıñ wlı dalasındağı tanımal, äygili jerlerdiñ atın qoyadı. Osılay el astanasın täuelsiz ruhpen jañğırtuğa ülken jwmıs atqarıladı. Qarap otırsaq, 1997-2007 aralığındağı on jılda, 570 köşe, qayta qaralıp, jaña at alıptı. Bwl ürdis äli de jalğasın taba bermek...
Büginde Elordağa bara qalıp, qazaqşa ataumen ayşıqtalıp twrğan ädemi üy-jay, mädeni, köñil aşu nısandarın, qazaqşa ataulı köşelerdi körseñiz, esiñizge oraydı mıqtı igergiş Orazküldi, qazaqtıñ qaysar qızın, qaytpas qayratkerin esiñizge bir alıp, qwrmet sezimin bildirip qoyıñız.
«The Qazaq Times»
Orazkül Asanğazı turalı jazılğan esse-dialog kitabınan üzindi
Qosay Mahambaev: oq tigen adamdı qwtqaram degende özimdi atıp tastadı
Redidenciya sotı. Serik Kekilbaev: Meniñ äreketterimde qılmıstıñ qwramı joq
Karaneev: Tağılğan ayıptıñ eşqaysısın moyındamaymın
rezidenciya isindegi sud'ya men belsendiniñ aytısı
9 aydıñ işinde Almatı men Jetisu oblıstarında qwrılısı ayaqtalğan joldardan 481 aqau anıqtalğan
Otanğa oralğan qandas beyimdelui nemese Qandastar men Qazaqstandağı migranttardı aqparattıq qoldau jäne äleumettik beyimdeudiñ media-strategiyası
