Oñtüstiktegi jılıjay keşeni. Foto: shymkent.all.biz

2014 jılğı aqparatqa süyensek, Qazaqstanda kökönis pen jemis-jidektiñ importı 30%-ğa artqan. YAğni, elimizde azıq-tüliktiñ mwnday türi eksporttalğanmen, importqa da täueldi ekenimizdi eskeruimiz kerek. Mwnıñ sebebi - jıl boyı kökönis pen jemis-jidekti ösiruge arnalğan jılıjaylardıñ azdığı.

Resmi statistikağa köz jügirteyik. Mısalı biıl qañtar-aqpan ayında Qazaqstanğa Euraziyalıq ekonomikalıq odaq elderinen (äsirese Resey men Belarus')  201,1 mıñ dollarğa 1,514 tonna kartop, 14,6  dollarğa 3,9 tonna qızanaq, 4,2 mln dollarğa 11,2 mıñ tonna piyaz importtalğan. Al ötken jıldıñ osı aylarında importtalğan kartoptıñ qwnı 1,3 mıñ dollardı, qızanaqtıñ bağası 1,1 mıñ dollardı qwradı.

Al jalpı 2016 jıldıñ qañtar-jeltoqsan ayında elimizge 254,7 mıñ dollardı qwraytın 806,4 tonna kartop äkelinse, 1,692,4 mıñ dollarğa 968,9 tonna piyaz, 33 mıñ dollarğa 32,1 tonna qızanaq kelingen.

Bwl jay ğana statistika. Elimizde jıl sayın jılıjaylar men kökönis jäne jemis egetin jerler köbeygenimen, import kölemi azayar emes.  Qarap otırsañız onıñ şığını da bar. Al sol şığındardı jinap "nege tağı jılıjaylar sanın köbeytpeymiz?" degen swraq tuındaydı. Sebebin anıqtap kördik.

Qazaqstan jılıjaylar qauımdastığınıñ törağası Qanat Qoşmannıñ sözinşe, qazir Qazaqstanda şamamen 1356 gektar jılıjay bar. Al Ükimet qwlpınay sekildi jidekterdi ösiruge arnalğan jılıjaylarğa köp män bermeydi. Sebebi halıqtıñ twtınuşılıq qabiletine say qiyar, qızanaq siyaqtı köktattarmen qamtamasız etetinderge qarajat bölip, solarğa jılıjay salu josparlanğan.

"1356 gektardıñ 1100 gektarı üldirden jasalğan. Olar tek oñtüstik öñirlerde ğana bar. Sebebi üldirden jasalğan jılıjaylarda erte köktem men küz kezinde ğana jemis-jidek, kökönis öndiriledi. Bizde qanday da bolmasın jılıjaydı salğanda onı Qazaqstannıñ klimattıq jağdayımen baylanıstıramız. Öytkeni, oñtüstik batıs, şığıs, soltistik öñirlerde klimatärtürli. Sondıqtan tiimdi aua rayı tek oñtüstikte bolğandıqtan, jılıjaylardıñ köpşiligi sol öñirlerde ornalasqan", - deydi Qanat Qoşman.

Qauımdastıq ökiliniñ sözine sensek,  aldağı uaqıttan bastap   mauısımaralıqta, yağni qaraşa men mamır aralığında da halıqqa qajetti otandıq kökönisterdi tolıqqandı jetkizu josparlanıp otır. Qazirdiñ özinde osı maqsattı orındau üşin jılıjaylardıñ qalğan 256 gektarı käsibi deñgeydegi gidroponikalıq tehnologiya boyınşa salınğan. Bwlar käsibiligi joğarı tehnologiya, biiktigi 6-7 metrge jetetin jılıjaylar­. Mwnıñ tiimdiligi – qıs­qa tötep beretindigi. Bwl qıs mezgilinde de önim köbirek boladı degen söz.

Osığan baylanıstı  «QazAgro» Wlttıq holdinginen jabıq gidroponikalıq tehnologiyamen qamtamasız etilgen jılıjaylardı salu üşin 46,5 mlrd teñge bölingen. Qazirgi kezde osı somağa 147 gektar jerge jılıjay salınıptı. Bwdan bölek jeke qarajatı bar, sırttan kelgen investiciya bar, solardı eseptegende 256 gektar jılıjay salınğan eken.

Degenmen, bwl özimizdiñ işki narıqtı qamtamasız ete alamız degen söz emes. Sebebi bizde qaraşa-mamır aylarında halıqtıñ kököniske degen swranısı 135 mıñ tonna bolsa, biz sonıñ 65 mıñ tonnasın nemese 60%-ın ğana qamtamasız ete aladı ekenbiz.

Sonday-aq, Qanat Qoşmannıñ tüsindiruinşe, bizdegi kökönisterdiñ qımbat  jäne jılıjaylardıñ köptep salınbauınıñ bir sebebi - klimattıq jağday. Öytkeni Qazaqstannıñ klimatı kökönisterdi köptep ösiruge qolaysız. Sondıqtan bizge mwnday önimder mausımaralıqta Qıtay, Özbekstan sındı elderden keledi. Öytkeni olarda qıs bolğan künniñ özinde jıluğa, jarıqqa ketetin şığını az. Al bizde jılu men jasandı kün säulesi üşin şığındar köp, tipti gidroponikalıq tehnologiyalardıñ özi bizde bolmağandıqtan bağası qımbatqa tüsetin körinedi.

"Osı sebepti de otandıq önimderdiñ özindik qwnı importtıq önimderge qarağanda joğarı. YAğni äzirge biz üşin jılıjaylardan göri importpen keletin önimderdiñ bağası arzan. Mwnday qatelikter bizde bar. Biraq keleşekte jılıjaydıñ sanı men önimdilikti köbeytip,  keyin sırttan keletin önimderge baj salığın qoyıp, şekaralardı jabar bolsaq jağday basqaşa boladı", - deydi Qanat Qoşman.

Sonday-aq, bağanıñ qımbat boluınıñ tağı bir sebebi  - importpen kelgen tauarlar qoymada wzaq saqtalmay, bwzılıp ketui. Tipti wzaq saqtauğa boladı degen kartop pen qırıqqabattıñ bağası da qazirgi kezde joğarı. Öytkeni qoymadağı qor da azaya bastaydı äri jartısın käsipkerler kelesi kezeñ üşin twqımdıqqa alıp qaladı. Bağanıñ qımbattauı da sodan eken.

Degenmen, halıqtı otandıq önimmen qamtu  üşin atqarılıp jatqan is az emes körinedi. Mısalı özimizdiñ tauarlarımız wtımdı bolu üşin biıldan bastap «Auıl şaruaşılığın jandandıru - 2017-2021» degen bağdarlaması iske qosılğan. Qajetti subsidiya bölinip jatır. Sonıñ biri – investiciyalıq subsidiya. Bwl yağni öziñiz jılıjay salatın bolsañız, subsidiyanıñ 30%-ın sizge jılıjay salğanıñız üşin qaytarıp beredi. Sonday-aq, jıluğa, materialğa, kün säulesin qoldanuğa, twqım, tıñaytqış satıp aluğa ketken şığındardı jabu üşin subsidiya berilmek.

"The Qazaq Times"