«Agrarlı derjavağa» aynaludı közdegen Qazaqstanda mal qırğını toqtar emes – Şaruanıñ aytarı

Bıltır «mausım-şilde qırğınında» adam, biıl däl osı twsta mal ölimi köbeyip, Qazaqstandağı pandemiya men quañşılıq jüyeniñ bar kemşiligin äşkereledi. Aptap ıstıqtan qwrğağan dala, qatalağan tastaq jer, jer-jerde swlay qwlağan maldıñ öleksesi... Aqır soñı qaraşa küzde ağarğan süt önimderinen bastap qara kesek etke deyin tügel şarıqtaydı deydi sarapşılar. Sadırbaevtıñ boljamınşa, jağday rettelmese küzgi soğımda ettiñ kelisi 5 mıñ teñgege qımbattauı mümkin.

Kaspiy teñizine irgeles batıs bağıtında ornalasqan Tüpqarağan audanı Fort-Şevçenko (Aqketik) qalasınıñ twrğını Amanğali Küzembaevtıñ quañşılıqtan 2 biesi men 6 qwlını ölgen. Şarua jem-şöp tausılğanına, onı alatın jerdiñ joğına alañdaulı. Şınayı şığın resmi esepte kemitip otır dep sanaydı.

«Uaqıtında Ükimet tirkep-çipteymiz degende jwrtqa naqtılap tüsindirmedi. Halıqtıñ arasında tirkeu mänin jete tüsindiru sayasatı jürmedi. Sodan el der kezinde tirkete almadı. Endi qazir tirketeyin desem, 14-15-tegi biemdi bir jastağı dep jazbaq. Bardı bardayın jazuı kerek qoy. İri bieni qalay bir jasta dep beresiñ. Al Ükimet bir jastağı malğa subsidiya bermeydi.  «Qağazdağı» jasına tolğanşa, onı soyıp bolam men. Bir-eki jas qana ömiri qaldı ğoy eresek jılqınıñ. Esep te joq malımızdı qalay bağarımızdı bilmeymiz. Dwrıs tirkemegendikten oblıs äkimi tötenşe jağday jariyalauğa qorqıp otır. Elge kömek kerekte olardı tekseretinder köbeyip ketedi. Esesine jwmısı jüyesiz», – deydi ol.

«Auıl adamı dükenniñ üntaq sütin şayğa qatıp işip otır»

Osı jazda bir buma şöp 1600-1700 teñgeden kelgen. «Qazir 1200-den kem emes», bıltır 500-800 arasında satılğan. «Küni keşe kebektiñ bir qabın 2300 teñgeden» alğan şarua auıl-aymaq tügili Aqtauda kebek, swlı ne arpaniñ biri de joq.

Mañğıstaulıq şarua Amanğali Küzembaev. Foto: jeke arhivinen

– Qırda otırğan adam dükenniñ wntaq sütin satıp alıp işuge mäjbür. Qolda aq joq. Äsilinde auıl şaruaşılığı salasındağı wyımdastıru ädisiniñ özi dwrıs emes. Jem jetkiliksiz, onıñ üstine tabıla qalsa oğan qarajat ta joq. Mwqtaj bolğasın aytqan bağasın zeynetaqıdan jırıp tölep alamız. Küzge deyin şıdauımız kerek, – dedi Küzembaev aqsaqal.

Qalayda kömek kerek ekenin aytqan malşınıñ boljauınşa, qırküyektiñ ortasına deyin eldiñ jem-şöp satıp aluğa küyi keliñkiremeydi. Sebebi bäri malın qıstay jemdep şıqqan. Ol «üş jıldan beri ilbip kele jatqan» tülik türletu isin «biıl tipti örşidi. Jerde qıltanaq joq. Äyteuir jayılımğa barıp keledi, qaytarda salpañdap zorğa qaytadı. Qorada 2-3 keli jemdi jep, qaltaq-qwltaq etip äreñ jür» dep sipattaydı.

Wsınıs: Barğa bar, joqqa joq şaqtan alıp şığar jol

Şarua äkim Serikbay Trwmovtıñ atına aşıq hat ta jazğan. Onıñ aytuınşa, oblısta dereu TJ rejimin engizu kerek. Şöp tasımalınıñ qwnın är tükke 400, jemge 300 teñgeden asırmasa deydi. «Biege beriletin arpanıñ kelisin 92 teñgeden, kebekti 30 teñgeden berilse, jılqı qondanuşı edi. (Qazir käsipkerler äkelip jatqan jem-şöp öte qımbat. Aqşası barı artığımen alıp ketip jatır. Qostanaylıq bir käsipker kelisi 92 teñgeden tartıp 2 vagon arpa alıp kelipti. Onıñ özin Sayın men Aqşwqırdıñ bayları satıp alıptı. Jwmıssızdıqtan, qalta bolmağandıqtan qarapayım şaruanıñ qolı jetpedi. – Keyipker tolıqtıruı) Söytse ğana mal azığı edäuir qoljetimdi bola tüser edi». Şarualardıñ pikirinşe, komissiya maldı dereu tizimdep, jem-şöp, qarajattı mal basına teñdey ülestirip otırsa, jwmıs jüyelenedi.

«Suı mol jerlerge joñışqa egip, şöpti özimiz qamdayın desek, oğan tehnikalıq  qwrılğılar kerek eken. Topıraq ezetin, twqım şaşatın, tamşımalı suaru qwrılğısı, traktor qajet. Öñirde bir maşina-traktor stanciya (MTS) kerek boladı. Jem bolmasa da şöp qorın qamtamasız eter ek.  Memleket tarapınan järdem retinde lizingke berse de jaqsı edi» deydi şarua.

Mal şaruaşılığı salasınıñ sarapşısı Almasbek Sadırbaev jergilikti şeneunikter jağday turalı aqparattı bwqpay, joğarı jaqqa der kezinde habarlağanda osınşalıqtı uşıqpas edi dep sanaydı.

«Mal azığın qamtamasız etudiñ keşendi-jüyeli bağdarlamasın jasau kerek. Bwl agrosayaattı qayta qarap, suarmalı jerlerdi, tehnikanı retteuden bastaladı. Sonımen qosa, birneşe ğasırdan beri özin däleldegen auıl şaruaşılığı kooperaciyasın damıtsaq, ortanqol jeke qosalqı-şağın şarualarğa taptırmas mümkindik bolar edi», – deydi Wlttıq mal ösiruşiler qauımdastığınıñ törağası Almasbek Sadırbaev.

Şın şığınnıñ mölşeri

Küzembaev «biıl quañşılıqtan audandağı Qambar ata balasınıñ 10-15%-ı ketti» dep esepteydi. Onıñ aytuına qarağanda, «bwl näubet (quañşılıq – QT) auıl şaruaşılığı salasındağı bar kemşiliktiñ betin aştı».

– Mal dalada aram ölip jatır. Ölekse köringen jerde jatır. Onı zalalsızdandırıp, örtep közin joyatın jüyeli jwmıs joq. Bwl tübi auru taratuı mümkin. Arnayı kölikpen terip-jiıp, zalalsızdandıru kerek edi, – deydi.

Auıl şaruaşılığı ministrliginiñ mälimetinşe, quañşılıqtan zardap şekken Mañğıstau halqına kömek körsetu üşin 12 şildede byudjetten 1,9 mlrd teñge bölingen. Öndiris jäne mal şaruaşılığı önimderin öñdeu departamentiniñ direktorı Erkebwlan Ahmetov bwğan deyin jergilikti äkimdikterge mal sanın anıqtau boyınşa tapsırma berilgenmen, – orındalmağanın habarladı. Resmi derekqorğa Mañğıstaudan 630 mıñ mal tirkelgen. Toqaevtıñ aytuınşa, jağday kürdeli bir ğana Mañğıstaudıñ özinde jappay qırılğan maldıñ sanı 3 mıñğa jetken. Bir qızığı, Mañğıstau oblısı äkimdigi men auıl şaruışılığı ministrliginiñ jäne prezidenttiñ keltirgen derekteri bir-birine qabıspaydı. Bwl Qazaqstandağı koronavirus statistikasındağı qayşılıqtı eske tüsiredi. Jwmıstıñ jüyesizdiginen be, äyteuir, ärkimniñ mälimeti ärtürli, özara qayşı.

HHİ ğasırdıñ 21 jılındağı jwttıñ älqissası

Şilde ayınıñ basında ministrlik Mañğıstau men Qızılorda oblıstarında qwrğaqşılıqtan bolğan mal qırğını toqtadı dep mälimdegen. Sarapşılar men şarualar resmi derektiñ jalğan ekenin aytadı. Aymaqtardağı ahual boyınşa, ölim toqtamağan. 10 şilde Toqaev quañşılıq saldarınan jayılğan mal jwtına qatıstı özine şañ juıtpağan auıl şaruaşılığı ministri Saparhan Omarovtı otstavkağa jibergen.

Onıñ ornına tağayındalğan Esbol Qaraşökeev Mañğıstauğa barğan juırdağı saparında öñirde köpşiliktiñ TJ rejimin engizu talabınan boy tarttı. Azattıqtıñ jazuınşa, Qaraşökeev mwnı oblıs äkimdigine siltegen. El sengen basqarma basşısı Serik Qaldığwlovtıñ sözinşe, bügingi kün rayına qarağanda äli erte.

Ministr issaparında negizinen malmen jan bağıp otırğan Mañğıstau, Beyneu siyaqtı audandarğa baruı kerek edi degen şarualar mäsele Ükimet deñgeyinde köterilgenimen «eşteñe de oñalmağanın, 2 milliardtan eşqanday kömek bolmağanın» aytadı.

Türkistan oblısınıñ eriktileri kuañşılıqtan malı qırılıp mañğıstaulıqtarğa arnap jinağan vagon-vagon şöpti jönelte almay jatır. Olar bilik el jıluınan jinalğan dayın şöpti jetkizuge bolıssa deydi.

"The Qazaq Times"