Qarayım tili – qarayım halqınıñ ana tili bolıp sanaladı. Alğaşqı kezde «qarayım» sözi – bwl halıqtıñ karaizm dini oquına qatısın bildirse (köne evr. karaim «oqitındar» – tek qana jazılğan zañdı Bibliyanı biletinder), keyin bwl olarğa etnonim retinde tañılğan. Halıqtıñ öz atauı – qaray, qaraylar,  – dep jazadı D.Tölebaev «Türki tilderi» kitabına silteme jasap.
Qarayım tili türki tilderiniñ qıpşaq (soltüstik-batıs) tobınıñ batıs-qıpşaq bwtağına jatadı. Litvanıñ (Vil'nyus, Panevejis) jäne Ukrainanıñ (Evpatoriya, Feodosiya, Simferopol', t.b.) qalalarında, sonday-aq Pol'şa men basqa elderdiñ keybir qalalarında taralğan. 1989 jılğı sanaq boyınşa KSRO-dağı qarayımdardıñ sanı 2600 adamdı qwrağan. Olardıñ 21 payızı qarayım tilin meñgergen. Qazirgi qarayım tiliniñ qızmeti egde jastağı qarayımdardıñ twrmıstıq qarım-qatınasta qoldanuımen şekteledi. Qarayım tilinde söyleytinder eki, üş tildi meñgergen. Olar Litvada qarayım tilinen basqa litva, orıs, bir böligi – polyak, Ukrainada – ukrain, orıs, Pol'şada – polyak tilderin biledi. Jastar qarım-qatınasta qarayım tilin qoldanbaydı. Ädebi tili joq. HH ğasırdıñ 40-şı jıldarına deyin jariyalanğan dini jäne aqsüyektik mazmwndağı şığarmalar joğarıda atalğan dialektilerde jarıq körgen.
Qarayım tiliniñ dialektileri qarayım­dardıñ bir böligi qazirgi batıs aymaqtarğa qonıstanğan kezeñnen, yağni HİV ğasırdan keyin qalıptasqan. Qırım dialektisi tuıstas qırım tatarlarınıñ tilimen tığız baylanısta damığanda, batıs dialektileri tuıstas türki tilderinen qol üzip, bögde ortada damıdı.
Twrmısta eñ qajetti sözderdi qamtitın negizgi sözdik qor – türki sözderi: T. kişi, G. kisi «kisi», T. baş, G. bas «bas», qoy «qoy», G. ak, T. ah «aq», bar – «bar» jäne t.b. Din arqılı engen köne evrey sözderi de wşırasadı: adonay «qwday», avan «künä», ğalut «quu» jäne t.t. Qarayımdardıñ mwsılman älemimen baylanısına dälel bolatın köptegen arab, parsı tilderinen engen sözder birqatar türki tilderine ortaq bolıp keledi: kurbar «qwrban», resim «räsim», zahmet «eñbek», azat «azat», baht «baqıt», moğor «mör» jäne t.b. Orıs, polyak, belarus', ukrain sözderiniñ köptep ene bastauı HV ğasırdan (batıs qarayımdardıñ qazirgi aymaqtarğa qonıs audarğan kezeñi) bastaladı: ale «biraq» (pol.), bob, çerem (or., pol.), osmak (pol.) «moneta», vişnya, stan jäne t.b. Litva sözderi litvalıq qarayımdardıñ tilinde kezdesedi: gribos «sañırauqwlaq», pelunas «jusan» jäne t.b.

Al Qarayım tilindegi mına ändi tıñdap otırıp tübir bir türki tiliniñ älide sol jwrnağın joğaltpağanın bilemiz.

“The Qazaq Times”