1994 جىلى بۋداپەشت كەلسىمى اياسىندا ۋكراينا، قازاقستان جانە بەلارۋس وزدەرىندەگى كسرو-دان قالعان يادرولىق قارۋدان ەرىكتى تۇردە باس تارتتى. قارسى رەتىندە اقش، ۇلىبريتانيا جانە رەسەي بۇل ەلدەردىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعى مەن ەگەمەندىگىن قورعاۋعا كەپىلدىك بەردى. الايدا، 2014 جىلى رەسەي ۋكراينانىڭ قىرىم تۇبەگىن زاڭسىز اننەكسيالاپ، ال 2022 جىلى ەلگە تولىققاندى باسىپ كىرۋ ارقىلى بۇل كەپىلدىكتەردىڭ قاعاز جۇزىندە عانا قالعانىن كورسەتتى.

بۇگىندە ۋكراينا ءۇش جىلدان بەرى رەسەي اگرەسسياسىنا قارسى كۇرەسىپ كەلەدى، ال الەم ەلدەرى وعان اسكەري جانە ەكونوميكالىق كومەك كورسەتىپ جاتىر. بىراق بۇل كومەك جەتكىلىكتى مە؟ سونىمەن قاتار، قازاقستان دا يادرولىق قارۋدان باس تارتقان ەل رەتىندە بولاشاقتا اگرەسسور ەلدەردىڭ ىقتيمال قاۋىپىنە تاپ بولۋى مۇمكىن بە؟ ەكى ەل قايتادان يادرولىق قارۋ جاساۋدى باستاۋى كەرەك پە؟

يادرولىق قارۋدان باس تارتۋ: ۋكراينا مەن قازاقستان ءۇشىن قانداي سالدارى بولدى؟

ۋكراينا:

  • 1991 جىلى ۋكراينادا الەمدەگى ءۇشىنشى ەڭ ءىرى يادرولىق ارسەنال بولدى (1650 ستراتەگيالىق يادرولىق وقتۇمسىق).
  • 1994 جىلى ۋكراينا يادرولىق قارۋدان باس تارتقاننان كەيىن ونىڭ قاۋىپسىزدىگىنە كەپىلدىك بەرىلدى.
  • 2014 جىلى رەسەي قىرىمدى تارتىپ الدى، ال 2022 جىلى تولىققاندى باسقىنشىلىق باستالدى.
  • قازىر ۋكراينا يادرولىق قارۋدان باس تارتۋ – ۇلكەن قاتەلىك بولدى دەپ سانايدى.

ۋكراينانىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى ۆيكتور يۋششەنكو 2023 جىلى: "ەگەر بىزدە يادرولىق قارۋ بولعاندا، رەسەي بىزگە ەشقاشان شابۋىل جاساماس ەدى،" – دەپ مالىمدەدى.

قازاقستان:

  • قازاقستان كسرو-دان قالعان يادرولىق ارسەنالدان ەرىكتى تۇردە باس تارتىپ، الەمدەگى ەڭ ءىرى يادرولىق سىناق الاڭى – سەمەي پوليگونىن جاپتى.
  • 1994 جىلى بۋداپەشت مەموراندۋمىنا قول قويدى، ال 2010 جىلى يادرولىق قارۋسىز الەمدى جاقتاۋشى مەملەكەت رەتىندە حالىقارالىق ارەنادا بەدەلگە يە بولدى.
  • بىراق ۋكرايناداعى جاعداي قازاقستان ءۇشىن دە الاڭداۋشىلىق تۋعىزادى. قازىرگى تاڭدا قازاقستاننىڭ سولتۇستىك كورشىسى – رەسەيدىڭ اگرەسسيالىق ساياساتى كەيبىر ساراپشىلاردى ءبىزدىڭ ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگىنە كۇمانمەن قاراۋعا ماجبۇرلەۋدە.

الەم ۋكرايناعا جەتكىلىكتى كومەك كورسەتتى مە؟

باتىس ەلدەرى ۋكرايناعا ۇلكەن قارجىلىق جانە اسكەري كومەك كورسەتىپ كەلەدى:

  • اقش: 2022 جىلدان بەرى ۋكرايناعا 120 ميلليارد دوللاردان استام اسكەري كومەك بەردى.
  • ەۋرووداق: قارۋ-جاراقپەن قاتار ەكونوميكالىق قولداۋ دا كورسەتۋدە.
  • ۇلىبريتانيا، پولشا، گەرمانيا: ۋكرايناعا تانكتەر، زىمىران كەشەندەرى مەن اۋە قورعانىسى جۇيەلەرىن جەتكىزىپ جاتىر.

دەگەنمەن، ۋكراينا ءالى كۇنگە دەيىن باتىستىڭ كومەگى جەتكىلىكسىز دەپ ەسەپتەيدى. پرەزيدەنت زەلەنسكي بىرنەشە رەت ناتو ەلدەرىنىڭ باياۋ ارەكەت ەتەتىنىن جانە قارۋ-جاراق جەتكىزۋ تىم كەش ءجۇرىپ جاتقانىن سىنعا الدى.

باستى ماسەلە – باتىس ەلدەرى ۋكرايناعا يادرولىق قارۋمەن قورعانۋ قۇقىعىن قايتارىپ بەرۋگە دايىن ەمەس. ەگەر ۋكراينا قايتادان يادرولىق قارۋ جاساۋدى باستاسا، بۇل بۇكىل الەمدەگى قاۋىپسىزدىك ارحيتەكتۋراسىن وزگەرتىپ، جاڭا قارۋلانۋ جارىسىن تۋدىرادى.

قازاقستان يادرولىق قارۋعا قايتا يە بولۋى كەرەك پە؟

قازاقستاننىڭ گەوساياسي جاعدايى ۋكرايناعا ۇقساس بولعانىمەن، ءبىزدىڭ ەلگە تىكەلەي قاۋىپ ءتونىپ تۇر دەپ ايتۋ قيىن. دەگەنمەن، كەلەسى فاكتورلاردى ەسكەرۋ كەرەك:

  • رەسەيدىڭ اگرەسسيالىق ساياساتى: 2022 جىلدان بەرى قازاقستان رەسەيدىڭ ىقتيمال اۋماقتىق تالاپتارىنا الاڭداۋلى.
  • قىتاي فاكتورى: قازاقستاننىڭ شىعىس وڭتۇستىگىندە ورنالاسقان قىتاي گەوساياسي تۇرعىدا بەلسەندى ويىنشى، ازىرگە قازاقستانمەن سەرىكتەستىك قارىم-قاتىناستى ساقتاپ وتىر. بىراق ەكونوميكالىق تۇرعىدان سوڭعى ۋاقىتتارى وتە بەلسەندى تۇردە قازاقستانعا كىرىپ كەلەدى.
  • ورتالىق ازياداعى تۇراقسىزدىق: تاليبانداردىڭ اۋعانستاندا بيلىككە كەلۋى، قازاقستانننىڭ جاقىن كورشىلەرمەن ەنەرگەتيكالىق ايتالىق سۋ رەسۋستارىنا دەگەن تالاس بولۋى ىقتيمال.

دەگەنمەن قازاقستاننىڭ قاجەت بولسا يادرولىق قارۋعا قايتا يە بولۋى ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر ءتوندىرۋى مۇمكىن.

  • بىرىنشىدەن، بۇل قازاقستاننىڭ حالىقارالىق يميدجىنە نۇقسان كەلتىرەدى.
  • ەكىنشىدەن، قازاقستان ەكونوميكالىق سانكتسيالارعا ۇشىراۋى مۇمكىن، بۇل ەلدىڭ دامۋىنا كەرى اسەرىن تيگىزەدى.
  • ۇشىنشىدەن، بۇل ايماقتاعى قارۋلانۋ جارىسىن تۋدىرۋى مۇمكىن، اسىرەسە رەسەي مەن قىتاي تاراپىنان قارسىلىققا ۇشىراۋى ىقتيمال.

ۋكراينا مەن قازاقستان قانداي قادامدار جاساۋى كەرەك؟

  1. يادرولىق قارۋعا ەمەس، اسكەري قۋاتتى نىعايتۋعا نازار اۋدارۋ
    • ۋكراينا مەن قازاقستان قورعانىس ونەركاسىبىن دامىتۋى كەرەك.
    • اۋە قورعانىسى جۇيەلەرى مەن زىمىران تەحنولوگيالارىن كۇشەيتۋ ماڭىزدى.
  2. ايماقتىق جانە حالىقارالىق اليانستاردى نىعايتۋ
    • ۋكراينا ناتو-عا قوسىلۋدى جەدەلدەتۋى كەرەك.
    • قازاقستان تۇركيا، ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن قاۋىپسىزدىك ىنتىماقتاستىعىن كۇشەيتۋى كەرەك.
  3. ەكونوميكالىق جانە ساياسي تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ
    • ەكونوميكاسى ءالسىز ەلدەر اسكەري اگرەسسياعا وسال كەلەدى. سوندىقتان ۋكراينا دا، قازاقستان دا ەكونوميكالىق قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋى ءتيىس.

 

ۋكراينا مەن قازاقستاننىڭ يادرولىق قارۋدان باس تارتۋى – تاريحي شەشىم. بىراق ۋكراينا مىسالىنان كورىپ وتىرعانىمىزداي، حالىقارالىق كەپىلدىكتەر رەالدى قورعانىستى قامتاماسىز ەتە المايدى.

بىراق يادرولىق قارۋعا قايتا ورالۋ بۇكىل الەم ءۇشىن قاۋىپتى پرەتسەدەنت بولادى. ونىڭ ورنىنا، اسكەري-ونەركاسىپتىك كەشەندى كۇشەيتىپ، قورعانىس جۇيەلەرىن جاڭارتۋ – قاۋىپسىزدىكتىڭ ءتيىمدى جولى.

ۋكراينا ءۇشىن: ناتو-عا قوسىلۋ – باستى ماقسات.
قازاقستان ءۇشىن: تاۋەلسىز قورعانىس ساياساتىن دامىتىپ، ايماقتىق قاۋىپسىزدىك جۇيەلەرىن نىعايتۋ قاجەت.

يادرولىق قارۋ – اگرەسسياعا قارسى ەڭ كۇشتى قۇرال بولۋى مۇمكىن، بىراق بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ جالعىز جولى ەمەس.

The Qazaq Times