جىر سۇيەر وقىرماندارعا قازاققا بەلگىلى اقىن، حالىقارالىق "الاش" ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى تەمىرعالي كوپبايدىڭ ولەڭدەر توپتاماسىن ۇسىنىپ وتىرمىز
جۇمەكەن
قارا سۋعا قايىق سالدى قالقىتىپ،
قارا سوزگە سەزىم قۇيدى بالقىتىپ.
قازىنالى اسپانىنا قازاقتىڭ،
قوڭىر كۇيدى جىرمەن جازدى شالقىتىپ.
جىرعا جولىن جيەكتەتپەي جەڭىلدىڭ،
ولەڭىمەن ورگەن ءوزىن ءومىردىڭ.
قوڭىر كەشتە قوڭىر ۇستەل باسىندا،
قوڭىرايىپ وتىراتىن قوڭىر مۇڭ.
قوڭىر، قوڭىر ويلار ءتىزىپ ىلكىمدى،
ءتۇن ىشىندە تولاعايداي سىلكىندى.
ولەڭ سايىن نايزاعاي بوپ ىرەدى،
قىڭسىلاعان پەندەشىلىك شىركىندى.
ورمان-ورمان وي كوتەرگەن تولاعاي،
قىلىعىنا كۇيىپ كەتىپ قاراداي،
قۇلداي كونبىس «پلاستيلين باستاردى»،
باۋىزدادى باس-كوزىنە قاراماي.
اۋلاق كەتىپ ابىر-سابىر، كۇبىردەن،
ۇندەمەستەن ولەڭگە ەڭبەك سىڭىرگەن.
بەيتالانتتار بايتال ءمىنىپ جاتقاندا،
بەتىن باسىپ ۇيالاتىن ىڭىردەن.
دۇمشە دۇنيە دىمكاس كۇيدە جوتەلىپ،
كەكسە مۇڭعا كەتكەن كەزدە ەتى ءولىپ،
جەر بەتىنىڭ قاسىرەتىن سول اقىن،
جۇرەگىمەن ءجۇردى جالعىز كوتەرىپ.
ويشىل جانعا مۇڭسىز ءومىر ءباس پە ەدى،
ءۇردى شۋلاپ قاندەنى مەن ماستەگى.
تۇيسىگىنىڭ تەرەڭىمەن ۇقتى اقىن،
بولمايتىنىن جىر جازۋدان باسقا ەمى.
حاقپەن عانا تىلدەستىرگەن مۇراتىن،
باقتان بيىك بولادى ەكەن ۇلى اقىن.
ولەڭ جازسا شاناعىنا كۇي تۇنىپ،
كۇي تارتقاندا ولەڭ كەلىپ تۇراتىن.
تەبىرەنسە ءتۇپسىز اسپان تۇڭعيىق،
ونىڭ جىرى جۇلدىزداردان تۇر بيىك.
«جىر-جۇمەكەن» دەگەن الىپ عالامشار،
جۇرەكتەرگە كەلە جاتىر نۇر قۇيىپ.
شاتىراش. جۇماتايدى اڭساۋ
جۋعام جوق اششى جاڭبىرمەن،
جاسىعان، مۇڭدى جاناردى.
شاشىم دا شاركەز تاعدىرمەن،
شاتىراش ويناپ اعاردى.
جۇماتاي
سايراعانمەن ەر كوڭiلi قۇس تiلدە،
سارنوقايعا ساراتاندا قار ءتۇسiپ،
«ءومiر» دەگەن شارشى تاقتا ۇستiندە،
ءوتتi كوكەم تاعدىرمەنەن تارتىسىپ.
قارا ولەڭنiڭ قاعانى ەدi ءوزi دە،
ساراي سالعان ءسوزدiڭ تەرiپ ەستiسiن.
تۋرا قاراپ كورولداردىڭ كوزiنە،
تەگiن بەرسە المايتىندى پەشكiسiن.
قيال-تۇلپار قۇس جولىنا اۋعاندا،
سوزدەن ساۋمال سiمiرەتiن بiر قانباي.
وڭاي ولجا iزدەمەيتiن جاۋدان دا،
سەتەر اتقا سەيدiن مiنگەن بۇرحانداي.
ات جالىندا، اتان تۇيە قومىندا،
كەتپەسiن دەپ جاميعاتقا بەرمەگiم.
تاقتا ۇستiنە شىعاراتىن سوڭىندا،
يلحان، سايد، گوان، نويان ەرلەرiن.
جاندى كورسە بەلi قىپشا، كوزi – گۇل،
حان باسىمەن كەتپەس ەدi ەلەمەي.
جانى – كوكتەم، ويى – مۇحيت، ءسوزi – مiر،
كوبە سوگەر قوزىجاۋىرىن جەبەدەي.
كەرمە اينالىپ كەنەجيرەن جەلگەندە،
ۇمىتاتىن ۇپاي، ەسەپ، پايداسىن.
جان-جاعىنان تاعدىر قىسىپ بەرگەندە،
جالاۋ ەتiپ كوتەرەتiن ءلايلاسiن.
قارا ولەڭنiڭ قونىپ ەرگە قۇت، ءارi
قاسوق ويىن قوسا قولداپ جاراتقان.
شۇعىنىقتىڭ جايىلعاندا جۇپارى،
شەتسiز-شەكسiز شەر توگەتiن شاناقتان.
ماڭگi سارىن مۇڭعا بالاپ مىڭ سىرىن،
اردا جىرعا «ار گۇلi» دەپ ات قويىپ.
تاعدىر يتتiڭ بىت-شىت قىلىپ تۇمسىعىن،
كەتتi كوكەم كۇيكi كۇنگە «مات» قويىپ.
پەگاس
ارداي اپپاق قاناتىنان نۇر ەسكەن،
شابىتىمنىڭ التىن جالدى پىراعى.
جەردەن اسقاق، بۇلتتان بيiك سiرەسكەن،
كۇنiكەيدەي كۇن استىندا تۇراعى.
القا تاققان القاراكوك اسپانعا،
جۇلدىزداردىڭ اراسىندا مەكەنi,
قارا ولەڭگە عارىش قۇشاق اشقاندا.
قيالىمدى ەرتiپ الىپ كەتەدi.
جەردە قالىپ جاقۇت ءتاجدi سارايلار،
كوڭدە قالىپ كۇندەلiكتi كۇيبەلەڭ،
الدەقاشان اسان قايعى، ابايلار،
تورگە شىققان اسپانداعى ۇيگە ەنەم.
اق قاناتتى پەرiشتەدەي كيەلiم،
عارىش جاقتان كۇلدiر-كۇلدiر كiسiنە.
ءتانiم ەرiپ، كوككە سiڭدi سۇيەگiم،
جانىم ەنiپ مولدiرەگەن تۇسiنە.
اقبوز، كوكبوز قازىعىندا بايلاۋلى،
ۇركiتسەڭ دە ۇزە المايدى ارقانىن،
جالعىز جايلاپ جۇلدىز اققان جايلاۋدى،
كiسiنەشi تاعى مiنەز تارپاڭىم.
جىلدار جىلجىپ بارادى...
بەسىن ءساتتىڭ بىلمەسەڭ ءدۇر باعاسىن،
بۇلا جۇرەك، نەسىنە بۇلداناسىڭ؟
جازباق بولىپ تۇندەردە تىرباناسىڭ،
جىلاپ قالعان جىلداردىڭ جىلناماسىن.
جىلدار جىلجىپ بارادى جىلاپ-كۇلگەن،
سىرنايىنا ۋاقىتتىڭ قۇلاق تۇرگەن.
سۇراۋى بار دەيمىز-اۋ ءاربىر ءساتتىڭ،
سۇرارىڭدى بىلمەيسىڭ بىراق كىمنەن.
ۋاقىت دەگەن ءباھادۇر – كۇن قاسابى،
مينۋتتاردىڭ سۇلايدى مىڭ جاساعى.
تىرشىلىكتىڭ تۇبىنە وي جەتپەيدى،
جىل وتەدى، جانىڭدى مۇڭ باسادى.
تۇندەي ءسىڭىپ تاريحتىڭ جىلعاسىنا،
وتكەن ءوتتى، سالاۋات جۇرعاسىنا،
كوكتەم كەلسە كوڭىلدى سۇيرەلەدىك،
كوپپەن بىرگە شىققالى قىر باسىنا.
نە كورسەك تە كورگەلى كوپكە ىلەسىپ،
ماعىناسىز جوعالدى كوپ كۇن ءوشىپ.
جۇرەك جالعىز، جان بولەك – سونى بىلدىك،
تىرشىلىكپەن جۇرگەندە تەپكىلەسىپ.
جالعىزدىقتىڭ جايلاۋىن ىزدەپ كەلىپ،
كۇزدى وتكەرىپ، كوڭىلدەن سىزدى وتكەرىپ.
قوڭىر قازداي قيقۋلاپ قىردان اسقان،
جىلدار جىلجىپ بارادى تىزبەكتەلىپ.
كەشەگى بەيكۇنا ءبۇلدىرشىن
بۇگىن بە، ەرتەڭ بە، كىم ءبىلسىن،
ىلەسەر جىلاعان كۇلگەنگە.
كەشەگى بەيكۇنا ءبۇلدىرشىن،
بوزبالا بولىپتى ءبىر دەمدە.
بۇگىن بە، ەرتەڭ بە، كىم ءبىلسىن،
سوزىنە سەندىرەر حالىقتى.
كەشەگى بەيكۇنا ءبۇلدىرشىن،
كادىمگى كىسى بوپ قالىپتى.
بۇگىن بە، ەرتەڭ بە، كىم ءبىلسىن،
تاعدىر بار جۇيكەنى تالدىرعان.
كەشەگى بەيكۇنا ءبۇلدىرشىن،
شال بولىپ شىعادى الدىڭنان.
بۇگىن بە، ەرتەڭ بە، كىم ءبىلسىن،
ساعات تۇر ۋاقىتتى ساناپ قۇر.
كەشەگى بەيكۇنا ءبۇلدىرشىن،
بەيىتتەن اي بولىپ قاراپ تۇر.
جالعىز جۇرەكپەن
ارمان-مۇڭ اپپاق پەرىشتە بولىپ،
القالاپ جۇرەر اقىندى.
بىردە شىڭ، بىردە ەڭىسكە قونىپ،
بايىزداۋ بىلمەس پاقىردى.
دۇنيەگە سىيماي الاسۇرعاندا،
ارقاسى قىسقان باقسىداي.
اقىننان ەندى الاسىڭ بار ما،
تاقۋا بەيىل، تاقسىر-اي.
ىشتەگى رۋحتىڭ كۇشىن بىلگەندە،
جىر – كوڭىل شەشپەس جىعاسىن.
ءتاپسىردى جىرمەن تۇسىندىرگەندە،
قابىل ەت ءتاڭىر، دۇعاسىن.
اقىنعا دەمە كۇناسى قونار،
بەس مەزگىل وتسە بەيناماز.
جاقۇت جىر – ونىڭ دۇعاسى بولار،
جۇرەگى ونىڭ – جايناماز.
ۇجماققا اقىن ءبىر-اق اتتادى،
ۇعاتىن بولساڭ سانامەن.
قارا ولەڭ – ونىڭ قىراعاتتارى،
قاعباسى دا ونىڭ – قارا ولەڭ.
قۇتپاندى ويلاسا قينالار ءىشى،
جۇرەكتىڭ تىڭداپ ءامىرىن.
اقىندىق تالانت سىيلاعانى ءۇشىن،
سۇيەدى ول جالعىز ءتاڭىرىن.
دىندەردەن جاققان جاتقا كۇيەسىن،
داركۇمان الەم ءدىر ەتكەن.
سۇيەدى اقىن جاپپار يەسىن،
سۇيەدى جالعىز جۇرەكپەن.
جامشىك
جىلدار جىلعا جالعاسىپ تۇر،
ۇمىتتەردەن شام جانىپ.
جالعىز اتتى اربا شىقتى،
الىس جولعا قامدانىپ.
جولاۋشىنىڭ مول ارمانى،
جول ازابى ەلگە سىن.
ۇلى دالا سول اربانى،
اداستىرا كورمەسىن.
بولعان تالاي زامان اقىر،
بۇل جۇرت نەنى كورمەدى؟
جالعىز جامشىك بارا جاتىر،
مىعىم ۇستاپ دەلبەنى.
ايداۋشى ەتىپ تاڭداپ الىپ،
التىنقۇمار نەمەنى.
ارباداعى اردا حالىق،
ءۇنسىز قالعىپ كەلەدى.
ۇلى دالا تەڭسەلەدى،
سابىلعانداي سانا كوپ.
دەلبەشىگە ەل سەنەدى،
ءوزىمىزدىڭ بالا دەپ.
جامشىك ويىن سەزەر كىمدەر،
التىن، جاقۇت ارمانى.
بوجى قولدا، ءوز ەركىندە،
قايدا بۇرسا اربانى.
ءوز پيعىلى ۇنايدى ەرەن،
دۇنيە قاپقان سانانى.
ورگە تارتقان سىڭايمەنەن،
كورگە تارتىپ بارادى.
جولايىرىق. وكىنىش
البىرت شاقتا ولەڭ دەستىك، جىر دەستىك،
ادال دوستىڭ ارمانىمەن بىرگە وستىك.
ءومىر جولى ەكى ايىردى بىزدەردى،
ءوتتى بىزدەن ءبىر بەيمالىم بىلمەستىك.
الىس جولعا اتتانعاندا قامدانىپ،
جولايىرىق سىناق بولدى جانعا انىق.
مىستان ۋاقىت ارباپ قويعان جاندارداي،
ءبىز ەكەۋمىز ەكى جولدى تاڭدادىق.
ءومىر الدان توستى سىرىن بەيمالىم،
شاتتىعىڭدى ەندى مەنسىز تويلادىڭ.
جان دوسىڭنىڭ جاقسى كۇنىن قىزعانساڭ،
دوستىعىڭا ءوزىڭ نۇكتە قويعانىڭ.
كوزدەن عايىپ بولعاننان سوڭ مۇلدە سەن،
كوڭىل سۋىپ، مۇڭعا تولدى جىر كەسەم.
دوسپىن دەگەن جايداق سوزدەن نە پايدا،
ءولىمىن بە، ءتىرىمىن بە بىلمەسەڭ.
كونە كۇپى سەكىلدەنىپ جىرتىلعان،
ەسكى ەلەسكە اينالۋدا ءتۇر-تۇلعاڭ.
تىلەۋلەستىك تەرىس كەتىپ بۇرىنعى،
كۇبىڭ-كۇبىڭ ءسوز ايتاسىڭ سىرتىمنان.
ءار تاعدىرعا قويىلادى ءبىر نۇكتە،
سوندا بىزدەر بەكەر ءومىر سۇردىك پە؟
جاۋعا اينالعان دوستار از با ومىردە،
جاتقا اينالعان جاقىن از با تىرلىكتە.
مەن وكىنسەم ولەڭ بىرگە وكىندى،
توبەمىزدەن تونە تۇسكەن ەكىندى.
جولايىرىق ەكى ايىرعان بىزدەردى،
سوڭىمىزدان كۇلىپ تۇرعان سەكىلدى.
داۋىل كەلەدى
زارىققان كەزدە زاماننان مىناۋ كۇدەر كەم،
زاۋال ما دەرسىڭ ءتاڭىردىڭ ءوزى جىبەرگەن.
ىرىقتان شىققان ىزاداي بەينە ىشقىنىپ،
دالاما مەنىڭ داۋىل كەلەدى تۇنەرگەن.
سىرەسكەن بۇلتتار – جۇرتىمنىڭ وكپە، نالاسى،
سىڭسىعان سامال – بوزداعان بەيباق اناسى.
ۇيىتقىعان جەل – ۇلىعان نامىس ۇنىندەي،
تولاسسىز نوسەر – كوز جاسى ەلدىڭ، شاماسى.
داۋىل كەلەدى، قايعىسىن ارتىپ زارلى ءۇيدىڭ،
ساعاتى جەتتى سارتاپ بوپ قاتقان سارى قيدىڭ.
سانانى سىلكىپ، سەل بولىپ تيەر بۇل داۋىل،
قوپارادى ەرتەڭ ات قورالارىن اۆگيدىڭ.
جەلبۋاز سەرت
پاي، شiركiن-اي، باي ادام عوي تiل جاققا،
قويداي مومىن توبىر قايبiر قوي دەسiن...
حان سوزiندە قالجا بولماس قىلجاققا،
سويلەپ جاتىر.
سايراي بەرسiن.
سويلەسiن.
ول كiسi ايتسا وشاعانعا شىر بiتiپ،
ءباس كەلتiرمەي بايگە الادى بايتال دا.
ونەر كەرەك ولگەنگە باس شۇلعىتىپ،
وتiرiكتiڭ ءوزiن سۇلۋ ايتارعا.
قۇرىق جەتپەس قۋ ساياسات قۇرعىرعا،
قيالاتا سالار ءسوزدiڭ جورعاسىن.
كەي كەزدەرi بۇلبۇل ەكەش بۇلبۇل دا،
سايرايدى ەكەن سايراۋ كەرەك بولعاسىن.
جۇرتقا ءۇمiتiن ۇلگەرتپەدi ۇكiلەپ،
جەلوراي – دەرت،
جەلبۋاز سەرت،
اياۋسىز.
اراق iشكەن «ارىستاننىڭ ءسۇتi» دەپ،
بايازيتتiڭ نامازىنداي بايانسىز.
كوپ شىندىقتىڭ ايقاسقانمەن كiرپiگi,
جان ساقتاۋعا جارامايدى جالعان ءۇن.
اقيقاتتىڭ الداسپانى بiر كۇنi,
جارق ەتەدi امiرiمەن اللانىڭ.
قىسقا قۋانىش
بال ۇسىنعان پەرiشتەدەي پiشiنمەن،
باليعاتقا باستاعاندا الاۋ كۇن.
بار ادامعا جاقسام دەدiم iسiممەن،
بار ادامنىڭ تاپسام دەدiم قالاۋىن.
بالا تۇيسiك بالداي ەدi راسىندا،
تiل ۇيiرگەن تاتتiلiگi قيالدىڭ.
جانىم قۇمار بولعانى ءۇشiن جاسىنعا،
جامىراعان جۇلدىزداردان ۇيالدىم.
اعا بۋىن، مەيلi قۇرداس تەڭ وسكەن،
العىس ايتسا ارمان تولى جاس جانعا.
الدەكiمدەر قاۋiپتەنەر دەمەستەن،
قالپاعىمدى اتاتىنمىن اسپانعا.
قۋانىشىم قىسقا بولدى الايدا،
جوعالتقانداي سىرلى ءۇمiتتiڭ سiرگەسiن.
دەدi بiرەۋ: «قالپاعىڭدى ابايلا،
كۇننiڭ كوزiن جاۋىپ قالىپ جۇرمەسiن».
سىزات ءتۇستi ءسابي بەتتi سەزiمگە،
وتكەلiندە ءومiر دەگەن دۇرمەكتiڭ.
بiرەۋگە ەتكەن جاقسىلىقتىڭ ءوزiن دە،
بiرەۋلەردiڭ قىزعانارىن بiلمەپپiن.
جاراسپايدى جاندى ورىنسىز اقتاساڭ،
سيىقسىز كۇن سىرعىپ جاتىر سىناپتاي.
كەش ۇعىندىم سەن بiرەۋدi ماقتاساڭ،
بiرەۋ سەنi تۇراتىنىن ۇناتپاي.
مەن ءتاڭiردiڭ سۇيگەن ەدiم پەندەسiن،
اڭعال كوڭiل، ارداي تازا سەزiممەن.
جەسiر پيعىل جەزتىرناقتىڭ جەڭگەسiن،
كورە-كورە، كوڭiلiم قالدى وزiمنەن.
بوران
اۋنادى قىردا اق بوران،
اق بۋراداي ىشقىنىپ.
جۇلدىزدارىن جوقتاعان،
ءتۇن زارلايدى قىستىعىپ.
قۇرسادى تۇمان دالانى،
الاتاۋ قايدا، اي قايدا؟
سارى اياز تiلiپ تابانىن،
سارى توبەت سالدى ويبايعا.
باسىنباي بiتپەس بار iسi,
ىزالى قاريا ىقتىردى.
قازاقتىڭ «ۇزىن سارىسى»،
بەيiتكە دەيiن بۇقتىردى.
دiڭكەسi ايدىڭ قۇريدى،
بوز تۇمان كوزiن تۇمشالاپ.
ءبورi كوز بوران ۇليدى،
قۇيرىعىمەنەن قىر ساباپ.
ءساۋiر. اياز. الما گۇلi
ءساۋiر سوڭى.
سارى اياز سالعان سۇرەڭ،
الماتىنىڭ كوكتەمi-اي، الدامشى ما ەڭ.
الاتاۋدىڭ بوكتەرi قالىڭ الما،
اق ساۋكەلە.
گۇل اشقان ارمانشىل ءوڭ.
الاتاۋدىڭ بوكتەرi الما قالىڭ،
قار جاۋىپ تۇر ساۋiردە بار ما امالىڭ.
توي ۇستiندە تاركi ەتكەن قالىڭدىقتاي،
اپپاق گۇلدiڭ ءۇزiلدi-اۋ ارمان ءانi.
قارلى كوكتەم كوڭiلiمە قاياۋ مەنiڭ،
مۇلگiگەن باق وزگەرتتi باياۋ رەڭiن.
ءتۇس كورسە دە ومiردە قىس كورمەگەن
الما گۇلi,
نە دەگەن اياۋلى ەدiڭ؟
مىنا كوكتەم قايتەدi, مىنا ءساۋiر،
قىسقا بەرگەن قىزىعىن قۇدا ءساۋiر.
جاز قۇشاعىن اڭساعان جالاڭاش گۇل،
كەمسەڭدەيدi كەلiندەي كۇناسi اۋىر.
پارادوكس
تۇكسيەسiڭ تۇك وزگەرمەي،
جەتەدi اعا الداعانىڭ.
تاعدىر ساعان مiنەز بەرمەي،
تالانت بەرگەن.
تاڭ قالامىن.
شاناعىڭا تولعاندا ولەڭ،
سەزiمدi ءارi-ءسارi ەتەرسiڭ.
ءسوزiڭ تۇزiك بولعانمەنەن،
ءوزiڭ قىزىق جان ەكەنسiڭ.
كiساپiرلiك كوردiم سەنەن،
قۋسىڭ
قۇرىق بويلاتپاعان.
كوكiرەگiڭ كوردەمشەدەن
مiسكiن بە دەپ ويلاپ قالام.
كەرەگi نە، كەرەگi نە،
كۇندەر مەنi كوپ الدادى.
اقىن دەگەن ولەڭiنە،
ۇقساماسا نە بولعانى.
دۇرەلەسە دويىرداي مۇڭ،
شىن سەزiمدi شەكتەمەدiم،
ولەڭiڭدi مويىندايمىن،
ءوزiڭدi اعا، جەك كورەمiن.
الىس جۇرت
جۇرتى تۇگەل ۇمتىلاتىن جالقىعا،
كوز ساتپاڭىز سەم اعايدىڭ سالتىنا.
داۋا بار ما امەريكا دەگەندە،
Iشكەن اسىن جەرگە قويار حالقىما.
الپاۋىت ەل الىس بولىپ اربايدى،
ساياساتى جاھاندى وراپ سامعايدى.
سۇتتەي ۇيىپ تۇرعان بولسا سول مەكەن،
باسقا حالىق ونى نەگە قارعايدى؟.
نەگە، نەگە كوپ ەل وعان وكپەلi?
جەتپەي ءجۇر مە العان شەنi, شەكپەنi?
جات قۇرلىققا بiز نەسiنە كوز سۇزدiك،
بابام قازاق الدەقايدا تەكتi ەدi.
ەل ەمەسپiز ارىن ساتار تيىنعا،
مازاسىز وي بۇرقىلدايدى ميىمدا.
مىنا زامان ۇقساپ بارا جاتقانداي،
دوللار دەگەن قايىرىمسىز قۇيىنعا.
ءجا، جارايدى،
كەلمەگەن سوڭ بەتپە-بەت،
الىس جۇرتقا نەعىلايىن وكپەلەپ.
وعان بiزبەن تەڭەسۋگە تەك كەرەك،
بiزگە ونىمەن شەنەسۋگە كوت كەرەك.
ساندىق جايلى شىندىق
(باللادا)
ەستە عوي، ەستە، بالالىق شاقتىڭ بال كۇنى،
جاتاعان ءۇيدى جىلىتقان اراي، تاڭ نۇرى.
تورگى بولمەدە تورەدەي بولىپ تۇراتىن،
تاتتىگە تولى اجەمنىڭ سىرلى ساندىعى.
ماۋىتى، ماقپال، قىجىمدى قۇراپ قيىردان،
ۇستىنە كىلەڭ قۇراقتى كورپە جيىلعان،
سول «ءتاتتى» ساندىق اڭسارىم بولعان كۇندەر-اي،
اينالشىق ۇرىپ، اناما «اش!» دەپ قيىلعان.
– رەنجيدى اجەڭ، قوناققا كەرەك، قوي بالام،
مەيماندار كەلسە، داستارقان جايام،- دەيدى انام.
ءتاتتىنى جىرىپ تۋعان ۇلىنىڭ اۋزىنان،
انالار ءبىزدىڭ ارلىنىڭ ءىسىن ويلاعان.
كەزىمىز ەمەس تەرەڭنەن ويلاپ، تولعانعان،
ءدامدىنى قالاپ، دامەتكەن كۇيدە سول ماڭنان:
– ىشىندەگىنىڭ قىزىعىن بىرەۋ كورسە ەگەر،
نە پايدا، دەۋشى ەم، ساندىق بىزدىكى بولعاننان؟
سىرلى ساندىققا سىرتىنان عانا قىزىعىپ،
قاراسيراقتار قارايتىن ەدىك ءسۇزىلىپ.
ءبىر ءتۇيىر ءتاتتى بۇيىرمايتىنىن بىلگەن سوڭ،
جىلايتىن ءىنىم وندىرشەگىنەن ءۇزىلىپ.
ەسەيە كەلە، ەسىڭدى جيىپ بولعاسىن،
ەلىڭنىڭ مۇڭىن ەلەمەي جۇرسەڭ ول دا سىن.
قازاقتىڭ جەرى – سىرلى ءبىر ساندىق ەمەس پە؟
ساندىق بىزدىكى! ىشىندە شارۋاڭ بولماسىن!
ساندىقتىڭ ءىشىن كورتىشقان جالماپ ءبىر سۇمدىق،
ءتۇبىن دە تەستى، كورگەندە كەكسىز كۇرسىندىك.
بار ءتاتتىمىزدى «قوناقتار» قاۋزاپ كەتكەنمەن،
قاڭىراپ قالعان ساندىق بىزدىكى – بۇل شىندىق!
«پيرات»
(باللادا)
اۋىلعا باردىم. اۋىلدا كوكتەم ءبىر كەرىم،
الدىمنان شىقتى ارمانشىل بالا كۇندەرىم.
قالادا ءجۇرىپ، قاتالاپ قاپپىن قىردى اڭساپ،
ساعىنىپ قاپپىن سابالاق ءيتتىڭ ۇرگەنىن.
قاراشاڭىراق. اكەمنەن قالعان كوزىندەي.
قاراشا ءۇيدى جىرلايمىن ءالى كوز ىلمەي.
قاراسيراق ۇل اۋلادا يتپەن ويناپ ءجۇر،
قارشاداي كۇننەن يت جاندى بولعان وزىمدەي.
قازاقى تۇقىم، قۇلاق، قۇيرىعى كەسىلگەن،
قۋسام دا كەتپەس توڭمويىن توبەت ەسىمنەن.
بەيمازداۋ بالا ات قىلىپ ءمىنىپ السا دا،
بىلق ەتپەي جاتىر. ساقتاسىن قۇداي كەسىردەن!
سۇقتانا قاراپ سۇرىنا مىناۋ «باتىردىڭ»،
«كا-كا!» دەپ ءيتتى وزىمە تامان شاقىردىم.
بۇرمادى موينىن «كىم ەدىڭ ءوزىڭ؟» دەگەندەي،
ۇقپايدى-اۋ ءسوزىن بوتەنسىپ قالعان پاقىردىڭ.
بولمىسى ماڭعاز، شابالانبايدى، ۇرمەيدى.
«كەل، كەل!» دەپ كوردىم، ءبىرتابان بەرى جۇرمەيدى.
ءىنىمنىڭ كەنجە بالاسى كەنەت، دەپ سالدى:
– اتا، بۇل توبەت، قازاقشا مۇلدە بىلمەيدى.
– قالايشا؟- دەدىم،- يتتە دە سوندا ءتىل بار ما؟
بۇل جارىقتىققا قۇلاق بەرگەن عوي تىڭدارعا.
قازاقى توبەت – ءبورىباساردىڭ تۇقىمى،
يەسى ايتسا جەتپەي مە شولاق مۇندارعا؟
تىلىنە قاراپ تاڭداي ما ءيتتىڭ قاي ءبىرىن،
كوكىرەگىمدە كۇيرەدى توبەت جايلى ۇعىم.
– ماكستىڭ ءيتى. ەسىمى «پيرات». ءۇش جاستا،
امانات قىلىپ قالدىرىپ كەتكەن اي بۇرىن.
– «ماكس» دەگەنىڭ شەتەلگە كەتكەن ماقسات پا؟
بۇل «پيرات» بولسا، جارىعان ەكەن جاقسى اتقا.
قازاقى يتكە قازاقشا ات قۇرىپ قالعان با،
نە دەگەن بالە، اتاڭدى بالام، قاقساتپا!
– قاراڭىز، اتا، قازاقشا سوزگە قىڭبايدى،
ورىسشا مەنەن اعىلشىنشانى تىڭدايدى.
«پيرات، ۆستات!»- دەپ بۇيىرىپ ەدى توبەتىڭ،
ورنىنان تۇرىپ، بايقاتتى «ىزەت»، ىڭعايدى.
ءىنىمنىڭ ۇلى «كو منە!» دەپ، «اپورت!»، «سيدەت!» دەپ،
ايتقانىن يتكە ىستەتىپ جاتىر تۇيدەكتەپ.
قازاقتىڭ ءتىلىن ءوزى بىلمەيتىن «ماكسقا»
قالاي ايتاسىڭ يتىڭە قازاقشا ۇيرەت دەپ.
قاسيەتسىز بولسا قايتەسىڭ ءيتتى بايلاپ قۇر.
قولىڭنان كەلسە يتىڭە، قازاق، قوي باقتىر.
قازاقشا ءبىر ءسوز ۇقپايتىن مىناۋ ءنان توبەت،
اعىلشىنشاعا جۇيرىك ەكەن، «سايراپ تۇر».
«ستەند اپ!»، «كام ون!» بۇيرىقتىڭ ءبارىن قاعىپ اپ،
سەم اعاي كەلسە توبەتىڭ بىردەن تانىماق.
– اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋ وڭاي يتكە،- دەپ،
پيراتتى قورشاپ، بالا بىتكەن ءماز جامىراپ.
قازاقى توبەت قازاقشا ۇقپاي قورلادى-اۋ،
شەتەلگە كەتكەن نە ويلايدى ەكەن سورلى اناۋ؟
قازاقتىڭ ءتىلى وركەنيەتتىڭ جولىندا،
ينتەرنەت تۇگىل يتكە دە كەرەك بولمادى-اۋ!
جاراتقان ءتاڭىر، ءۇمىتتىڭ كوشىن قيراتپا،
ءتىل ءۇشىن ءبىزدى سۇيرەلەي كورمە سيراتقا.
قالانى قويىپ، الىستا جاتقان اۋىلدا،
«ءبورىباسارلار» اينالىپ جاتىر «پيراتقا».
قارا ءتىزىم
جىلدارمەن بىرگە جانىڭدى كەيدە جەيدى مۇڭ،
ۇمسىنىپ بەكەر، كۇرسىنىپ كەتەر كەي كۇنىڭ.
– اتاققا ءسىزدى القالاپ ەدىك، اق ۇيدە
قارا تىزىمدە تۇر ەكەنسىز عوي،- دەيدى ءىنىم.
سوراپسىز سوزدەر شايقايدى سابىر ساباسىن،
ىنىگە ىزەت، ىزدەگەن اقىن اعاسىن.
– شىراعىم،- دەيمىن، -شىجعىرىپ ايتساڭ شىندىقتى،
ۇكىمەت تۇگىل، ءۇي ىشىنە قالاي جاعاسىڭ؟
سىڭسيدى ءۇمىت سورقۇمعا بۇرعان جىلعاشا،
قايتەمىز ەندى بەرمەسىن بيلىك بۇلداسا.
اقكوڭىل جاندار الالامايدى ەشكىمدى،
قارا ءتىزىمدى قارا نيەتتەر قۇرماسا.
ارىمىز تۋلاق بولماۋى ءۇشىن تاقىمدا،
ايتامىز ءالى اقيقات-شىندىق حاقىندا.
ايلاڭكەس پيعىل اق ءۇيدىڭ قارا ءتىزىمى،
اتاڭنىڭ قۇنى كەتتى مە مەندەي اقىندا!
قوعامنىڭ مىناۋ ۋ-ءزارىن كىمدەر ىشپەگەن،
قاراۋلىعىنا قايناپ كەتەدى ءىش دەگەن.
قاي زاماندا دا قىلىش ءتىل، قايران اقىندار،
حان سارايىنىڭ قارا تىزىمىنەن تۇسپەگەن.
وتىز سەگىزدە وباشا قىرعان الاشتى،
قارا ءتىزىمنىڭ قىر-سىرىن تاريح جاڭا اشتى.
قىسىر بيلىكپەن قىرىق جىل قىرباي بوپ وتكەن،
وتەجانداردىڭ مۇڭىمەن كىمدەر ساناستى؟
كورگەندى جازىپ، ولەڭ ورەمىز ءتۇن قاتىپ،
كوز جاسىن حالىق بولعان جوق ءالى قۇرعاتىپ.
قازاقتى الداپ، توناۋمەن بولعان بيلىكتىڭ،
قارا تىزىمىندە بولۋدىڭ ءوزى – ءبىر باقىت.
قامىت جايلى جىر
(باللادا)
كۇلدىر-كۇلدىر كىسىنەسە، كەرنەيلەتسە بەلەس، بەل،
كوز الدىما كۇرەڭ كەلىپ، سايگۇلىكتەر ەلەستەر.
جۇلدىزدارداي جۇيىرىكتەر بۇلا جەلمەن جارىسقان،
اسپان تەكتى اڭسارىمدى اكەتەتىن الىسقا.
بىراق، بىراق، ول جايلى ەمەس اڭگىمەنىڭ مايەگى،
قامىت كيگەن شابدار اتتىڭ كوڭىلسىزدەۋ جايى ەدى.
سار دالادا باۋىر جازىپ ۇلگەرمەسە عۇمىردا،
تارپاڭ تۋعان تۇلپارلار دا اينالادى تۇعىرعا.
الاماندى تۇسىندە دە كورمەگەن عوي دەمەسەڭ،
شابدار اتتىڭ ەڭبەگى ادال، ەتكەنى ونىڭ ەرەسەن.
جان باققاندا جالعىز اتى جۇمىس باستى جارلىنىڭ،
ارالبايداي ارباكەشتىڭ تۇسىنەدى بار مۇڭىن.
ارباكەشتىڭ كوپ ارمانى قول جەتپەيتىن قيادا،
ارمان بىتكەن جارلى ادامنىڭ عۇمىرىنا سيا ما؟
سول ارالباي ۋتوپيا قۇشاعىندا قارتايدى،
ناۋەتەكتەي ناۋقاستانىپ، اجارىنان ءار تايدى.
ارباكەش شال ارعى جاققا بەتىن تۇزەپ العاسىن،
جالعىز ۇلعا اعىتقان-دى اماناتتىڭ ارناسىن.
كارى كەۋدە سىر-سىر ەتىپ، ارەڭ قوزعاپ كىرپىگىن،
قام كوڭىلمەن قامىن ايتتى قامىت كيگەن جىلقىنىڭ.
– شابدار اتتى بوسات،- دەدى،- قالجىرادى جارىقتىق،
قارتايعانشا بۇل بايعۇسقا قاتىگەزدىك تانىتتىق.
قارا قامىت موينىن قيىپ، قىر ارقاسىن ەر قاجاپ،
ساۋىرىنان قامشى كەتپەي كورۋدەي-اق كوردى ازاپ.
سوڭعى دەمى بىتكەنىنشە ەركىن ءجۇرسىن قاناتىم،
كۇنى جەتسە ءوزى تابار جولدى ماعان باراتىن.
– اكە، ءسىز دە قىزىقسىز-اۋ، ءحال ۇستىندە جاتقاندا،
مي قاتىرار ماسەلە كوپ ماڭىزدىراق اتتان دا.
ەستىگەم جوق دەگەن ءسوزدى: «اربادان ات ءولىپتى»،
قالجىراسا، قۇداي سولاي جاراتقان عوي كولىكتى.
ءوزىڭىزدىڭ جولىڭىزعا قيدىم-اق،- دەپ،- وسى اتتى،
ەلگەزەك ۇل شابدار اتتى قامىتىنان بوساتتى.
شۋ، جانۋار! قايتەر ەكەن؟ كوتەرگەنشە قاۋعانى،
شابدار جىلقى جەر ۇشىقتاي كۇلگە جاتىپ اۋنادى.
سودان كەيىن كەڭ دالادان تاپپاعانداي باعىتىن،
اربا جاقتى اينالشىقتاپ، يىسكەي بەردى قامىتىن.
قيمايدى ەكەن، سول قامىتقا سىڭار بولعان سەكىلدى،
قارا قامىت مويىنىنا تۇمار بولعان سەكىلدى.
مۇنى كورىپ ارالباي شال جانارىنا جاس الدى،
– قارا قامىت جانۋاردىڭ سەرىگى عوي قاشانعى.
قانشا جەردەن تاۋەلسىزدىك بەرسە داعى ءتاڭىرىم،
قامىت كورگەن ازاتتىقتىڭ ۇعا المايدى قادىرىن.
... جاتقان سىندى تالاي سىردى قويناۋىندا بۇعىپ قىر،
شابدار جىلقى قامىتىنا باسىن قايتا سۇعىپ تۇر.
شەرزاتتىڭ ءولىمى ىسىنە قاتىستى قۇپيا ۆيدەونى جاريالاۋ كىمگە كەرەك بولدى؟ – ساراپشىلار مەديا سىنى
24 قازان – كىتاپحاناشىلار مەرەكەسى قۇتتى بولسىن!
«ۋچاسكەدەن ارۋاققا كوك حات»: الماتىدا مارقۇمعا كەلگەن شاقىرتۋ
كوميسسيا مەن باقىلاۋشى ەسەبىندەگى ايىرماشىلىق: الماتىدا رەفەرەندۋم قالاي ءوتىپ جاتىر؟
ء"ادىل قازاقستان، ەستيتىن مەملەكەت" ەندى ادۆوكاتتارعا قىسىم جاساي باستادى ما؟
«پسەۆدو-بايقاۋشى» الدە كاسىبي باقىلاۋشى: رەفەرەندۋمدى كىم باقىلايدى؟