ورتالىق ازيا قاۋىپسىزدىگىن كىم قامتاماسىز ەتەدى؟

كەڭەستەر وداعى قۇلاعالى بەرى ورتالىق ازياداعى بەس مەملەكەت ءوز بەتىنشە ەكونوميكاسىن قۇرىپ، سىرتقى جانە ىشكى ساياساتتاعى ۇستانىمدارى مەن كوزقاراستارىن ايقىنداپ ۇلگەردى. بىراق وسى ۋاقىتقا دەيىن ورتالىق ازياداعى قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى تولىقتاي شەشىلدى دەپ ايتا المايمىز. سول سەبەپتى دە ايماقتاعى بەس مەملەكەتتىڭ بەسەۋى دە اسكەري قورعانىس سالاسىندا الەمدىك دەرجاۆالاردىڭ كومەگىنە مۇقتاج.

قازىرگى ۋاقىتتا ايماق تىنىشتىعىن بۇزۋى مۇمكىن ەڭ باستى قاۋىپ اۋعانستانداعى تۇراقسىزدىق. سوڭعى ەكى-ءۇش جىلدا ءسۇريا مەن يراكتا جەڭىلىس تاپقان «يسلام مەملەكەتى» تەررورلىق ۇيىمى ءدال وسى اۋعانستان اۋماعىندا ءوز پوزيتسيالارىن كۇشەيتۋدە. بۇل جونىندە حالىقارالىق جانە ايماقتىق باق وكىلدەرى سان مارتە جازدى، سىزدى، ايتتى.

ورتالىق ازياداعى بەس مەملەكەتتىڭ ىشىندە اۋعانستانمەن وزبەكستان، تۇركىمەنستان جانە تاجىكستان شەكتەسەدى. وسىلاردىڭ ىشىندە ءوزىنىڭ اسكەري قۋاتى جاعىنان ەڭ ءالسىزى تاجىكستان. رەسمي دۋشانبە ءوز بەتىنشە ساياسي-ەكونوميكالىق ساياسات ۇستانعانىمەن، قورعانىس سالاسىندا رەسەيگە تاۋەلدى. قازىرگى تاڭدا ەل اۋماعىندا رف قارۋلى كۇشتەرىنىڭ 201 موتواتقىشتار ديۆيزياسى ورنالاسقان. اتالمىش ديۆيزيانىڭ نەگىزگى مىندەتى - رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ورتالىق ازياداعى ۇلتتىق مۇددەلەرى مەن تاجىكستان رەسپۋبليكاسىنداعى زاڭدى بيلىك قۇرىلىمىن قورعاۋ.

رەسمي ماسكەۋدەن بولەك سوڭعى ۋاقىتتارى ورتالىق ازياداعى قاۋىپسىزدىك باعىتى بويىنشا قىتاي بيلىگى دە بەلسەندى جۇمىس ىستەۋدە. اتاپ ايتقاندا، 2017 جىلى رەسمي بەيجىڭ اۋعانستانمەن اراداعى شەكارا قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا ەل اۋماعىنا 4 مىڭ ساربازىن كىرگىزدى. بۇدان بولەك بىلتىر باق بەتتەرىندە «قىتاي تاجىكستاننىڭ اۋعانستانمەن اراداعى شەكارالىق اۋداندارىنا 3 اسكەري كوميسساريات، 4 اسكەري بولىمشە، 4 شتاب پاتەر جانە اسكەري وقۋ-جاتتىعۋ بازاسىن سالماق» - دەگەن اقپارات تاراعان. ارينە، قىتاي بۇنىڭ بارلىعىن ايماق حالقىنا نەمەسە اتقارۋشى بيلىگىنە جانى اشىعاننان ىستەپ وتىرماعانى بەلگىلى. رەسمي بەيجىڭ ءۇشىن ورتالىق ازيا ەلدەرى ءبىرىنشى كەزەكتە شيكىزات كوزى. قىتايعا «ءبىر بەلدەۋ ء–بىر جول» جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ورتالىق ازيا شيكىزاتى اۋاداي قاجەت. ال ول شيكىزاتتىڭ ەل نارىعىنا توقتاۋسىز ءتۇسىپ تۇرۋى ءۇشىن ايماق تىنىشتىعى مەن تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋدەن باسقا امال جوق.

رەسەي جانە قىتايمەن قاتار ورتالىق ازياداعى ءۇشىنشى ويىنشى ول اقش. رەسمي ۋاشينگتوننىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن وزبەكستان مەن قىرعىزستاندا اسكەري بازالارى بولدى. بىراق ولاردىڭ عۇمىرى ۇزاققا بارمادى. 2005 جىلى ءاندىجاندا بولعان قاندى قىرعىنان كەيىن سول كەزدەگى وزبەكستان پرەزيدەنتى يسلام كارىموۆ اقش اسكەرىن ەل اۋماعىنان شىعاردى. 2014 جىلى قىرعىزستان پرەزيدەنتى المازبەك اتامباەۆ اقش پەن ناتو ەلدەرىنىڭ يەلىگىندەگى «ماناس» اۋەجايىن جاپتى. بىراق ۋاشينگتوننىڭ ورتالىق ازياداعى جۇمىسى بۇنىمەن توقتاپ قالعان جوق. قازىرگى تاڭدا اقش اۋعانستان اۋماعىنداعى اسكەري كونتينگەنتىنە قاجەتتى ازىق-تۇلىك پەن كۇندەلىكتى ومىرگە قاجەتتى زاتتارىن قازاقستان مەن وزبەكستان ارقىلى تاسىمالداۋدا.

جالپى، كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىن اسكەري وداقتاردىڭ نەمەسە ءۇشىنشى ءبىر ەلدەردىڭ قامتاماسىز ەتۋى مۇمكىن ەمەس. سول سياقتى ورتالىق ازيا سونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعى مەن تاۋەلسىزدىگىن قىتاي، رەسەي، اقش نەمەسە ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارت ۇيىمى، شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى سياقتى بىتپەيتىن حالىقارالىق بلوكتار مەن وداقتار قورعامايدى. ەل مەن ايماق قاۋىپسىزدىگىن حالىق پەن بيلىك اراسىنداعى سەنىمدىلىك، كۇشتى ارميا (سانى از بولسا دا), ساپالى ادام كاپيتالى، تامىرى تەرەڭنەن باستاۋ الاتىن ۇلتتىق يدەولوگيا قامتاماسىز ەتەدى. بۇلاي دەيتىن سەبەبىمىز، قازىرگى تاڭدا الەمدە حالىقارالىق كەلىسىمدەر داعدارىسى ءجۇرىپ جاتىر. ەستەرىڭىزدە بولسا، 90-شى جىلداردىڭ باسىندا  رەسمي استانا مەن كيەۆ اتوم بومباسىنان باس تارتقاندا اقش پەن رەسەي سياقتى الپاۋىتتار  قازاقستان مەن ۋكراينانىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن تەرريتوريالىق تۇتاستىعىنا كەپىل بولىپ، ارنايى قۇجاتقا قول قويعان. بىراق ارادا 30 جىل وتپەي كەپىلدىك بەرگەندەردىڭ وزدەرى كەلىسىمدى بۇزدى. 2014 جىلى رەسەي ۋكراينادان قىرىمدى تارتىپ الىپ، اننەكسيالادى...

"The Qazaq Times"