قاي ەلدىڭ بيلىگىندە تۇراقسىزدىق بولسا، «يم» كۇشتەرى سول ەلدە پايدا بولادى

2014 جىلى ماۋسىم ايىندا وزدەرىن «يسلام مەملەكەتى» دەپ اتاعان تەررورلىق ۇيىم «حاليفات» قۇرعانىن جاريالادى. سول كەزدە ابۋ باكر ءال-باعداتي وسى توپتىڭ ليدەرى رەتىندە العاش جۇرت كوزىنە ءتۇستى. الايدا، ءۇش جىل وتكەننەن كەيىن، ءسۇريا مەن يراكتاعى اتالعان توپتىڭ نەگىزگى ورتالىقتارى راككا مەن موسۋل قالاسى ازات ەتىلدى. ولار باسىپ العان ايماقتاردا تەرروريزمگە قارسى كۇشتەر ۇزدىكسىز جەڭىسكە جەتىپ، تەررورلىق ۇيىم جەڭىلىسكە ۇشىرادى. وسىنداي جاعدايدا وزدەرىن «يسلام مەملەكەتى» دەپ اتاعان لاڭكەستەردىڭ كۇنى تولىقتاي باتتى دەۋگە بولا ما؟

«يم» كۇشتەرىنىڭ يراك پەن سۇرياداعى جەڭىلىستەرىنە قاراپ، ولاردىڭ كۇنى باتتى دەپ قۋانۋعا ەرتە. سەبەبى، بۇل تۋرالى تالداۋ جاساعان اقش جانە ەۋروپا ساراپشىلارىنىڭ ءبارى دەرلىك ولاردىڭ سوڭعى ءبىر جىلداعى الەمدىك باعىت العان ارەكەتتەرىن العا تارتادى. «يم» كۇشتەرى يراك پەن ءسۇريا جەرىندە پارتيزاندىق سوعىس جۇرگىزۋمەن بىرگە الداعى ىقپال كولەمىن الەمنىڭ جەر جەرىنە كەڭەيتكەنىن بايقايمىز. بىرنەشە ايعا سوزىلعان موسۋل سوعىسى كەزىندە «يم» كۇشتەرى ءوزىنىڭ تاكتيكاسىن وزگەرتىپ ارەكەت جاساۋعا قابىلەتتى ەكەنىن تانىتتى. سونىمەن بىرگە، تاباندى قارسىلىق كورسەتە الاتىنىن دا بايقاتتى.

اتالعان ۇيىم، يراك پەن سۇرياداعى سوعىستاردا جەڭىلىسكە ۇشىراعانىمەن وسى قاقتىعىستاردا ولار كوپتەگەن تاجىريبە جيناعانى دا انىق. سونىمەن بىرگە جاقتاستارىن الەمنىڭ جەر-جەرىنە تاراتىپ، قالاعان ەلىندە تەراكت ۇيىمداستىرا الاتىنىن دالەلدەدى. بۇنىڭ ءوزى «يم» تەررورلىق توبىمەن كۇرەسۋدىڭ قيىندىعىن ايعاقتايدى. يراك پەن ءسۇريا جەرىندەگى اتالعان ۇيىمنىڭ جەڭىلىسى جەر-جەردەن كەلگەن جيھاتشىلاردىڭ ەندى ەلىنە قايتىپ، تەرروريزمنىڭ كەڭ تارالۋىنا ىقپال ەتىپ وتىرعانى تاعى بار.

2014 جىلى ماۋسىمدا ءال-باعداتي موسۋل قالاسىندا «يسلام مەملەكەت» دەپ اتالاتىن حاليفات قۇرىلعانىن جاريالاپ، بىرنەشە اپتانىڭ ىشىندە يراك پەن ءسۇريادان كولەمى بريتانيا ارالىنا تەڭ كەلەتىن اۋماقتى تارتىپ الدى. وسىدان كەيىن اقش باستاعان حالىقارالىق تەرروريزمگە قارسى كواليتسيا اتالعان توپقا قارسى كۇرەستى باستادى. ءدال قازىر «يم» تولىق جەڭىلسە دە، ەندى نە بولماق دەگەن سۇراق بۇرىنعىداي قالا بەردى؟

باتىستىق ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنە سەنەر بولساق، ولار يراك پەن ءسۇريا جەرىندە بەلگىلى ءبىر تەرريتوريانى يەلەپ قالۋدى ماقسات ەتپەگەن. تەك الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندەگى جيھادشىلاردى پارتيزاندىق سوعىسقا شاقىرعان. ولاي دەيتىنىمىز «يم» تەررورلىق توبىنىڭ ماۋسىم ايىندا تاراتقان اۋديو مالىمەتتەرىندە «حاليفاتتىڭ» كۇنى باتتى دەگەندى جوققا شىعاردى ءارى «نەگىزگى بەكىنگەن ايماقتارىنان ايىرىلۋ جەڭىلىستى ءتۇسىندىرىپ بەرە المايدى» دەگەن سوزدەردى العا تارتادى. ودان سىرت بۇكىل الەمدە ماقساتىنا جەتۋگە تىرىسادى. بەلگىلى بولعانداي ولار فيليپپيندە، وڭتۇستىك شىعىس ازيا جەرىندە، سولتۇستىك افريكادا ماقساتتارىنا جەتۋگە تىرىستى. ولاردىڭ باستى نىسانالارىنىڭ ەكىنشى لەگىندە ورتالىق ازيا ەلدەرى دە تۇرعانى انىق. بۇل قادامدارىنان ولاردىڭ كەلەسى سوعىستى ءوزىنىڭ باستى قارسىلاستارىنىڭ جەرىندە جۇرگىزۋگە تىرىساتىنىن بايقاۋ قيىن ەمەس. ايتالىق، ەندى «يم» كۇشتەرى اقش، ۇلىبريتانيا، گەرمانيا قاتارلى ەلدەردە بەلەڭ الۋى دا مۇمكىن.

«يم» كۇشتەرى تۋرالى مالىمەتتەرگە جۇگىنسەك، الەمنىڭ 100-گە جۋىق ەلىنەن 40 مىڭنان اسا جيھادشى اتالعان توپقا تارتىلعان. توپ تالقاندالعاننان كەيىنگى ولاردىڭ جاعداي قالاي بولاتىنى دا، قازىر الەم ەلدەرىنىڭ الاڭداۋشىلىعىن تۋدىرىپ وتىر. ولاردىڭ ەندىگى قادامى تۋرالى كوپتەگەن بولجامدار ايتىلادى. سونىڭ ءبىرى «The New York Times» باسىلىمى ساراپشىلارىنىڭ ايتۋىنشا، ولار دەرلىك ءوز ەلدەرىنە تاراپ كەتپەۋى مۇمكىن، كۇش توپتاپ كەلەسى ءبىر ورىندا سوعىس تۋدىرۋعا تىرىسادى دەگەندى ايتادى.

«يم» كۇشتەرى تۋرالى زەرتتەۋلەر جاساعان، «بين لادەننىڭ ولىمىنەن «يم» ۇيىمى جارالعانعا دەيىن» اتتى كىتاپتىڭ اۆتورى الي سۋفاننىڭ بولجاۋىنا قاراعاندا، «يم» تالقاندالعاننان كەيىن قۇرامىنداعى سودىرلار وڭتۇستىك شىعىس ازياداعى، سولتۇستىك افريكاداعى جانە كاۆكازداعى جيھادشىلارعا قوسىلۋى مۇمكىن ەكەن. لوندونداعى بىرىككەن كورولدىك ينستيتۋتتىڭ قاۋىپسىزدىك جانە قورعانىس ماسەلەلەرى جونىندەگى جەتەكشىسى كارين فون حيپپەر ءوزىنىڭ BBC-گە بەرگەن سۇحباتىندا جوعارىداعى بولجامعا كەلىسەدى. ول سوزىندە: «يراك پەن سۇرياداعى «يم» كۇشتەرىنىڭ تالقاندالۋى ولاردى تولىقتاي جويىلدى دەگەن ءسوز ەمەس. مەنىڭ ويىمشا، جيھادشىلار ءبىر مەزگىل جاسىرىنىپ قالادى دا قايسى ەلدىڭ بيلىگىندە تۇراقسىزدىق بولسا، سول جەردە پايدا بولىپ، ماقساتىن جۇزەگە اسىرۋعا تىرىسادى»، – دەگەن ويىن ايتادى.

«يم» كۇشتەرى تالقاندالعان يراك پەن ءسۇريا جەرىندە دە تولىقتاي تىنىشتىق ورناي قويعان جوق. توپتىڭ قالدىقتارى ءالى دە جەرگىلىكتى حالىق پەن بيلىككە قاتەر ءتوندىرىپ وتىر. الي سۋفاننىڭ كورسەتكەن مالىمەتىنە نەگىزدەلگەندە مۇنداي قالدىق كۇشتەر ليۆاننىڭ شىعىس بولەگىندە شوعىرلى تۇردە توپتاسقان. اتالعان ماڭدا لاڭكەستىك توپتىڭ بىرنەشە مىڭ مۇشەسى توپتاسقان. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە اقش پەن ونىڭ وداقتاستارى يراك پەن سۇرياداعى سوعىستا جەڭىسكە جەتكەنىمەن، وسى ايماقتاعى جانە دۇنيەنىڭ جەر-جەرىندە تەرروريستەردى تولىق تازارتۋعا قاۋقارسىز بولماق.

اقش-تىڭ بۇل كۇرەستە اسكەر سانىمەن ولاردىڭ قۋاتىن جىل سايىن ارتتىرىپ كەلە جاتقانى شىن. دەگەنمەن، يراك جەرىندە بولسىن، اۋعانستاندا بولسىن 20 جىلعا جاقىنداعان ۇرىستا قۇراما شتاتتىڭ تولىققاندى جەڭىسىن كورە العامىز جوق. ماسكەۋ بولسا سۇرياداعى سوعىستا باشار اسادقا قارسى بارلىق كۇشتەردى تەررورلىق توپ رەتىندە سوققىلادى. الدا، رەسەيدىڭ وزىنە دە تونەتىن قاۋىپتەر بارىنەن سالماقتى بولماق. اسىرەسە، كاۆكاز وڭىرىنە جيھادشىلار توپتالسا بۇل رەسەيدىڭ تىنىشتىعىنا ەڭ ۇلكەن قاتەر.

وسىلاردان الىپ قاراعاندا، يراك پەن سۇرياداعى «يم»-گە قارسى سوعىس، تەرروريستىك كۇشتەردىڭ جاڭا ءداۋىرىن اشتى. بۇل بەينە يلەۋىن تالقانداعاننان كەيىن اينالاعا بىتىراي تاراعان قۇمىرسقالار سەكىلدى، كوپتەگەن ەلدى تەرروريزمگە قارسى كۇرەستى كۇشەيتۋگە يتەرمەلەپ وتىر. ولار ەندى الەمگە كەڭ تارالىپ، كەز-كەلگەن ەلدەگى بيلىكتىڭ السىزدىگىنەن پايدالانىپ، ماقساتتارىن جۇزەگە اسىرۋعا تىرىسادى. ورتالىق ازيا ەلدەرى ورتا-شىعىسقا جاقىن ايماق بولعاندىقتان بىزگە دە كولەڭكەسى تۇسپەي قالادى دەپ ايتۋ قيىن. جاڭا سىن قاتەر الدىندا ەل بىرلىگى سىنعا تۇسسە، بيلىككە دە ۇلكەن سىن. سەبەبى، جاڭا قاتەر ەندىگى جەردە حالىقپەن ساناسپايتىن بيلىكتىڭ قانداي دا ءبىر قاتەلىگىن كەشىرمەيدى.

“The Qazaq Times”