قىتاي يادرولىق ارسەنالىن تەز قارقىنمەن دامىتۋدا: رەسەي مەن اقش نەدەن الاڭدايدى؟

سوڭعى جىلدارى قىتاي ءوزىنىڭ يادرولىق ارسەنالدارىن قارقىندى دامىتۋدى قولعا الدى. بىرقاتار شەتەلدىك ساراپشىلاردىڭ بولجاۋىنشا قىتايدىڭ يادرولىق كۇشى 10 جىلدا اقش پەن رەسەيدى قۋىپ جەتۋى مۇمكىن. بۇل قارۋ-جاراق پەن جاھاندىق ستراتەگيالىق تەپە-تەڭدىك بويىنشا ويىن ەرەجەلەرىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋى بەك ىقتيمال. قازىرگى اقش-قىتاي قايشىلىعى سەكىلدى بۇل جاعداي رەسەي مەن قىتاي قارىم-قاتىناسىندا وزگەرتۋى مۇمكىن.

جاقىننان بەرى شەتەلدىك اقپارات قۇرالدارىندا قىتايدىڭ ىشكى موڭعول، گانسۋ جانە شىڭجاڭ جەرلەرىندە قۇرلىقارالىق بالليستيكالىق زىمىران قۇرىلعىلارىن سالىپ جاتقانى كوپتەپ ايتىلدى. وسىدان كەيىن اقش، رەسەي، ءۇندىستان سەكىلدى ايماقتىق جانە جاھاندىق باسەكەلەستەرىندە قىتايدىڭ يادرولىق ارسەنالدارىنىڭ جالپى قۋاتىن باعالاۋ بويىنشا پىكىرتالاستار دا قىزا ءتۇستى.

ونداعى ەڭ قيسىندى دەگەن پىكىرلەردى ورتاقتاستىراتىن بولساق، قىتاي قازىر يادرولىق ارسەنالىن جاڭارتۋعا قوماقتى ينۆەستيتسيا سالۋدا جانە وسى قارقىنمەن جۇرسە 10 جىلدا قازىرگى رەسەي مەن اقش-تىڭ يادرولىق قارۋ قۋاتىنا تەڭەسەدى.

ءۇردىستىڭ بۇلاي دامۋى بىزگە بولاشاقتا «ۇشجاقتى قارۋ جارىسىن» ەلەستەتەدى.

ەگەر، قازىرگى يادرولىق كوشباسشى دەرجاۆالاردىڭ قاتارىنا قىتاي قوسىلىپ جاتسا، وندا جاھاندىق يادرولىق كەلىسىمنىڭ، يادرولىق قارۋسىزدانۋ نەمەسە سول جونىندەگى كەلىسسوزدەردىڭ بۇعان دەيىنگى تاجىريبەسى جارامسىز بولىپ قالۋى بەك مۇمكىن. ۇيتكەنى بۇعان دەيىن بۇل اسا سەزىمتال ماسەلەلەر بويىنشا تەك ەكى جاقتى – ماسكەۋ مەن ۋاشينگتون اراسىندا عانا جۇرگىزىلىپ كەلگەن بولاتىن. ناتيجەسىندە، ۋاشينگتون، ماسكەۋ جانە بەيجىڭ ورتاسىنداعى «ءۇشبۇرىشتى قاتىناس» كۇردەلىلەنە تۇسپەك.

قىتايدىڭ ستراتەگيالىق باسكەلەستەرىن الاڭداتىپ وتىرعانى – قىتايدىڭ يادرولىق قارۋ قولدانۋ تەورياسىنا ۇلكەن وزگەرىستەر ەنگىزۋى. بۇل تۋرالى وتكەن اپتادا Businessman Daily بىرنەشە ەكسپەرتتىڭ سوزدەرىنە سىلتەمە جاساي وتىرىپ حابارلاعان بولاتىن.

بۇعان دەيىن قىتايدىڭ يادرولىق كۇشتەرى ونىڭ سوعىس كۇشىنە قوسىلا قاراستىرىلماعان. ادەتتەگى بەيبىت ۋاقىتتاردا يادرولىق وق تۇمسىقتارى تەك ارنايى قويمالاردا، ونىڭ وزىندە ەكىگە بولىنگەن كۇيدە ساقتالىپ كەلدى. تەك، قاجەتتى نەمەسە سوعىس كەزىندە عانا بىرىكتىرۋ ءتارتىبى ورناتىلعان. بىراق، قىتاي قازىر بۇرىنعى پوزيتسياسىن وزگەرتتى.  قازىر وق تۇمسىقتار مەن جەتكىزۋ كولىكتەرى بىرگە ساقتالادى. قاراپ تۇرسا بولماشى وزگەرىس سانالعانىمەن، بۇندا يادرولىق قارۋ تۋرالى ءسوز بولىپ جاتقانىن ەسكەرۋ كەرەك.

ال، جوعارىدا اتالعان باسىلىم كەلتىرگەن ەكسپەرتتەر سوزىنشە، قىتاي بۇل جاعىندا رەسەيدىڭ تاجىريبەسى مەن ادىستەرىن قولدانىپ جاتىر. ياعني، قارسى تاراپتان يادرولىق سوققى بەرىلگەن ساتتە بىردەن زىمىراندار ۇشىرىلادى.

رەسەيلىك باسىلىمدار قىتاي پوزيتسياسىنىڭ وزگەرۋىن بولاشاق جاھاندىق قاۋىپسىزدىككە اسەر ەتەتىن ۇلكەن وزگەرىس رەتىندە قاراستىرىپ وتىر. سەبەبى، «قىرعي قاباق سوعىس جىلدارىنان» بەرى قاراي اقش-كەڭەس وداعى، اقش-رەسەي اراسىندا بەرنەشە رەت يادرولىق قارۋدى تەجەۋ بويىنشا مامىلەلەر وتكەن. ناتيجەسىندە ەكى تاراپ يادرولىق ارسەنالدىڭ تەپە-تەڭدىگىندە ءومىر ءسۇرىپ كەلدى. ال، 10 جىلدان كەيىن بۇل ەكەۋىنىڭ قاتارىنا يادرولىق تەپە-تەڭدىك، يادرولىق قارۋدى شەكتەۋ بويىنشا كەلىسسوزدەرگە تاجىريبەسى جوق ءۇشىنشى ويىنشى قوسىلعالى تۇر. بۇل سول كەزدەگى جاھاندىق قاۋىپسىزدىككە قيىنشىلىقتار الىپ كەلەدى دەپ بولجانىپ جاتىر.

انىعىندا، دەرجاۆالار اراسىندا كۇردەلى قارىم-قاتىناس ارناسىنان كۇندە اۋنايتىن الىپ دارياعا ۇقسايدى. اقش رەسەيدى بارلىق قىرىنان سانكتسيالىق، ديپلوماتيالىق قىرىنا العانىمەن، قىتايدىڭ ارتا تۇسكەن قاتەرىنىڭ الدىندا بەلگىلى دەڭگەيدە ماسكەۋدى ءوز قاتارىنا قاراي تارتۋعا دا بەيىم. سەبەبى، بۇعان دەيىن باسەكەلەس رەتىندە، ءتىپتى قىرعي-قاباق قاتىناستاعى «جاۋى» رەتىندە دە ديالوگ ورناتۋدىڭ ءتۇرلى كەزەڭدەرىنەن وتكەن. اسىرەسە، يادرولىق قارۋ جانە قارۋ-جاراقتى باقىلاۋعا الۋ بويىنشا ءتىل تابىسىپ ۇيرەنگەن.

بۇعان قوسا، قىتايدىڭ يادرولىق ارسەنالىن ارتتىرۋى مەن وعان قاتىستى تالقى، پىكىرتالاستاردىڭ قاي كەزدە قىزا تۇسكەنىنە نازار اۋدارۋ كەرەك؟ قازىر اقش پەن رەسەي اراسىنداعى يادرولىق قارۋدى تەجەۋ بويىنشا كەلىسىمنىڭ ۋاقىتى ءوتىپ كەتىپ، قوس تاراپ ءوز مۇددەسى نەگىزىندە كەلىسىمگە قايتا كەلۋ جولدارىن قاراستىرىپ جۇرگەن كەزەڭ. بۇل كەزەڭدە تاراپتار قىتايدى دا الىس ارالىقتى بالليستيكالىق زىمىرانداردى شەكتەۋ جانە يادرولىق قارۋلاردى تەجەۋ بويىنشا جاڭا كەلىسىمگە قوسىپ العىسى كەلەدى. ايتپەگەندە، قىتايدىڭ قاتەرىنەن رەسەي الاڭداپ وتىرسا بۇل قۇراما شتاتتار ءۇشىن قۇبا-قۇپ بولماس پا ەدى.

حالىقارالىق اقپارات اعىنىنداعى تاجىريبەلەرگە نەگىزدەلە وتىرىپ، قىتايدىڭ يادرولىق قارۋىن دامىتۋ بويىنشا اقپاراتتار مەن تالقىلاردىڭ ءتۇبى قىتايدى جاڭا كەلىسىمگە قاراي يلىكتىرۋ ەكەنىن بولجاي الامىز. ءۇردىستىڭ دامۋى الداعى ۋاقىتتا رەسەي مەن قىتاي قارىم-قاتىناسىنا بىرقاتار جاڭا وزگەرىستەردى دە الا كەلۋى مۇمكىن.

“The Qazaq Times”