Qıtay yadrolıq qarudı qoldanudıñ teoriyasın jañarttı. Foto: AsiaNews.

Soñğı jıldarı Qıtay öziniñ yadrolıq arsenaldarın qarqındı damıtudı qolğa aldı. Birqatar şeteldik sarapşılardıñ boljauınşa Qıtaydıñ yadrolıq küşi 10 jılda AQŞ pen Reseydi quıp jetui mümkin. Bwl qaru-jaraq pen jahandıq strategiyalıq tepe-teñdik boyınşa oyın erejelerin tübegeyli özgertui bek ıqtimal. Qazirgi AQŞ-Qıtay qayşılığı sekildi bwl jağday Resey men Qıtay qarım-qatınasında özgertui mümkin.

Jaqınnan beri şeteldik aqparat qwraldarında Qıtaydıñ İşki Moñğol, Gansu jäne Şıñjañ jerlerinde qwrlıqaralıq ballistikalıq zımıran qwrılğıların salıp jatqanı köptep aytıldı. Osıdan keyin AQŞ, Resey, Ündistan sekildi aymaqtıq jäne jahandıq bäsekelesterinde Qıtaydıñ yadrolıq arsenaldarınıñ jalpı quatın bağalau boyınşa pikirtalastar da qıza tüsti.

Ondağı eñ qisındı degen pikirlerdi ortaqtastıratın bolsaq, Qıtay qazir yadrolıq arsenalın jañartuğa qomaqtı investiciya saluda jäne osı qarqınmen jürse 10 jılda qazirgi Resey men AQŞ-tıñ yadrolıq qaru quatına teñesedi.

Ürdistiñ bwlay damuı bizge bolaşaqta «Üşjaqtı qaru jarısın» elestetedi.

Eger, qazirgi yadrolıq köşbasşı derjavalardıñ qatarına Qıtay qosılıp jatsa, onda jahandıq yadrolıq kelisimniñ, yadrolıq qarusızdanu nemese sol jönindegi kelissözderdiñ bwğan deyingi täjiribesi jaramsız bolıp qaluı bek mümkin. Üytkeni bwğan deyin bwl asa sezimtal mäseleler boyınşa tek eki jaqtı – Mäskeu men Uaşington arasında ğana jürgizilip kelgen bolatın. Nätijesinde, Uaşington, Mäskeu jäne Beyjiñ ortasındağı «Üşbwrıştı qatınas» kürdelilene tüspek.

Qıtaydıñ strategiyalıq bäskelesterin alañdatıp otırğanı – Qıtaydıñ yadrolıq qaru qoldanu teoriyasına ülken özgerister engizui. Bwl turalı ötken aptada Businessman Daily birneşe eksperttiñ sözderine silteme jasay otırıp habarlağan bolatın.

Bwğan deyin Qıtaydıñ yadrolıq küşteri onıñ soğıs küşine qosıla qarastırılmağan. Ädettegi beybit uaqıttarda yadrolıq oq twmsıqtarı tek arnayı qoymalarda, onıñ özinde ekige bölingen küyde saqtalıp keldi. Tek, qajetti nemese soğıs kezinde ğana biriktiru tärtibi ornatılğan. Biraq, Qıtay qazir bwrınğı poziciyasın özgertti.  Qazir oq twmsıqtar men jetkizu kölikteri birge saqtaladı. Qarap twrsa bolmaşı özgeris sanalğanımen, bwnda yadrolıq qaru turalı söz bolıp jatqanın eskeru kerek.

Al, joğarıda atalğan basılım keltirgen ekspertter sözinşe, Qıtay bwl jağında Reseydiñ täjiribesi men ädisterin qoldanıp jatır. YAğni, qarsı taraptan yadrolıq soqqı berilgen sätte birden zımırandar wşırıladı.

Reseylik basılımdar Qıtay poziciyasınıñ özgeruin bolaşaq jahandıq qauipsizdikke äser etetin ülken özgeris retinde qarastırıp otır. Sebebi, «Qırği qabaq soğıs jıldarınan» beri qaray AQŞ-Keñes odağı, AQŞ-Resey arasında berneşe ret yadrolıq qarudı tejeu boyınşa mämileler ötken. Nätijesinde eki tarap yadrolıq arsenaldıñ tepe-teñdiginde ömir sürip keldi. Al, 10 jıldan keyin bwl ekeuiniñ qatarına yadrolıq tepe-teñdik, yadrolıq qarudı şekteu boyınşa kelissözderge täjiribesi joq üşinşi oyınşı qosılğalı twr. Bwl sol kezdegi jahandıq qauipsizdikke qiınşılıqtar alıp keledi dep boljanıp jatır.

Anığında, derjavalar arasında kürdeli qarım-qatınas arnasınan künde aunaytın alıp dariyağa wqsaydı. AQŞ Reseydı barlıq qırınan sankciyalıq, diplomatiyalıq qırına alğanımen, Qıtaydıñ arta tüsken qateriniñ aldında belgili deñgeyde Mäskeudi öz qatarına qaray tartuğa da beyim. Sebebi, bwğan deyin bäsekeles retinde, tipti qırği-qabaq qatınastağı «jauı» retinde de dialog ornatudıñ türli kezeñderinen ötken. Äsirese, yadrolıq qaru jäne qaru-jaraqtı baqılauğa alu boyınşa til tabısıp üyrengen.

Bwğan qosa, Qıtaydıñ yadrolıq arsenalın arttıruı men oğan qatıstı talqı, pikirtalastardıñ qay kezde qıza tüskenine nazar audaru kerek? Qazir AQŞ pen Resey arasındağı yadrolıq qarudı tejeu boyınşa kelisimniñ uaqıtı ötip ketip, qos tarap öz müddesi negizinde kelisimge qayta kelu joldarın qarastırıp jürgen kezeñ. Bwl kezeñde taraptar Qıtaydı da alıs aralıqtı ballistikalıq zımırandardı şekteu jäne yadrolıq qarulardı tejeu boyınşa jaña kelisimge qosıp alğısı keledi. Äytpegende, Qıtaydıñ qaterinen Resey alañdap otırsa bwl Qwrama Ştattar üşin qwba-qwp bolmas pa edi.

Halıqaralıq aqparat ağınındağı täjiribelerge negizdele otırıp, Qıtaydıñ yadrolıq qaruın damıtu boyınşa aqparattar men talqılardıñ tübi Qıtaydı jaña kelisimge qaray iliktiru ekenin boljay alamız. Ürdistiñ damuı aldağı uaqıtta Resey men Qıtay qarım-qatınasına birqatar jaña özgeristerdi de ala kelui mümkin.

“The Qazaq Times”