توقاەۆتىڭ جاڭا ماقساتى، 10 ۇسىنىسى مەن جاستارعا ايتارى

سايلاۋ قارساڭىندا، 5 قاڭتار كۇنى تاڭدا رەسپۋبليكا بويىنشا تارايتىن «ەگەمەن قازاقستان» مەملەكەتتىك باسىلىمىندا پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات» دەگەن تاقىرىپتا كولەمدى ماقالاسى جاريالاندى. 3,5 مىڭنان استام سوزدەن تۇراتىن ماقالادا نازارباەۆ ەسىمى اتالماعان، ەسەسىنە «ەلباسى» ءسوزى 8 رەت قايتالانعان. سونداي-اق، «رەفورما» تەرمينى 4 رەت قولدانىلىپ، «دەموكراتيا» ءبىر جەردە عانا ايتىلعان. توقاەۆتىڭ ەكىنشى ماقالاسىندا ايتىلعان ويلاردىڭ قىسقارتىلعان نۇسقاسى مەن نەگىزگى ۇسىنىستارىن توپتاستىرىپ ۇسىنامىز. 

توقاەۆتىڭ 30 جىلعا باعاسى مەن مۇراتى

تاۋەلسىزدىكتىڭ وتىز جىلىن، ونداعى ءار ونجىلدىقتى ءپوزيتيۆتى بوياۋدا سيپاتتاعان پرەزيدەنتتىڭ پىكىرىنشە، الداعى ون جىلدا «قۋاتتى ەلدىڭ يەسى جانە كەمەل حالىق بولۋ» مىندەتى تۇر. ول «ادىلەتتى قوعام مەن ءتيىمدى مەملەكەت قۇرۋدى كوزدەپ وتىرعانىن» ايتادى. بۇعان دەيىن ەشبىر باعدارلامالىق نەگىزى جوق «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» قۇرۋ تۋرالى تۇجىرىمداماسىن، «ەستيتىن مەملەكەت» ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋدى كوكسەيتىنىن مالىمدەگەن.

«مىسالى، تۇرعىنداردىڭ تۇرمىسىن جاقسارتا تۇسپەسەك، ەلىمىزدىڭ جەتىستىكتەرى مەن حالىقارالىق تابىستارىن ماقتان ەتۋ ارتىق. ازاماتتارىمىز ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ يگىلىگىن سەزىنە الماسا، ودان ەش قايىر جوق. مەن ءاربىر شەشىمدى قابىلدار ساتتە وسى ۇستانىمدى باسشىلىققا الامىن»

سايلاۋ قارساڭىنداعى ماقالاسىندا «حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋمەن قاتار، بارلىق ازاماتتاردىڭ مۇددەسىن بىردەي قورعايمىز» دەپ، استارلاپ ءسوز بەرگەندەي. دەگەنمەن قازاقستاندا سوت جۇيەسىنىڭ ادىلدىگىنە كۇمانمەن قارايتىندار از ەمەس، ءتىپتى ولار «شىندىق» ىزدەپ اقوردا الدىنا بىرنەشە رەت بارعان.

توقاەۆتىڭ ۇسىنىستارى

• «مەن قۇزىرلى ورگاندار مەن وتاندىق تەلەارنالارعا مەملەكەتتىك تاپسىرىستىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىن مىندەتتى تۇردە تاريحي تاقىرىپتارعا باعىتتاۋدى تاپسىرامىن» دەگەن توقاەۆ «كوپ قاراجات جۇمساماي دا جوعارى دەڭگەيدەگى ونەر تۋىندىسىن تۇسىرۋگە بولاتىنىن» ەسكەرتتى. وعان قىرعىزدىڭ «قۇرمانجان داتقا» تاريحي ءفيلمىن مىسالعا كەلتىردى. قازاق حالقىنىڭ شەجىرەسىندە «اۋقىمدى فيلمدەرگە ارقاۋ بولاتىن ماڭىزدى بەلەستەر مەن وقيعالاردىڭ بارىن» ايتقان ول كينوماتوگرافتارعا تاقىرىپ تا ۇسىندى. «مىسالى، الەمدەگى ەڭ قۋاتتى يمپەريالاردىڭ ءبىرى بولعان التىن وردا تاريحى دايىن تۇرعان جوق پا؟!»
• تاۋەلسىزدىك مەرەيتويى اياسىندا الاش قايراتكەرلەرىن ەسكە الىپ، ولاردىڭ مۇراسىن جاستارعا جانە بۇكىل الەمگە پاش ەتۋ كەرەكتىگىن ءسوز ەتەدى. سونىمەن بىرگە، «وسى تاقىرىپتى زەرتتەپ جۇرگەن عالىمدار مەن جازۋشىلاردىڭ دا ەڭبەگى قولداۋعا يە بولۋى جانە باعالانۋى قاجەت. الاش ارىستارىنىڭ اسىل مۇراسىن يگەرۋ جالعاسا بەرۋگە ءتيىس». الايدا وسى كۇنگە دەيىن قازاقستاندىقتاردىڭ ساياسي ساۋاتىن كوتەرەتىن الاشوردانىڭ 100 جىلدىعى سياقتى مەملەكەتتىلىك تاريحىنداعى باستى وقيعا ەلەۋسىز قالعان ەدى. ونىڭ ورنىنا قوعام ىزاسىن تۋدىرعان كومسومولدىڭ عاسىرلىق «مەرەيتويىن» ەليتا-زيالىلار مەن شەنەۋنىكتەر ءسان-سالتاناتپەن وتكەن.
• حح عاسىردىڭ باسىنداعى الاپات اشارشىلىقتىڭ العاشقى كەزەڭى – 1921-1922 جىلدارداعى ناۋبەتتەن بەرى 100 جىل وتۋىنە بايلانىستى تاريحي دەرەكتەردى جۇيەلەۋ، رەسمي باعا بەرۋ باستاماسى كوتەرىلدى. بىلىكتى مامانداردىڭ كومەگىمەن جۇيەلى زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، «اشارشىلىق ماسەلەسىنە مەملەكەت تاراپىنان باعا بەرۋ» قاجەت. توقاەۆتىڭ سوزىنشە، مۇنداي كۇردەلى ماسەلەگە «ۇستامدىلىقپەن جانە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ»، تاريحي «زەرتتەۋلەردى ۇرانشىلدىق پەن داڭعازاسىز، تازا عىلىمي ۇستانىممەن جۇرگىزگەن دۇرىس».
• تاعى ءبىر «باعاسىن الۋعا» سۇرانىپ تۇرعان تاريحي ماسەلە – 35 جىل بۇرىنعى جەلتوقسان وقيعاسى. «جەلتوقسان قاھارماندارىنىڭ ازاماتتىق ەرلىگى لايىقتى باعاسىن الىپ، جوسپارلى تۇردە ناسيحاتتالۋى كەرەك» دەيدى جۇقالاپ. بەلسەندىلەر مەن زەرتتەۋشىلەر ءجيى كوتەرەتىن ناقتى ارەكەتتەر مەن مۇراعاتتاعى دەرەكتەردى جاريالاۋ جايلى ۇسىنىستار ايتىلمادى.
• «كەيىنگى جاستار وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارىنداعى تاريحي وقيعالاردىڭ تەرەڭىنە بويلاپ، ءمانىن جەتە تۇسىنە بەرمەيدى، تاۋەلسىزدىككە تاعدىردىڭ بەرە سالعان سىيى رەتىندە قارايدى» دەپ سانايتىن توقاەۆ نازارباەۆتىڭ «جەتى ەمەس جەتپىس رەت ويلاپ» جۇرگىزگەن ساياسي ەرلىگىن بۇگىنگى-بولاشاق ۇرپاق ءاردايىم ءبىلىپ ءجۇرۋى ءۇشىن «قازاقستاننىڭ جاڭا تاريحىن دا جۇيەلى زەرتتەگەن ءجون» دەيدى. وسى باعىتتا ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان «قازاقستاننىڭ اكادەميالىق ۇلگىدەگى جاڭا تاريحىنىڭ» كوپتومدىعى مەن شەتەل اۋديتورياسىنا ارنالعان ءارتۇرلى تىلدەردەگى «قازاقستاننىڭ قىسقاشا تاريحىن» جازۋدى ۇسىندى.
• وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا تۇركىستان اتاۋى بەرىلۋىن «تاريحي ادىلدىكتى قالپىنا كەلتىرگەن ورىندى شەشىم» بولعانىن ءارى حالىق وتە جىلى قابىلداعانىن ايتا كەلە «وسى يگى ءۇردىستى ەلىمىز بويىنشا جالعاستىرۋعا بولادى» دەيدى. بىراق «مۇنداي قادامداردى بايىپپەن جاسايمىز» دەپ قىسقا قايىردى. پاۆلودار مەن پەتروپاۆل سياقتى وتارشىلدىق جۇرناقتارىنان ارىلۋعا جول تاپپاسا دا، استانا اتاۋىن ءبىر كۇندە وزگەرتكەن توقاەۆتىڭ بۇل سوزىنەن ەمەۋىرىن بىلىنەدى. ۇلتتىق ونوماستيكانى وتارسىزداندىرۋ قاشان جۇرەرى ازىرگە بەلگىسىز.
• «قازاقتىڭ جەرى ەشبىر شەتەلدىكتىڭ مەنشىگىنە بەرىلمەيدى، ەشقاشان ساتىلمايدى» دەپ ۋادەنىڭ بۇيداسىن جۋان تۇيگەن توقاەۆ كودەكسكە ەنگىزىلگەن ءموراتوريدىڭ مەرزىمى اياقتالالماستان بۇرىن بيىل جەر ماسەلەسى جونىندەگى كوميسسيانى قۇرۋدى تاپسىردى.
• ەڭبەك كۇشى كوپ وڭتۇستىك ءوڭىر تۇرعىندارىن، قانداستار كوشىن سولتۇستىك جانە شىعىس ايماقتارعا قونىستاندىرۋعا قولايلى جاعداي جاساپ، جۇمىستى جانداندىرۋ قاجەتتىگىن ايتتى. ول شەنەۋنىكتەرگە بۇعان ساياسي ناۋقان رەتىندە قاراماۋدى ەسكەرتىپ، جوعارىعا كوپىرگەن اقپار بەرۋ ءۇشىن ەمەس، مەملەكەتتىك مۇددە جانە اعايىنعا شىنايى جاناشىرلىق تۇرعىسىنان جاساۋدى تاپسىردى.
• پرەزيدەنتتىڭ پايىمداۋىنشا، مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋدا بالالار ادەبيەتىنىڭ اتقاراتىن ءرولى زور. سوندىقتان، قازاق قالامگەرلەرى مەن شەتەل جازۋشىلارىنىڭ بالالارعا ارنالعان دا تاڭداۋلى تۋىندىلارىن اۋدارىپ، كوپتەپ باسىپ شىعارۋدى جانە تاراتۋدى قولعا الىنباق.
• جۇرتتى ۇيىستىراتىن قۇندىلىق رەتىندە ناۋرىز مەيرامىن اتاپ ءوتۋ تۇجىرىمداماسىن جاسالىپ، كوكتەم مەرەكەسىنىڭ مازمۇنى باي تۇسەدى.
• جاستاردىڭ الەۋەتىن «دۇرىس» ارناعا باعىتتاپ، «ءتيىمدى پايدالانۋ» كەرەگىن ايتادى. وسى ماقساتتا پرەزيدەنت جانىنداعى جاستار كەڭەسىنىڭ قىزمەتىن جانداندىرۋدى جانە ازاتتىق جىلدارىندا دۇنيەگە كەلگەن، ءالى تانىلىپ ۇلگەرمەگەن تالانتتى جاستاردى قولداۋ ماقساتىندا «تاۋەلسىزدىك ۇرپاقتارى» اتتى گرانت تاعايىنداۋدى ۇسىندى.

توقاەۆتىڭ جاستارعا ايتارى

«كەڭ بايتاق قازاقستاندى اسقاق ارماندارىڭ مەن باتىل جوسپارلارىڭدى ەمىن-ەركىن جۇزەگە اسىرا الاتىن، تابىسىڭا مارقايىپ، ءاردايىم تىلەۋىڭدى تىلەيتىن قاسيەتتى وتانىڭ رەتىندە باعالاڭدار!»

ماقالانىڭ اياعىنا قاراي توقاەۆ قازاق دالاسىندا دەموكراتيالىق جولمەن سايلانعان «تۇڭعىش پرەزيدەنت» ءاليحان بوكەيحاننىڭ «ۇلتقا قىزمەت ەتۋ بىلىمنەن ەمەس، مىنەزدەن» دەگەن ءسوزىن كەلتىرگەن.

"The Qazaq Times"