ۇكىمەت ۇرەيى: پنەۆمونيانىڭ كوبەيۋى – كوروناۆيرۋس ماسشتابىن «ازايتۋ ءتاسىلى»

بيىل قازاقستاندا كوروناۆيرۋستان باسقا دا پنەۆمونيا، قان اينالىم جۇيەسى، تىنىس الۋ ورگاندارى اۋرۋلارى كۇرت ءورشىپ، كەيبىرى ەسەلەپ وسكەن. ساراپشىلار كەمىندە 3 ملن ادام كوروناۆيرۋس جۇقتىرعانىن ايتادى. بىراق ۇكىمەتتىڭ رەسمي ستاتيستيكاسى ونداعان ەسە كەم. ماماندار مەن دارىگەرلەر مۇنىڭ ەسەبىنە قالاي انىقتاعانىن جانە بيلىكتىڭ مويىنداۋىن نازارىڭىزعا ۇسىنامىز.

دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى The Qazaq Times اقپارات اگەنتتىگىنىڭ سۇراۋىنا بەرگەن جاۋاپ حاتىندا 2019 جانە 2020 جىلدارى تىركەلگەن پنەۆمونيا جاعدايىنىڭ ستاتيستيكاسى كورسەتىلگەن. رەسمي ەسەپ بويىنشا، بيىل قاڭتار جانە قازان ايلارى ارالىعىنداعى پنەۆمونيانىڭ بارلىق ءتۇرى بىلتىرعى وسى ۋاقىتقا قارعاندا 3,5 ەسەگە وسكەن (ياعني 102 101-دەن 357 601-گە ارتقان). ەڭ كوبى – ماۋسىم، شىلدە، تامىز ايلارىندا.

بۇعان 1 تامىزدان باستاپ ەسەپتەلە باستاعان «كوروناۆيرۋستىق ينفەكتسيا بەلگىلەرى بار پنەۆمونيا» دەپ اتالاتىن نەمەسە U07.2 كودىمەن بەلگىلەنەتىن كوروناۆيرۋس پنەۆمونياسىنىڭ 37 962 ناۋقاسىن (31 قازانداعى دەرەك – QT) قوسا ەسەپتەسەك، جىل باسىنان بەرگى ەسەپ 400 مىڭعا جۋىقتايدى. بىلتىرعا قاراعاندا 4 ەسە كوپ.

دەنمين ۇسىنعان دەرەكتە بيىل پنەۆمونيانىڭ كوروناۆيرۋستان باسقا تۇرلەرىمەن سىرقاتتانعانداردىڭ وسىمىنە سايكەس قايتىس بولعانداردىڭ دا سانى وسكەنى كورىنەدى. ماۋسىمدا 2,2, شىلدەدە 8,7 ەسەگە...

ساراپشىلار مۇنداي كۇتپەگەن ءوسىمنىڭ سەبەبىن «كوروناۆيرۋستان» كورەدى. شۆەيتسارياداعى قازاق، دارىگەر سەرىك تۇرسىن «پنەۆمونيانىڭ اۋرۋشاڭدىق پەن ءولىم كورسەتكىشى جىل سايىن ارتىق-كەم 3% شاماسىندا بولۋى كەرەك، قالىپتى جاعدايدا ايىرماشىلىق بۇدان جوعارى بولۋى استە مۇمكىن ەمەس» دەيدى. ول 3-3,5 ملن قازاقستاندىقتىڭ سىرقاتتانعانىنا سەنىمدى.

مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دارىگەر قايىرعالي كونەەۆ تە «پنەۆمونيامەن اۋىرعانداردى كوروناۆيرۋستىڭ سەبەبىنەن دەپ تانۋ كەرەكتىگىن» ايتادى. ونىڭ ەسەبىنشە، ماۋسىم-شىلدە ايلارىندا اۋرۋ ءورشىپ، دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى كوللاپسقا ۇشىراعاندىقتان، شامامەن 3,7-4,5 ملن ادام اۋىرعان. جوعارى ساناتتى نەيروحيرۋرگ-دارىگەر مىڭجىلقى بەردىقوجاەۆ پنەۆمونيانىڭ وسىلاي كۇرت وسۋىنە «كوروناۆيرۋستىڭ قاندايدا ءبىر قاتىسى بارىن» جوققا شىعارمايدى. قولدا بار مالىمەتتەر نەگىزىندە مامان «15-20% قازاقستاندىق نەمەسە ميلليونداعان ادام اۋىردى» دەيدى.

«ساندج» زەرتتەۋ ورتالىعى قازاقستاندا كوروناۆيرۋسقا شالدىققانداردىڭ شىنايى ەسەبىن انىقتاۋ ماقساتىندا 9 مىڭنان استام رەسپوندەنتتەن ساۋالناما جۇرگىزگەن. ستاتيستيكا مەتودولوگياسىنىڭ كاسىبي شارتتارىن قاناعاتتاندىراتىن زەرتتەۋ قورىتىندىسىنا سايكەس، پاندەميا باستالعالى ناۋرىز-قىركۇيەك ايلارىنىڭ ارالىعىندا حالىقتىڭ 20%-ى نەمەسە 3,8 ميلليون ادام ۆيرۋس جۇقتىرعانى بەلگىلى بولعان. بۇل رەسمي ەسەپتەن 37 ەسە كوپ.

بۇل پنەۆمونيا بۇرىنعىدان وزگەرەك

مىڭجىلقى بەردىقوجاەۆتىڭ سوزىنە قاراعاندا، كوروناۆيرۋس ينفەكتسياسىنىڭ 15%-ى اۋىر جاعدايدا، 5%-ى رەانيماتسيادا وتەدى. ول ەلدەگى «1,5% مولشەرىندەگى ءولىم دەڭگەيىنە ساي شامامەن 4,5 مىڭ ادامنىڭ ءولىمى جاڭا كوروناۆيرۋستان بولعانىن» توپشىلايدى. ال قايىرعالي كونەەۆ ەسەپتىڭ بۇدان كوپتىگىنە ادەتتەگىدەن «ارتىق 21 مىڭ ءولىمنىڭ» نەگىز بولعانىن العا تارتادى. ماماننىڭ ايتۋىنشا، شىلدەدە پنەۆمونيادان قايتىس بولىندى دەلىنگەن 2149 ادامنىڭ ءولىمىن كوروناۆيرۋس دەپ قاراستىرۋ كەرەك.

بەردىقوجاەۆ پنەۆمونيانىڭ ءورشۋ سەبەپتەرىن وزىنشە بولجايدى.

«الدىڭعى قاتارلى 30 نە 50 ەلدىڭ توبىنا ەنۋگە ۇمتىلاتىن قازاقستاننىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى «مىقتى» دەگەن اتقا لايىق بولۋعا تىرىسۋدان، ەكىنشى جاعىنان، ينفەكتسيا جونىندە ءبىلىمىمىزدىڭ جەتكىلىكسىزدىگىنەن بولۋى ىقتيمال. ...اۋرۋشاڭدىق سانى وسكەن سايىن ءولىم جاعدايى دا پروپورتسيانال تۇردە ارتادى. پنەۆمونيامەن اۋىرعاندار شىلدە ايىندا كۇرت كوبەيگەن تۇستا وتتەگى مەن اۋرۋحانادا توسەك-ورىن جەتىسپەي، مەديتسينالىق قىزمەتكە جۇگىنۋ قيىنداعاندىقتان، 1,5% دەگەن ورتاشا كورسەتكىشتىڭ ارتۋى ابدەن مۇمكىن»، – دەيدى دارىگەر.

جاز ايىندا پتر تەستىنەن انىقتالماعان، بىراق كلينيكالىق كورىنىسى كوروناۆيرۋسقا ءتان ناۋقاستاردى كوۆيدكە قوسىپ ەسەپتەۋ كەرەكتىگىن ايتقان ول «كوروناۆيرۋس پنەۆمونياسىنىڭ باكتەريالدى نە باسقا تۇرلەرىنەن ايىرماشىلىعى – كوپ مۇشەلەردى زاقىمداۋىندا» دەيدى. ساراپشىنىڭ سيپاتتاۋى بويىنشا، اۋرۋ بارىسى جوعارى تەمپەراتۋرادا وتەدى. جانە انتيبيوتيكتەرمەن ەمدەۋگە كەلمەيدى. كوۆيدتىڭ كەسىرىنەن قابىنعان وكپە تەك سيمپتوم-سيندرومداردى ەمدەيتىن تەراپياعا عانا كونەدى. «جاي پنەۆمونيالاردى انتيبيوتيك ارقىلى ەمدەۋ جەڭىل. احاۋالدىڭ كۇردەلەنۋىنە ادامداردىڭ جاپپاي انتيباكتەريالدى جولمەن ەمدەلۋى سەبەپ بولۋى مۇمكىن» دەيدى بەردىقوجاەۆ.

تەك پنەۆمونيا عانا ەمەس...

قازاقستاننىڭ ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنە قاراستى ستاتيستيكا كوميتەتىنىڭ مالىمەتىنشە، «بيىل قاڭتار-تامىز ارالىعىنداعى قايتىس بولعاندار سانى بىلتىرعى وسى ۋاقىتقا قاراعاندا 24%-عا (21 470 ادامعا) ارتىپ، 89 511 ادامنان 110 981 ادامعا كوبەيگەن».

دەنساۋلىق ساقتاۋ ۆيتسە-ءمينيسترى اجار عينياتقىزىنىڭ رەداكتسياعا بەرگەن تۇسىندىرمە جاۋابىنا قاراعاندا، بيىل قان اينالىمى جۇيەسى (18,7%), تىنىس الۋ ورگاندارى (63,2%), جۇقپالى جانە پارازيتتىك (2,6 ەسەگە) اۋرۋلاردان كوز جۇمعاندار ەسەلەپ وسكەن. بىراق تاپ وسى سىرقات تۇرلەرىنىڭ ءورشۋ سەبەپتەرىن تۇسىندىرمەگەن.

بۇل اۋرۋلاردىڭ ءولىم-ءجىتىمىنىڭ كوبەيۋىنە كلينيكاسى تولىق زەرتتەلە قويماعان COVID-19 ينفەكتسياسىنىڭ قاندايدا ءبىر اسەرى بار-جوعى جونىندە مامانداردىڭ ويى ورتاق.

– پنەۆمونيا، تىنىس الۋ ورگاندارى جانە قان تامىرلارى جۇيەسى، جۇرەك اۋرۋلارىنىڭ بارلىعىن كوروناۆيرۋس ەسەبىنە ەنگىزۋ كەرەك. سەبەبى اۋرۋدىڭ پاتافيزيولوگياسىنا قاراساق، كوروناۆيرۋستىڭ كىرەتىن جەرى – وكپە، قان تامىرلارى، اسقازان مەن ىشەك. بۇل دەرت مەڭدەيتىن اعزا مۇشەلەرى، – دەيدى سەرىك تۇرسىن.

وكپە-جۇرەك اۋرۋلارىنىڭ سوزىلمالى تۇرىنە شالدىققاندارعا كوروناۆيرۋس ءسوزسىز اسەر ەتتى دەپ سانايتىن كونەەۆتىڭ تۇجىرىمداۋىنشا، ناۋقاسقا ينفەكتسيا جۇعىپ اۋرۋ اسقىنباعاندا الدەقايدا ۇزاعىراق ءومىر سۇرەر ەدى. «سول سەبەپتى كوروناۆيرۋسقا قوسىپ ەسەپتەۋ قاجەت». قوعامدا كوروناۆيرۋس كەيسىن كەمىتۋ جولى – ناۋقاستار مەن ءولىم سانىن «ءارتۇرلى دياگنوزعا تەلۋ» ارقىلى «زاڭداستىرۋ» دەگەن پىكىر ءجيى ايتىلادى. كوپتەگەن الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارى «كوروناۆيرۋستىڭ شىنايى تارالۋ كورسەتكىشىن جاسىرۋدىڭ» ايلاسى دەپ ەسەپتەيدى.

مىڭجىلقى بەردىقوجاەۆ مۇنىڭ ەكى سەبەبى بولۋى مۇمكىن دەيدى.

«اتالعان دياگنوزداردان قايتىس بولعاندار سانى كوروناۆيرۋس ءولىمىن ازايتۋ ءۇشىن نەمەسە باسقا اۋرۋلارعا ۇلەستىرۋ ماقساتىندا كوبەيتىلگەن بولۋى مۇمكىن. ەكىنشى سەبەپ، وسى اۋرۋمەن سىرقاتتانعان ناۋقاستار جوسپارلى نە جەدەل كومەككە جەتە الماي كوز جۇمىپ جاتتى. ونىڭ ىشىندە جۇكتى ايەلدەردىڭ ءولىمى كۇرت ءوستى. مۇنى ادامداردىڭ اۋرۋحانالارعا دەر كەزىندە جەتە الماۋىنان، ءتيىستى مەديتسينالىق قىزمەتكە قول جەتكىزە الماۋىنان».

جوعارى ساناتتى نەيروحيرۋرگ-دارىگەر مىڭجىلقى بەردىقوجاەۆ. فوتو: كەيىپكەردىڭ جەكە مۇراعاتىنان

«2020 جىلدىڭ سەگىز ايىندا وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا قان اينالىمى جۇيەسى اۋرۋلارىنان بولاتىن ءولىم-ءجىتىم 3834 ادامعا ارتىپ، 20 539 ادامنان 24 373 ادامعا جەتتى. بۇدان بولاتىن ءولىم-ءجىتىم قۇرىلىمىندا گيپەرتونيالىق اۋرۋدان بولاتىن ءولىم-ءجىتىم 41,2% (2019 ج. سەگىز ايدا – 554, 2020 ج. سەگىز ايدا – 782 ادام), جيا 12,8% (بىلتىر – 7362, بيىل – 8306 ادام), ميدىڭ قانتامىرلىق زاقىمدانۋى 13,6%-عا (بىلتىر – 7399, بيىل – 8405 ادام) وسكەن.
2020 جىلدىڭ 8 ايىندا تىنىس الۋ ورگاندارىنىڭ اۋرۋلارىنان قايتىس بولعانداردىڭ سانى وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 6 994 ادامعا كوبەيگەن (بىلتىر – 11 068, بيىل – 18 062 ادام).
2020 جىلدىڭ 8 ايىندا جۇقپالى جانە پارازيتتىك اۋرۋلاردان قايتىس بولعانداردىڭ سانى وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 2,6 ەسەگە نەمەسە 1479 ادامعا ارتقان (بىلتىر – 929, بيىل – 2408 ادام)»، – دەلىنگەن رەسمي حابارلامادا.

كوروناۆيرۋستىڭ ءورشۋ سەبەپتەرى...

ۆيرۋس تارالار تۇستا قىتايدىڭ ايلاپ تويلايتىن ءداستۇرلى جاڭا جىل مەرەكەسى بولعانىن ەسكە العان سەرىك تۇرسىن مۇنى ىندەتتىڭ دۇنيەجۇزىنە كەڭ تاراۋىنا بىردەن-ءبىر سەبەپ بولدى دەيدى.

«بۇل كەزدە قازاقستان شەكارانى جاپقان جوق. سوندىقتان كوروناۆيرۋس ەلدە نەگىزىنەن ناۋرىزدا ەمەس، قاڭتاردان باستاپ تاراپ كەتكەن. ولاردى پنەۆمونياعا جاتقىزدى. 13 ناۋرىزدان باستالادى دەگەن اتىشۋلى مالىمدەمەنىڭ ناقتىلىعى اۋرۋ ەداۋىر ەرتە تاراعانىن كورسەتەدى. ددسۇ كودتى اقپان ايىندا ەنگىزدى. بىراق قازاقستان كوروناۆيرۋس پنەۆمونياسىن نەلىكتەن تەك تامىز ايىنان باستاپ ەسەپتەي باستاعانى تۇسىنىكسىز. رەسمي دەرەككە قاراساق، قاڭتار-اقپان ايلارىندا پنەۆمونيا ادەتتەگىدەن كوپ انىقتالعان. بۇل فاكت»، – دەيدى.

قازاقستان ۇكىمەتى مەن پاندەميانىڭ كۋرسىنا جاۋاپتى مودەراتور-ۆەدومستۆونىڭ جاعدايدى شەشۋدەگى كاسىبي قىزمەتى مەن بولجاۋدا ورەسكەل قاتەلىك جىبەرگەنىن پرەزيدەنت توقاەۆ تامىزدا وتكىر سىناعان. «ماۋسىم-شىلدە قىرعىنىندا» حالىقتىڭ وتاندىق مەديتسيناعا سەنىمى داعدارىسقا ۇشىرادى. جەدەل جاردەم قىزمەتىنە قولى جەتپەي، كەرەك ءدارى-دارمەگىن تاپپاي قينالعاندار اۋرۋحاناعا بارۋدان «جۇرەكسىندى». اركىم ۇيىندە ءوز بەتىنشە ەمدەلۋگە تىرىستى. ينفودەميا ءورشىپ، تەرىس ماعىناداعى قاستاندىق تەورياسى (كونسپيرولوگيا) قاپتادى.

جاز كەزىندەگى ءولىم ستاتيستيكاسىنىڭ وسۋىنە تاعى ءبىر سەبەپ – «قازاق ۇكىمەتى شەتەلدەن كەلگەن كومەكتى تەجەپ، دەر كەزىندە جەتۋىنە كەدەرگى جاسادى». سەرىك تۇرسىن «كوپشىلىك قىرىلىپ جاتقاندا ءدارى-دارمەك پەن قاجەتتى قۇرالداردى كىرگىزۋدى باياۋلاتۋ، قويمادا جاتىپ قالۋى – قاستاندىق» دەپ ويلايدى.

شەتەلدەگى (ەۋروپا، شۆەيتساريا) جوعارى سانناتتاعى قازاق دارىگەرى سەرىك تۇرسىن. فوتو: كەيىپكەردىڭ جەكە مۇراعاتىنان

جەلتوقساندا جاعداي قالاي بولادى؟

سەرىك تۇرسىن گەرمانياداعى 100 مىڭ ادامنىڭ اراسىندا اۋىرعاندار 50-دەن اسپاسا، كارانتين ەنگىزىلمەيتىنىن دۇرىس كورەدى. ونىڭ پىكىرىنشە، قازاقستاندا كارانتيندى ەنگىزۋ شارتى ايقىن ەمەس. قاشان جانە قانداي جاعدايدا لوكداۋن بولاتىنى تۋرالى كريتەري ناقتىلانباعان. «شەكتەۋ شارالارىن بەكىتۋدى جالعىز باس سانيتار-دارىگەردىڭ قولىنا بەرۋ قاتە، بۇل زاڭ شىعارۋشى ورگانمەن كەڭەسىپ ىسكە اسىرىلۋى كەرەك» دەپ ەسەپتەيدى.

قازان ايىنا قاراعاندا قاراشا ايىندا ىندەت ەكپىن الا باستادى. قاراشا ايىندا 15 332 ادام اۋىرعان جانە 148 ادام قايتىس بولعان. بۇل قازان ايىندا تىركەلگەن تولىق جيىنتىقتان دا كوپ، 6 مىڭعا ارتىق. جەلتوقساندا جاعداي قالاي ءوربۋى مۇمكىن دەگەن سۇراققا قايىرعالي كونەەۆ شىلدەدەگىدەي جاپپاي سىرقاتتانۋ بولمايتىنىن ايتادى. اۋرۋشاڭدىق وسسە دە، – ءولىم ورشىمەيدى دەپ بولجايدى.

مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، ساراپشى-دارىگەر قايىرعالي كونەەۆ. فوتو: ماماننىڭ جەكە مۇراعاتىنان

دارىگەر كونەەۆ: «ءبىرىنشى تولقىن اۋىر بولعاندىقتان، بۇل جولى بارىنشا جۇمساق وتەدى. رەسەي جازعى تولقىندى جەڭىل وتكىزىپ ەدى، ەندى قازىر مەديتسينا سالاسى اۋىر جاعدايعا تاپ بولدى. بۇل حالىقتىڭ باسىم بولىگى اۋىرىپ شىققانشا جالعاساتىن ءۇردىس... قاشان سەنىمدى ۆاكتسيناعا قول جەتكەنگە دەيىن».

مىڭجىلقى بەردىقوجاەۆتىڭ پىكىرىنشە، لوكداۋن كەرەك.

«ەگەر جاقىندا لوكداۋن بولسا، جاعداي باياۋ ءورشيدى. ەگەر وسى قارقىن جالعاسا بەرسە، وندا جەلتوقساننىڭ ورتاسىندا قايتكەندە دە لوكداۋن بولادى. جەلتوقساندا 60 مىڭداي ادام اۋىراتىن ستسەناري بولۋى مۇمكىن»، – دەيدى بەردىقوجاەۆ.

سايدا سانى، قۇمدا ءىزى جوق 709 ءولىم

9 قاراشا دەنساۋلىق ساقتاۋ ۆيتسە-ءمينيسترى اجار عينياتقىزى كوروناۆيرۋس جۇقسا دا جاناما-ىلەسپەلى اۋرۋلاردان قايتىس بولعان ادامنىڭ 709-عا جەتكەنىن حابارلاعان. بارلىق ءولىمنىڭ 81%-ى تىنىسالۋ جانە قاناينالىم جۇيەسى اۋرۋلارىنان قايتقاندارعا تيەسىلى. قايىرعالي كونەەۆ پەن سەرىك تۇرسىن كوروناۆيرۋس جۇققانى راستالعان، بىراق وزگە اۋرۋلاردىڭ سەبەبىنەن قايتىس بولدى دەلىنەتىن ءولىم ساناتىن جالپى ەسەپكە قوسپاۋدى قاتە دەپ باعالايدى.

بىراق قازاقستاننىڭ دەنمين-ءى مۇنى جالپى ستاتيستيكاعا قوسپايدى. 709 جاعدايعا سەبەپ بولعان اۋرۋ تۇرلەرى: